اعمال شب و روز عاشورا

1ـ امام رضا (ع) می‌فرماید: هرکس دوست دارد، به محبوب‌ترین فردِ روىِ زمین در نزدِ اهل آسمان نگاه کند، به‌سوی حسین(ع) نظاره کند. (مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج‏4، ص 73)

اینک به مناسبت اینکه در آستانه روز عاشورا قرار داریم، به اعمال توصیه شده اهل بیت (ع) در شب و روز عاشورا اشاره می‌کنیم، اعمالی که می‌تواند موجبات بهره‌مندی بیشتر محبان و شیعیان از وجود نورانی امام حسین (ع) شود.

* شب عاشورا:

شب عاشوراست، در کتاب «اقبال» براى این شب دعاها و نمازهاى بسیار با فضیلتی روایت شده، از جمله صد رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره حمد سه مرتبه سوره توحید خوانده، و بعد از پایان صد رکعت هفتاد مرتبه بگوید: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ؛ منزّه است خدا، و سپاس خداى را، و نیست معبودى جز خدا، و خدا بزرگتر است، و جنبش و نیرویى نیست مگر به خدای برتر بزرگ. 

ـ چهار رکعت نماز در آخر شب که در هر رکعت پس از سوره حمد، هر کدام از آیة الکرسى و سوره‌هاى توحید و فلق، و ناس را 10 مرتبه بخواند، و پس از سلام صدمرتبه سوره تحید را قرائت کند.

ـ دیگر چهار رکعت نماز، در هر رکعت سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره توحید. این نماز برابر است با نماز امیرالمؤمنین علیه‌السّلام که فضیلت بسیار دارد، و فرموده: پس از نماز، بسیار ذکر خدا کند، و صلوات بسیار بر رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرستد، و هرچه می‌تواند بر دشمنان ایشان لعن کند.

در فضیلت احیا این شب روایت شده: مانند آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع فرشتگان، و عبادت در آن، برابر هفتاد سال عبادت است، و اگر کسى را توفیق دست دهد، در چنین شبى در کربلا باشد، و امام حسین علیه‌السّلام را زیارت کند و نزد آن حضرت تا صبح بیتوته کند، خدا او را آغشته به خون امام حسین علیه‌السّلام در زمره شهداء با آن حضرت محشور فرماید.

* روز عاشورا:

1ـ شایسته است شیعیان در این روز دست از کسب و کار بکشند و نیازهاى خانه را امروز تهیّه و ذخیره نکنند و به عزادارى و نوحهسرایى بپردازند و همچون کسانى که عزیزترین افراد خویش را از دست داده‌اند، غمزده و اندوهگین باشند.

امام على بن موسى الرّضا(علیه‌السلام) فرمود: «أَنَّ مَنْ تَرَکَ السَّعْیَ فِی حَوَائِجِهِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ وَ لَمْ یَذْهَبْ إِلَى عَمَلٍ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقْضِی حَوَائِجَهُ لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ، وَ مَنْ کَانَ یَوْمُ الْعَاشِرِ مِنَ الْمُحَرَّمِ یَوْمَ مُصِیبَتِهِ وَ حُزْنِهِ جَعَلَ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَهُ یَوْمَ فَرَحِهِ وَ سُرُورِهِ، وَ أَضَاءَ وَجْهُهُ بِرُؤْیَتِنَا فِی الْجَنَّةِ، وَ مَنْ عَدَّ یَوْمَ عَاشُورَاءَ یَوْمَ الْبَرَکَةِ وَ ادَّخَرَ لِمَنْزِلِهِ شَیْئاً فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ مِنْ أَجْلِ سَنَتِهِ، فَلَنْ یُبَارِکَ لَهُ اللَّهُ تَعَالَى فِیهِ وَ حُشِرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ یَزِیدَ وَ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ وَ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ عَلَیْهِمُ اللَّعْنَةُ»؛هرکه کوشیدن در حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند و به دنبال کارى نرود، حق تعالى حوائج دنیا و آخرت او را برآورد و هر که روز عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، حق تعالى روز قیامت را روز شادى و سرور و خوشحالى او گرداند و دیده‌اش در بهشت به ما روشن شود و هر که روز عاشورا را روز برکت نامد و در آن روز براى منزل خود چیزى ذخیره کند، خدا آن ذخیره را براى او مبارک نکند و روز قیامت با یزید و عبید اللّه بن زیاد و عمر بن سعید (علیهم اللعنه) محشور شود.(1) (البته کسانى که با مسائل بسیار ضرورى مردم سر و کار دارند مانند اطباى کشیک و امثال آنها از این امر مستثنا هستند).

