دکتر مصطفی قانعی با اشاره به قوانین موجود در حوزه زیست فناوری، افزود: قوانینی که در حال حاضر در کشور داریم، وزارت بهداشت را مکلف کرده است که غذاها و محصولاتی که بسته‌بندی می‌شوند را تست و از سلامت آن اطمینان حاصل کند تا به بازار عرضه شوند.
وی با بیان اینکه در این تست مواردی همچون میزان آرسنیک و نیترات مورد بررسی قرار می‌گیرد، خاطر نشان کرد: در این آزمون وزارت بهداشت کاری به فرآیند تولید ندارد و تنها محصول نهایی را مورد تست قرار می‌دهد، ولی زمانی که این نهاد فرآیند تولید دارو را پیگیری می‌کند، تنها محصول نهایی برایش مهم نیست و باید GMP و فرآیند تولید را هم مورد ارزیابی قرار دهد و اگر دارویی این فرآیند را طی نکرده باشد، حتی اگر محصول بی‌اشکال باشد، قابل قبول نیست.
قانعی به عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه اشاره کرد و یادآور شد: این وزارتخانه تنها مسؤول تولید بیشتر است و فرآیند تولید به این نهاد واگذار نشده است، ولی این سوال مطرح می‌شود که چه کسی و چه نهادی مسؤول فرآیند تولید است؟
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری به طور نمونه به محصول سیب‌زمینی اشاره کرد و با بیان اینکه این محصول به صورت فله‌ای خریداری می‌شود و بسته‌بندی شده نیست، خاطر نشان کرد: این محصول در داخل زمین کشت می‌شود و اگر به این محصول نیترات زیاد داده شود، محصول مشکل‌دار می‌شود؛ ولی همین ماده موجب رشد سریع‌تر سیب‌زمینی خواهد شد و این امر مرتفع شدن کمبود سیب‌زمینی را به دنبال دارد، ولی آیا محصول تولیدشده سالم است؟
به گفته وی، بر اساس اعلام وزارت بهداشت در صورتی که سیب‌زمینی بسته‌بندی شود، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
قانعی ادامه داد: ستاد زیست‌فناوری درصدد است تا جای خالی این حلقه تولید را پر کند، به این صورت که باید از ابتدای فرآیند تولید یعنی از زمان انتخاب بذر، که باید شناسنامه‌دار باشد، زمین و فرآیند تولید و همچنین خروجی آن باید دارای استاندارد باشد. اگر می‌خواستیم این فرآیند را در دولت شکل دهیم مجدداً اختلافات شروع می‌شد، از این رو این امر را در بخش خصوصی پیگیری کردیم.
وی در این باره توضیح داد: به بخش خصوصی اعلام کردیم که شبکه‌ای در این زمینه ایجاد کند و هر کسی این فرآیندها را رعایت کرد، محصول را در سبد این شبکه قرار داده و اگر رعایت نکرد، رد شود و از دولت نیز درخواست کردیم که فردی اگر فرآیند تولید را رعایت کرد و هزینه تولید بالا می‌رود، اجازه دهد که این محصول یا مشمول قیمت‌گذاری نشود و یا مشوق‌هایی داده شود تا این فرآیندها شکل بگیرد.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری در خصوص نقش این ستاد در فرآیند تولید محصول، توضیح داد: کسی که می‌خواهد فرآیند سالم کشت محصولات کشاورزی را طی کند، چاره‌ای ندارد جز آنکه از علم زیست‌فناوری استفاده کند. یعنی اگر وقتی اعلام می‌شود از سم استفاده نشود، کشاورز باید از زیست مهارگرها استفاده کند، وقتی قرار است کود شیمیایی استفاده نشود، باید اصلاح نژاد صورت گیرد و از نهالی استفاده شود که رشد و محصول آن خوب باشد. رعایت این نکات باعث می‌شود دانش زیست‌فناوری کشش بازار پیدا کند و تولید بذر مرغوب مقرون به صرفه خواهد شد.
