علف‌های هرز مشکل جدید بنای ۱۰۰۰ ساله
گروه میراث و گردشگری "تیتریک"؛مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس معتقد است: این بوته‌ها از فروردین ماه امسال به بعد شروع به رشد کردند و فصلی هستند. دانه‌ها از طریق پرندگان جابه‌جا می‌شوند. به همین دلیل برنامه داریم که گنبد را با کوادکوپتر سم پاشی کنیم اما باید موارد مرمتی را رعایت کنیم و این کار هم به راحتی انجام نمی‌شود.
عبدالمجید نورتغانی با بیان اینکه علف‌های روی این گنبد تیرماه ۹۶ زدوده شدند، اظهار کرد: اما علف‌ها با فضله پرندگان به راحتی جابه‌جا می‌شوند. به نظر می رسد این دانه‌ها در یکی از بهترین جاهای گنبد از نظر اقلیمی گذاشته شده‌اند، چون در آن بخش آفتاب و باران وجود دارد. شاید هندسه آجرچینی به این شکل باشد که دانه‌ها به پایین سُر نخورند، به همین دلیل در آنجا شروع به رشد می‌کند. در زمان ثبت جهانی نیز علف‌هایی با گونه‌های مختلف وجود داشت.
او اظهار کرد: برای نحوه زدودن علف‌ها در سال ۹۶، دورتا دور بنا داربست زده شد. همچنین باید ببینیم نظر شورای راهبردی برای سمپاشی با کوادکوپترچیست. ما ۱۱ بوته روی گنبد داریم که نزدیک به سه بوته تا به حال خشک شده است. منتظریم طی یکی دوماه آینده بقیه بوته‌ها نیز خشک شده و بیفتند، تا کنون که این‌طور بوده است. ولی اکنون با توجه به تکنولوژی‌های نوین باید بتوانیم برای زدودن آنها مداخله کنیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس با اشاره به رطوبت گنبد قابوس ادامه داد: رطوبت بنا از دو بخش وجود دارد. بخشی از پائین وارد بنا می‌شود و بخش جدی‌تر، رطوبت‌های نزولی است که به واسطه برف و باران روی بنا تأثیر می‌گذارد. در این باره نیز قرار است نحوه حفاظت و مرمت ارائه شود. قاعدتاً ممکن است آسیب‌هایی در نوع ملات نیز بوده باشد. در بخش‌هایی از بنا شاهد وجود فضله پرندگان هستیم که آجرها را سفید کرده است. به صورت مرتب با کوآدکوپتر، عکس می‌گیریم.
بررسی میزان رطوبت و دمای سطح با ابزارهای دقیق
نورتغانی افزود: بحث رطوبت بنای گنبد قابوس سالانه به روش‌های مختلفی بازرسی می‌شوند، هر ۱۵ روز رطوبت بنا اندازه گیری خواهد شد. ما گمانه‌ای در جبهه غربی نیز داریم و گمانه‌ای که در عمق، آب زیرزمینی را می‌سنجیم. از طرف دیگر در بخش‌هایی که داریم، دما و رطوبت بنای برج اندازه گیری می‌شود. همچنین ما بحث مراکز پایش آنلاین را نیز برنامه ریزی می‌کنیم. البته پروپوزال‌ها آماده شده و امسال بخشی از تجهیزات خریداری شده و قرار است با ابزارهای دقیق میزان رطوبت و دمای سطح بررسی شود.
او با اعلام اینکه حتی جای پنجه پرندگان روی آجرها وجود دارد، اضافه کرد: از روی فضله‌ها می‌توان حدس زد چند نوع پرنده به اینجا می‌آیند. برای برداشتن این فضله‌ها نیز مطالبات در حال انجام است. دوستان قبل از ما هم روی این موضوع مطالعه کرده‌اند.
نورتغانی با بیان اینکه مسئولیت پایگاه را از بهمن ماه به عهده گرفته است، افزود: سال ۹۶ مرمت‌هایی روی بنا انجام گرفته است. به عبارتی مرمت اضطراری روی بنا انجام شد. نکته مورد نظر این است که این فضله‌ها بعد از ثبت جهانی به وجود نیامده‌اند و قدیمی هستند.
گنبد قابوس روی آب بنا شده است!