2ـ امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: شیعیان در این روز به یکدیگر تسلیت بگویند و چه بهتر که با این جمله‌ها باشد: «عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَ جَعَلَنا وَ إِیّاکُمْ مِنَ الطّالِبِینَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِیِّهِ الاِْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَیْهِمُ السَّلامُ».(3) بزرگ گرداند خدا پاداش ما را در سوگواریمان بر حسین(ع) و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه ولیش امام مهدى از خاندان محمّد(ع).

3ـ مرحوم «ابن قولویه» مطابق روایتى مى‌گوید: کسى که در روز عاشورا کنار قبر امام حسین (علیه‌السلام) باشد و زائران را (کمک کند و) آب دهد، مانند کسى است که لشکر آن حضرت را سیراب کرده باشد و گویا با آن حضرت در کربلا حاضر بوده است.(4)

4ـ هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت کند و بگوید: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ(علیه‌السلام).(5)

5ـ خواندن هزار مرتبه سوره «توحید» در این روز فضیلت فراوانى دارد. امام صادق (علیه‌السلام) فرموده است: هر کس در روز عاشورا هزار مرتبه سوره «توحید» را بخواند، خداوندِ رحمان به وى نظر (رحمت) افکند و هر کس را که خداوندِ رحمان (با دیده رحمت) نظر کند، وى را مجازات نخواهد کرد.(6)

6ـ در روز عاشورا شایسته است که از خوردن و آشامیدن - بدون قصد روزه - خوددارى کنند تا اینکه وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصرى تناول کنند.(7) مرحوم «علاّمه مجلسى» در کتاب «زاد المعاد» گفته است که بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگیرند، زیرا بنىامیّه این دو روز را براى برکت و شکر بر قتل امام حسین (علیه‌السلام) (به عنوان ظاهرسازى) روزه مى‌گرفتند; از طریق اهلبیت(علیهم السلام) احادیث فراوانى در مذمّت روزه این دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است. همچنین در این روز، از مزاح و خنده و دیگر سرگرمى‌هاى مسرّتبخش دنیوى خوددارى نمایند.(8)

7ـ سزاوار است هنگام غروب روز عاشورا، به یاد مصائب فرزندان و اطفال و زنان حرم امام حسین (علیه‌السلام) باشند، زیرا آن هنگام از سخت‌ترین لحظات حرم آل پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود. دشمنان سرمست از باده پیروزى، و اجساد شهیدان روى خاک کربلا، و زنان و کودکان نالان و گریان و پریشان بودند; در همان زمان دستور غارت و آتش زدن خیمه‌ها صادر شد. اطفال یتیم، زنان بىسرپرست و کودکان تشنه، هر کدام به سویى مى‌دویدند و در آن میان، زینب و زینالعابدین و امّ کلثوم (علیهم‌السلام) پناهگاه این مصیبتدیدگان بودند و همه غم‌ها را به دل و جان مى‌خریدند و همه دشوارى‌ها را بر خویش هموار مى‌کردند تا دیگران را آرام کنند.

8ـ سزاوار است عاشقان مکتب سالار شهیدان امام حسین (علیه‌السلام) در روز عاشورا برخیزند و بر رسول خدا و علىّ مرتضى و فاطمه زهراء (س) و حسن مجتبى و سایر امامان از ذریّه آن حضرت (علیهم‌السلام) سلام کنند و آنان را در این مصیبت‌هاى بزرگ، با دلى سوزان و اشکى روان تسلیت گویند و این زیارت را بخوانند:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ ادَمَ صَفْوَةِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ نُوح نَبِىِّ

سلام بر تو اى وارث حضرت آدم برگزیده خدا سلام بر تو اى وارث حضرت نوح پیامبر

اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ اِبْراهیمَ خَلیلِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ

خدا سلام بر تو اى وارث ابراهیم خلیل خدا سلام بر تو اى وارث

مُوسى کَلیمِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عیسى رُوحِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ

موسى هم گفتار خدا سلام بر تو اى وارث حضرت عیسى روح خدا سلام بر تو

یا وارِثَ مُحَمَّد حَبیبِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عَلِىٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ،

اى وارث حضرت محمّد حبیب خدا سلام بر تو اى وارث على امیر مؤمنان

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهیدِ سِبْطِ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ

سلام بر تو اى وارث حسن آن امام شهید و نوه رسول خدا سلام بر تو

یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْبَشیرِ النَّذیرِ، وَابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ،

اى فرزند رسول خدا سلام بر تو اى فرزند مژدهدهنده و ترساننده و پسر آقاى اوصیا

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا

سلام بر تو اى فرزند فاطمه بانوى زنان جهانیان سلام بر تو اى

عَبْدِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللهِ وَابْنَ خِیَرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللهِ

اباعبدالله سلام بر تو اى برگزیده خدا و فرزند برگزیده او سلام بر تو اى خون خدا

وَابْنَ ثارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْوِتْرُ الْمَوْتُورُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الاِْمامُ

و فرزند خون خدا سلام بر تو اى کشته مظلومى که انتقام خونت گرفته نشد سلام بر تو اى امام

الْهادِى الزَّکِىُّ، وَعَلَى الاَْرْواحِ الَّتی حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، وَ اَقامَتْ فى جِوارِکَ،

راهنماى پاک و بر آن ارواحى که به آستان تو فرود آمدند و در جوارت رحل اقامت افکندند

وَ وَفَدَتْ مَعَ زُوّارِکَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنِّى ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ،

و با زائرانت ورود کردند سلام من بر تو تا زندهام من و برپاست شب و روز

فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِکَ الرَّزِیَّةُ، وَ جَلَّ الْمُصابُ فِى الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُسْلِمینَ،

که براستى بزرگ شد به تو مصیبت و گران شد سوگوارى در میان مؤمنان و مسلمانان و

وَفى اَهْلِ السَّمواتِ اَجْمَعینَ، وَ فى سُکّـانِ الاَْرَضینَ، فَاِنّا للهِِ وَاِنّا اِلَیْهِ

در میان ساکنین آسمانها همگى و در میان ساکنین زمینها «انا لله و انا الیه

راجِعُونَ، وَ صَلَواتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ وَ تَحِیّاتُهُ عَلَیْکَ وَ عَلى ابآئِکَ

راجعون» درودهاى خدا و برکاتش و تحیتهایش بر تو و بر پدران

الطّاهِرینَ الطَّیِّبینَ الْمُنْتَجَبینَ، وَ عَلى ذَراریهِمُ الْهُداةِ الْمَهْدِیّینَ، اَلسَّلامُ

پاک و پاکیزه و برگزیدهات و بر فرزندان راهنماى راهیافتهشان باد سلام

عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ وَ عَلَیْهِمْ، وَ عَلى رُوحِکَ وَ عَلى اَرْواحِهِمْ، وَ عَلى

بر تو اى سرور من و بر ایشان و بر ارواح ایشان و بر

تُرْبَتِکَ وَ عَلى تُرْبَتِهِمْ، اَللّـهُمَّ لَقِّهِمْ رَحْمَةً وَ رِضْواناً وَ رَوْحاً وَ رَیْحاناً،

تربت تو و بر تربت ایشان خدایا ببار بر ایشان رحمت و خشنودى و روح و ریحانى

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ یا اَبا عَبْدِاللهِ، یَا بْنَ خاتَمِ النَّبِیّینَ، وَ یَا بْنَ سَیِّدِ

سلام بر تو اى سرور من اى ابا عبدالله اى فرزند خاتم پیمبران و اى فرزند آقاى

الْوَصِیّینَ، وَ یَا بْنَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَهیدُ یَا بْنَ

اوصیا و فرزند بانوى زنان جهانیان سلام بر تو اى شهید (راه حق) و اى پسر

الشَّهیدِ، یا اَخَ الشَّهیدِ، یا اَبَا الشُّهَدآءِ، اَللّـهُمَّ بَلِّغْهُ عَنّى فى هذِهِ السّاعَةِ

شهید و اى برادر شهید و اى پدر شهیدان خدایا برسان به او از جانب من در این ساعت

وَ فى هذَا الْیَوْمِ، وَ فى هذَا الْوَقْتِ وَ فى کُلِّ وَقْت، تَحِیَّةً کَثیرَةً وَسَلاماً،