قانعی، حرکت به سمت گلخانه‌های بدون خاک و رعایت GMP را از دیگر مزایای استفاده از فرآیند تولید محصول با کیفیت دانست و افزود: اگر کشور بر این مدار قرار گیرد، صادرات محصولات سالم آغاز می‌شود، چون دنیا مایل است که بداند محصول کشاورزی با چه فرآیندی کشت شده و چه کسی بر تولید نظارت کرده است.
شبکه "شمس" برای ترویج رتبه‌بندی محصولات سالم کشاورزی
وی با اشاره به راه‌اندازی شبکه "شمس" (شبکه محصول سالم) از سوی ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با هدف توانمندسازی، حمایت، ترویج و رتبه‌بندی محصولات سالم کشاورزی و بازارسازی، بازاریابی و فروش این محصولات برای ارتقای سلامت و حفظ ایمنی غذایی، گفت: وزارت بهداشت این شبکه را پذیرفته است و بر اساس زیر ساخت‌های آزمایشگاهی اقدام به ارزیابی محصولات کشاورزی می‌کند و هرکدام از محصولاتی که ناسالم باشد، از این شبکه خارج می‌شوند.
قانعی با تاکید بر اینکه برای وارد شدن محصولات به این شبکه باید اصولی رعایت شود، افزود: تولید محصول سالم کشاورزی تکلیف این ستاد نیست، ولی ما مشاهده می‌کردیم که افراد چه محصول سالم تولید می‌کردند و چه غیر سالم، بازار رغبتی برای آن نشان نمی‌دهد، از این رو ایجاد با این شبکه علاوه بر آنکه محصولات سالم ارزش‌گذاری می‌شود، برای فناوری‌های مورد استفاده، بازارسازی نیز صورت گرفته است.
به گفته وی دنیا برای پذیرش محصولات کشاورزی، استانداردهایی قائل هستند و از ما نیز محصولاتی که دارای استاندارد باشند، می‌خواهد؛ این استانداردها بر اساس قوانین کشورها تنظیم می‌شود، به گونه‌ای که ممکن است کشوری اجازه ورود محصولات تراریخته را ندهد و کشوری با پذیرش استانداردهایی اجازه وجود محصولات تراریخته را بدهد.
ستاد و محصولات تراریخته
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، توسعه فناوری را از جمله اهداف این ستاد نام برد و یادآور شد: از این رو در حوزه مهندسی ژنتیک کاری که باید انجام دهیم، دستکاری و دست‌ورزی ژن‌ها است. همه هنر زیست‌فناوری همین است و اگر بگوییم این فناوری را نمی‌خواهیم، باید این فناوری را تعطیل کنیم.
قانعی با تاکید بر اینکه ایران این فناوری را پذیرفته و این فناوری در سرفصل نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت‌های "الف" تعریف شده است، خاطر نشان کرد: برای توسعه این فناوری نیز در ذیل معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری ستادی ایجاد شده است و این نشان می‌دهد که کشور نمی‌خواهد از یک حوزه فناوری محروم شود.
وی با بیان اینکه برای رسیدن به این هدف نیاز به تربیت دانشمندان این حوزه است، ادامه داد: برای این منظور کشور هزینه و اقدام به راه‌اندازی پژوهشگاهی در حوزه ژنتیک کرده است؛ چراکه کشور این فناوری را به عنوان یک رشته اثرگذار پذیرفته است.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری اضافه کرد: آنجایی که قرار است این فناوری به عرصه زندگی مردم وارد شود و در اراضی کشاورزی، کشت شود، قوانینی برای آن وضع شده، ضمن آنکه شورای ایمنی زیستی راه‌اندازی شده است و در صورت تأیید، محصولات تراریخته به تجاری‌سازی می‌رسد، در غیر این صورت یا استانداردهای آن پاس باید شود و یا اشکالات موجود مرتفع شود تا مجوزهای آن برای ورود به عرصه تجاری‌سازی صادر شود.