بنای گنبد قابوس تقریبا روی آب بنا شده است. برای مبارزه با رطوبت نمی‌توان گفت که چند چاه کنده شود تا سطح آب پایین بیاید، چون اگر این آب خالی شود، ممکن است بنا نشست کند
او همچنین یکی از نگرانی‌ها درباره بنای گنبد قابوس را آب‌های زیر سطحی دانست و گفت: آب در این منطقه تغییر تراز داده است. درباره اینکه تغییر تراز آسیب‌زا است یا خیر باید مطالعه انجام شود. ما آب‌های زیرزمینی با عمق زیادی داریم و برای اینکه وضعیت رطوبت بنا را بسنجیم، از ابزارهایی استفاده خواهیم کرد که روی بنا و تپه در عمق‌های مختلف نصب و بررسی می‌شوند. رطوبت بنا دو منشأ دارد. نزدیک سرویس بهداشتی بخشی از زمین را کنده‌ایم و متوجه شدیم آب‌های سطحی اطراف برج به خاطر توپوگرافی ایجاد شده بسیار بالاست. همیشه هم همین طور بوده است. در این بنا ۹ متر و ۸۸ سانتیمتر پِی داریم. تپه نیز حدود ۱۰ متر ارتفاع دارد. بنای گنبد قابوس تقریبا روی آب بنا شده است. برای مبارزه با رطوبت نمی‌توان گفت که چند چاه کنده شود تا سطح آب پایین بیاید، چون اگر این آب خالی شود، ممکن است بنا نشست کند.
مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس همچنین درباره بودجه این بنا توضیح داد: ما دو منبع بودجه داریم، یکی بودجه استانی است که در فاز اول یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان در اختیارمان قرار گرفت. انتظار است که با دو برابر شدن این اعتبارات، فاز دوم و سوم کارهایمان نیز انجام شود. بودجه ملی نیز داریم که بخشی از آن برای حقوق کارکنان هزینه می‌شود. بودجه حفاظت و مرمت نیز حدود یک میلیارد و ۱۸۰ میلیون تومان است که از منبع پایگاه‌های جهانی اختصاص پیدا می‌کند و توانسته‌ایم با ۲۰۰ میلیون تومان تجهیزات روشنایی عرصه و بنا را خریداری کنیم. مقداری هم برای ساماندهی عرصه و مطالعات هزینه شده است.
نورتغانی درباره کاربری برج نیز توضیح داد: نمی‌توان به جرأت گفت که کاربری این بنا چه بوده است؟ یکی از کاربردهای آن می‌تواند نمایش قدرت و عظمت بوده و یا اینکه برای آرامگاه ساخته شده باشد. ما می‌خواهیم فضای داخل بنا خالی بماند چون بازدید کننده زمان زیادی را در داخل فضا نباشد. ما اجازه نمی‌دهیم حتی بازدیدکنندگان به آجرها دست بزنند و یا روی آنها بنشینند. تصمیم داشتیم روی آجرها شیشه بگذاریم اما باید شورای فنی تأیید کند چون هر کاری که انجام شود، یک نوع مداخله است.
او درباره چوب‌هایی که به تازگی روی آجر فرش‌های داخل بنا کار گذاشته شده است، گفت: ما هنگام قراردادن چوب در کف برج جای تنفس گذاشته‌ایم. براساس هندسه برج ۲۰ قطعه چوب در کف کار گذاشته شده است به گونه‌ای که بتوان به راحتی و بدون آسیب زدن به بنا، آن را جابجا کرد.
بازدید ۳۵ هزار نفر در تعطیلات عید
در ایام عید نزدیک ۳۵ هزار نفر به داخل برج رفتند به همین دلیل بازه زمانی کوتاهی برای بازدید آنها از برج تعریف کرده‌ایم
مدیر این پایگاه جهانی با بیان اینکه در کنار بنای گنبد قابوس و در عرصه جهانی نابسامانی‌هایی وجود داشت، افزود: اصلاح حریم، جداره سازی و منظره شهری انجام شد. در ایام عید نزدیک ۳۵ هزار نفر به داخل برج رفتند به همین دلیل بازه زمانی کوتاهی برای بازدید آنها از برج تعریف کرده‌ایم زیرا بازدم افراد موجب ایجاد رطوبت می‌شود و ممکن بود حضور آنها به آجرهای کف برج آسیب بزند، به همین دلیل با نظر شورای راهبردی کف برج را چوب فرش کردیم. از طرفی برخی از بازدیدکنندگان روی بنا می‌نشستند یا پا روی برخی از آجرها می‌گذاشتند که در شأن بنا نبود.
به گفته نورتغانی رد سیاهی‌های باقیمانده روی آجرهای داخل بنا مربوط به روشن کردن آتش افراد، قبل از ثبت جهانی این بنا بوده است.
او مسئله اصلی که پایگاه میراث جهانی به دنبال آن هست را طرح جامع مرمتی بنا اعلام کرد و افزود: این کار نیاز به چند فاکتور دارد. یکی بحث مطالعات فن شناسی است که آن را لازم داریم و دیگری سازه یا کنشی است که بنا باید داشته باشد. کارشناسان نظر دارند که این تپه بخشی از پایداری سازه را تضمین می‌کند. بر این اساس، اکنون بحث پایداری سازه یا سلامت سازه در حال بررسی است. بخش دیگری که به دنبال آن هستیم تا بتوانیم طرح جامع را تکمیل کنیم، موضوع فرسایش‌های زیستی است. این فرسایش‌های زیستی را می‌توان در دو بُعد تعریف کرد، یکی گل‌سنگ‌هایی که در پایه و بالای بنا وجود دارد.