و در این روز و در این وقت و در هر وقت تحیتى زیاد و سلامى بسیار

سَلامُ اللهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ یَا بْنَ سَیِّدِ الْعالَمینَ، وَ عَلـَى

سلام خدا بر تو و رحمت خدا و برکاتش اى فرزند آقاى جهانیان و نیز بر

الْمُسْتَشْهَدینَ مَعَکَ سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ، اَلسَّلامُ عَلَى

شهید شدگان با تو سلامى پیوسته به پیوستگى شب و روز سلام بر

الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِىٍّ الشَّهیدِ، اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الشَّهیدِ، اَلسَّلامُ

حسین بن على شهید (راه حق) سلام بر على بن الحسین آن شهید (عالىقدر) سلام

عَلـَى الْعَبّاسِ بْنِ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ الشَّهیدِ، السَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ

بر عباس فرزند امیرمؤمنان آن شهید (والا مقام) سلام بر فرزندان شهید

اَمِیرِ الْمُؤْمِنینَ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَى

امیرمؤمنان سلام بر فرزندان شهید حسن سلام بر

الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَر وَ عَقیل،

شهیدان از فرزندان حسین سلام بر شهیدان از فرزندان جعفر و عقیل

اَلسَّلامُ عَلى کُلِّ مُسْتَشْهَد مَعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنینَ، اَللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد

سلام بر هر شهیدى که با ایشان بود از مؤمنان خدایا درود فرست بر محمّد و

وَآلِ مُحَمَّد، وَ بَلِّغْهُمْ عَنّى تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ

آل محمّد و برسان به ایشان از جانب من تحیتى زیاد و سلامى بسیار سلام بر تو اى رسول

اللهِ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ،

خدا نیکو کند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسین سلام بر تو اى فاطمه

اَحْسَنَ اللهُ لَکِ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَ

نیکو کند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسین سلام بر تو اى امیر

الْمُؤْمِنینَ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فِى وَلَدِکَ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا

مؤمنان نیکو کند خدا صبر تو را در مصیبت فرزندت حسین سلام بر تو اى ابا

مُحَمَّد الْحَسَنَ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فى اَخیکَ الْحُسَیْنِ، یا مَوْلاىَ یا اَبا

محمّد حسن (مجتبى) نیکو گرداند خدا صبر تو را در مصیبت برادرت حسین اى مولاى من اى ابا

عَبْدِاللهِ، اَنـَا ضَیْفُ اللهِ وَضَیْفُکَ، وَجارُ اللهِ وَجارُکَ، وَلِکُلِّ ضَیْف وَجار

عبدالله من میهمان خدا و میهمان توام و در پناه خدا و پناه توام و براى هر میهمان و پناهندهاى

قِرىً، وَقِراىَ فى هذَا الْوَقْتِ اَنْ تَسْئَلَ اللهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى، اَنْ یَرْزُقَنى

حق پذیرایى است و پذیرایى من در این وقت این است که از خداى سبحان بخواهى که روزیم گرداند

فَکاکَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، اِنَّهُ سَمیـعُ الدُّعـآءِ، قَریبٌ مُجیبٌ.(9)

آزادى از آتش دوزخ را که براستى او شنواى دعا و نزدیک و اجابت کنندهاست.

9ـ خواندن زیارت امام حسین(علیه السلام) «زیارت عاشورا» در این روز ثواب فراوانى دارد.

*****

1. همان مدرک، صفحه 578. (مرحوم علاّمه مجلسى در کتاب «زاد المعاد»، صفحه 372 مى‌گوید: بنى‌امیّه براى برکت، آذوقه یکساله خود را در روز عاشورا، ذخیره مى‌کردند).
2. بحارالانوار، جلد 28، صفحه 73، حدیث 32 و کتاب سلیم بن قیس، صفحه 916
3. زاد المعاد، صفحه 374
4. کامل الزیارات، باب 71، صفحه 174، حدیث 5
5. زاد المعاد، صفحه 372
6. اقبال، صفحه 577
7. زاد المعاد، صفحه 372
8. زاد المعاد، صفحه 372 
9. بحارالانوار، جلد 98، صفحه 222، حدیث 34