قانعی با بیان اینکه حدود ۶ سال است که موضوع تراریخته‌ها در کشور مطرح شده، با طرح این سوال که خروجی این ۶ سال بحث چه بوده است، خاطر نشان کرد: با همه بحث‌هایی که شد، میزان واردات محصولات تراریخته ما به میزان ۶ سال قبل و حتی بیشتر شده است و هیچ کسی دغدغه واردات محصولات تراریخته را ندارد، ولی در زمینه تولید ترایخته، حتی یک محصول از این نوع به بازار وارد نشده است.
وی با بیان اینکه در چنین شرایطی، کشور در حوزه مدیریتی دچار مشکل شده است، ادامه داد: در حال حاضر ما هیچ محصولی تولید نکردیم و از سوی دیگر اعلام می‌شود که به مردم اطلاع‌رسانی شده است، ولی این سوال مطرح می‌شود که چه میزان فروش محصولات تراریخته کاهش یافته و چه میزان از واردات این محصولات کم شده است.
قانعی اضافه کرد: در این زمینه به یک باره اعلام می‌شود که محصولی دارای عیبی هست، ولی مگر دنیا به دنبال عیب محصولات بوده است؟ همه کشورها به دنبال اقتصاد هستند. کشورها به دنبال این هستند که چگونه می‌توانند با قیمت کمتر شکم مردم را سیر کنند و از چه فناوری برای آن استفاده کنند، بر این اساس تکنولوژی تراریخته را برای این منظور به کار گرفته‌اند و اگر در آینده بتوانند با تکنولوژی دیگری محصولات ارزان‌تری تولید کنند، قطعاً همان فناوری را به کار می‌گیرند.
وی با بیان اینکه حتی اگر ما هم تولیدکننده این فناوری باشیم، دنیا خریدار آن خواهد بود، اظهار کرد: این وظیفه دولت‌ها است که معیشت مردم را تأمین کنند و فناوری زیست‌فناوری یک فناوری اقتصادی است و زمانی که عدم ورود محصولات تراریخته اعلام شد، با طرح این سوال که "آیا حاضر هستید روغنی که الان مردم خریداری می‌کنند با ۵ برابر قیمت خریداری کنند" حاضر به واردات محصولات تراریخته شدند!
قانعی همچنین به جهت‌گیری‌های صورت گرفته برای جلوگیری از واردات "ذرت" تراریخته اشاره کرد و یادآور شد: بهتر است قبل از هر نوع تصمیم گیری‌ها، در خصوص فلسفه وجودی این محصولات تفکر شود و اگر از واردات این محصولات ممانعت به عمل می‌آید، ببینند که آیا راه حل‌های جایگزین برای آن محصولات به گونه‌ای که هم معاش مردم و هم خوراک آنها تأمین شود، در اختیار داریم یا خیر.
دبیر ستاد زیست‌فناوری، با بیان اینکه هر چیزی به اقتصاد متصل شد، باید بدانیم که با زبان اقتصادی چگونه می‌توانیم با آن رفتار کنیم، گفت: امروزه کشاورزی، با مدرن شدن و بیوتکنولوژی فعال است و اینکه امروزه ما در حوزه کشاورزی تبدیل به واردکننده شدیم، به این دلیل است که ما از فناوری استفاده نمی‌کنیم و در این حوزه سنتی عمل کرده‌ایم.
کنترل شدید داخلی و سهل‌گیری واردات
قانعی با بیان اینکه در حوزه دارو این مسائل به خوبی درک شد، در این باره توضیح داد: در حوزه داروسازی مشاهده کردیم که اگر قرار است دارویی وارد شود، کارشناسی آن دارو را چک می‌کند، ولی دیگر فرآیند تولید آن را چک نمی‌کنیم؛ ولی زمانی که دارویی در داخل تولید می‌شود، هر روز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به برخی گفته‌ها در زمینه مضرات کشت محصولات تراریخته در مزارع، اضافه کرد: با احتمالی که هنوز هیچ ادله‌ای برای اثبات آن ارائه نشده است، کشور را تبدیل به یک کشور واردکننده کردیم و ستاد توسعه زیست‌فناوری مسؤولیت کل این فرآیند را در اختیار ندارد، بلکه وزارت صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مربوط نیز دخیل هستند و ستاد مسؤلیت فناوری آن را بر عهده دارد.