تا کنون ۱۳ گل‌سنگ شناسایی شده
مدیر این پایگاه جهانی اضافه کرد: ۱۳ نوع گل‌سنگ تا به حال شناسایی شده و انتظار داریم که بیشتر هم باشد. فرسایش دیگر فضله پرندگان است که در نزدیکی پنجره‌ها وجود دارد. ورودی بنا دارای ۱۰ تَرک است که در تَرک دو و سه بیشترین فرسایش را داریم که دلیل آن رطوبت است زیرا در این بخش باد غالب و بارش باران را داریم. باید با پایش دقیق آسیب‌های بنا را شناسایی کنیم و بدانیم ساختار سازه به چه شکل است. برای رسیدن به این موضوع چند پروژه تعریف شده است. به همین دلیل با تیم دانشگاه شهید بهشتی قرارداد مطالعاتی فن شناسی را داریم. قرار است مشخصات فنی آجرها را نیز مطالعه کنند.
وی ادامه داد: همچنین قرار است روی ملات، آخر و سازه مطالعه انجام شود تا پس از آن مداخلات بعدی را تعریف کنیم. این کار باید در دو فاز انجام شود یکی شناخت و دیگر پیدا کردن راهکارهایی که با توجه به این شناخت باید ارائه شوند. با پژوهشکده علمی و صنعتی نیز صحبت شده تا روی گل‌سنگ‌ها کار کنند. ما باید درباره گل‌سنگ‌ها نیز شناخت داشته باشیم، چون وجود برخی از گونه‌های گل‌سنگ می‌تواند جلوی برخی از گونه‌های مخرب را بگیرد. قبلا یک فاز انجام شده و قرار است در فاز سوم نحوه گل‌سنگ زدایی را ارائه کنند که زمان‌بر است. البته باید به صورت پایلوت روی نمونه آجرهای جرجان که شبیه به این بنا است، مداخلاتی انجام شود و بعد آن را روی این بنا اعمال کنیم. در کنار آن برای نحوه گل‌سنگ زدایی با تیم نانوی دانشگاه گلستان وارد همکاری شده‌ایم، چون یکی از راهکارهای مبارزه با گل‌سنگ‌ها استفاده از نانو است.
مدیر این پایگاه جهانی اظهار کرد: اتحادیه اروپا در این زمینه گزارش‌هایی دارد و یک تیم قوی از چندین دانشگاه در چند کشور در این زمینه کار کرده و از آنها خواسته روی چند بنا راه‌های مبارزه با گل‌سنگ‌ها اعمال شود. از اساتید خواسته‌ایم که نحوه گل‌سنگ زدایی را با استفاده از مواد جدید به ما ارائه کنند، بنابراین دو تیم، موازی هم کار می‌کنند. برای اینکه از تجارب کشورهای دیگر نیز استفاده کرده باشیم با دانشگاه پلی تکنیک میلان کار کردیم، حتی نشستی نیز در دانشگاه برپا شد که در این زمینه طرح مسئله کردیم.
گل‌سنگ‌ها با گیاهانی که روی گنبد روییده‌اند، تفاوت دارند
تغانی گفت: وجود گل‌سنگ‌ها با گیاهانی که روی گنبد روییده‌اند متفاوت هستند. گل‌سنگ‌ها شاید نزدیک به یک سانت رشد سالیانه داشته باشند، ما گل‌سنگ‌هایی هم داریم که قطرشان زیاد است و نشان می‌دهد بعد از مرمت سال ۱۳۰۹ که آندره گدار با آجرهای جرجان انجام داده، این گل‌سنگ‌ها در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۰ ساله شکل گرفته است. بخشی از سیاهی‌ها نیز روی بنا وجود دارد که مربوط به فرآیندهای بیولوژیکی گل‌سنگ هاست.
بنای گنبد قابوس با این عظمت نمی‌تواند تنها بوده باشد، بلکه باید در اطراف هم آثاری وجود داشته باشد
او با بیان اینکه بنای گنبد قابوس با این عظمت نمی‌تواند تنها بوده باشد، بلکه باید در اطراف هم آثاری وجود داشته باشد، اعلام کرد: چون در کنار شهر جرجان قرار گرفته است. تصور ما این است که در آینده بتوانیم شهر جرجان را به پرونده ثبت جهانی گنبد قابوس الحاق کنیم تا یک مجموعه داشته باشیم. بر این اساس، طرح تهیه نقشه تاریخی بر طبق اسناد باستان شناسی را با دانشگاه فردوسی در دستور کار داریم و قرار است موقعیت این بنا بر اساس شعاع ۱۵ کیلومتری با توجه به مکشوفات و مکتوبات شناسایی شود، بخش اول این کار انجام شده است، بخش دوم نیز بر طبق منابع مکتوب انجام می‌گیرد.
مدیر این پایگاه جهانی بیان کرد: در شعاع ۱۵ کیلومتری چهار دسته بندی لندسکیپ تاریخی وجود دارد. یکی لندسکیپ هیدرولیک است. زیرا این بستر یکی از مهمترین بسترهای هیدرولیکی ایران باستان و ایران اسلامی است، چون در کنار دیوارش یک خندق و کانال انتقال آب بوده و حتی در برخی از تصاویر وجود خندق در اطراف بنا دیده می‌شود. پس یک لندسکیپ هیدرولیکی و لندسکیپ دفاعی داریم.
تغانی با بیان اینکه یکی دیگر از لندسکیپ‌ها، لندسکیپ شهری است، که همان شهر جُرجان و اطرافش است، ادامه داد: لندسکیپ قبل از دیوار نیز وجود دارد که آثاری قبل از دیوار در آن کشف شده است. در نظر داریم که جایگاه این بنای عظیم را در بستر خودش مشخص کنیم. انتظار داریم که طرح جامع حفاظتی و مرمتی آن تهیه شود. ما مشکل سیمای منظری را هم داشتیم که باید ساماندهی می‌شد، بخش آزادسازی شده شرقی مدتی بود در انتظار قرار داشت. امسال استارت آن خورده شد. فاز اول آن ایجاد یک مرکز تجمعات شهری است. انتظار داریم که این پایگاه بانی برج مقبره‌های کشور و یکی از کارکردهای این بخش برگزاری کنفرانس‌های بین المللی باشد. ما می‌توانیم در این بخش سالانه یکی از رویدادهای سازمان میراث فرهنگی را برگزار کنیم.
سالانه شاهد حضور سوسک‌ها هستیم
نظر متخصصانی که با ما همکاری می‌کنند و دوستان زیست شناس این است که هیچ مقاله علمی یا متنی وجود ندارد که نشان دهد این نوع حشرات می‌توانند به بنا آسیب بزنند
او همچنین درباره سوسک‌های بال آتشین توضیح داد: نظر متخصصانی که با ما همکاری می‌کنند و دوستان زیست شناس این است که هیچ مقاله علمی یا متنی وجود ندارد که نشان دهد این نوع حشرات می‌توانند به بنا آسیب بزنند. این حشرات اکنون در هر جایی از دشت گرگان وجود دارند. ما سالانه شاهد حضور آنها هستیم. از طرفی مرمت خاصی روی بنا انجام نداده‌ایم که در اثر آن این حشرات به وجود آمده باشند.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس اظهار کرد: برای مبارزه با نمِ بنا، نمکِش احداث شده است. در برخی از اخبار کلمه موم را به کار برده‌اند، در حالی که ما از موم برای مرمت استفاده نکرده‌ایم. در برخی از جاها برای اتصال یک سازه به بنای تاریخی از یونولیت به صورت موقت استفاده کرده‌ایم که البته با پیشنهاد شورای راهبردی اینها نیز برداشته می‌شوند. حشرات بال آتشین سالانه وجود داشته است اما اینکه چرا در این مقطع زمانی شاهد حضور آنها هستیم، دلیلش تغییرات اقلیمی است، چون فصل زاد و ولد آنها الان نیست. آنها در واقع در این موقع سال به بنا پناه آورده‌اند و آسیبی نمی زنند.
به گزارش ایسنا، قابوس بن وشمگیر، حاکم گرگان سال ٣٧٥ هجری شمسی یعنی بیشتر از هزار سال پیش دستور ساخت این استوانه بلند چندوجهی را داده بود. از آن زمان این برج بر بلندای یک تپه استوار مانده است؛ آرامگاهی برای نشان دادن جلال و جبروت سلطنت قابوس، درست در قسمت شمالی شهر گنبد و سه‌کیلومتری شهر باستانی جرجان، مرکز حکومت «آل‌زیار». برج گنبد قابوس در سال۱۳۸۶ وارد فهرست ملی شد و در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
بنا به تصمیم پایگاه پژوهشی میراث جهانی گنبد قابوس، داخل این بنا بنری برای چگونگی بازدید و محافظت از برج توسط بازدیدکنندگان نصب شده که در آن بازدید کنندگان را از نشستن روی سکوها منع و به پا نکوبیدن و آسیب نرساندن به آجرها، آواز نخواندن، سیگار نکشیدن، نخوردن و نیاشامیدن در داخل بنا، عکاسی بدون فلاش و مدیریت زمان بازدید دعوت کرده است.
منبع:ایسنا
انتهای پیام