قانعی با تاکید بر اینکه در چنین وضعیتی میل و اشتیاق توسعه فناوری در فناوران از بین رفت است، اظهار کرد: این امر موجب شد که طی این سال‌ها تنها ۸ شرکت زیست‌فناور تشکیل شود و این شرکت‌ها نیز در حال تغییر حوزه فعالیت خود هستند و اگر این دعواها ادامه یابد این شرکت‌ها نابود خواهند شد! برای من بسیار سخت است که مشاهده کنم یک فرد فناور بر روی گل‌های زینتی تحقیق می‌کند که سودآوری زیادی دارد، ولی وارد فضای معیشت مردم نمی‌شود.
وی حوزه گل‌های زینتی را حوزه‌ای سودآور با قابلیت صادرات توصیف کرد و افزود: گردش مالی این حوزه ۵ هزار میلیارد تومان است و چنین وضعیتی موجب شده تا شرکت‌های فناوری حوزه زیست‌فناوری به سمت این حوزه هدایت شوند.
قانعی ادامه داد: بر اساس این واقعیات انتظار من این است که ستاد توسعه زیست‌فناوری به همراه شورای عالی ایمنی زیستی، تکلیف کشور را در این حوزه تعیین کند، به طوری که فناوران نسبت به این حوزه اقبال پیدا کنند و زمانی که فناوران به این حوزه وارد شدند، می‌توان در این حوزه اولویت‌بندی کرد.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری خاطر نشان کرد: از نظر ما "پنبه تراریخته" مشکلی نداشت و به‌جای واردات پنبه تراریخت از پاکستان، می‌توان اجازه داد که در کشور کشت شود که ضمن تأمین اشتغال، این محصول در داخل کشور تولید می‌شود؛ ولی متأسفانه فضا به سمت موضوعاتی برده شد که فضای علمی در آن گم شد!
برچسب‌گذاری محصولات تراریخته
قانعی با بیان اینکه از بعد از تصویب قانون ایمنی زیستی هیچ تحولی در کشور در این باره رخ نداد، افزود: شورای ایمنی زیستی در این زمینه اختیار کامل دارد و باید به طور مرتب جلساتی را برگزار و به این امور رسیدگی کند.
وی با اشاره به برچسب گذاری محصولات کشاورزی، اظهار کرد: آزمایش‌های مربوط به تراریخته بودن محصولات برای کشوری که فاکتور ۸ و ۹ انعقادی را تولید می‌کند، کار پیچیده‌ای نیست؛ از این رو سازمان غذا و دارو پذیرفته است که این امر انجام شود، ولی برای محصولاتی که بسته‌بندی باشد و اگر فردی به صورت فله‌ای اقدام به واردات محصولات کشاورزی کند، امکان برچسب‌گذاری نیست.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به اعلام آمادگی ۱۰۰ درصدی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گفت: ما در عین حالی که این اقدامات را انجام می‌دهیم، باید ببینیم شورای ایمنی زیستی در این خصوص چه رویکردی دارد. در حال حاضر شاهدیم با یک اظهار نظری محصولی از بازار جمع می‌شود و قیمت آن افزایش می‌یابد و مردم با مشکل برخورد می‌کنند.
قانعی با اشاره به چالش‌های باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی ادامه داد: ما به وضوح مشاهده می‌کنیم که نیترات موجود در محصولات کشاورزی با مردم چه می‌کند و این امری است که در منابع علمی آمده و وزارت بهداشت پذیرفته است که نیترات به سلامت مردم آسیب می‌زند، پس بهتر است ابتدا این مساله رفع شود.
وی با بیان اینکه چنین مسائلی را ما اعلام کرده‌ایم، اظهار کرد: از دیگر اقداماتی که انجام دادیم، این بود که اعلام کردیم MTBE بنزین حذف شود و بایواتانول جایگزین آن شود. ایران جایگزین MTBE را دارد.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری با تاکید بر اینکه لازم است تا منشأ آسیب رساندن به سلامت جامعه شناسایی شود، خاطر نشان کرد: استفاده از کودهای زیستی اولویت اول ما است و محققان کشور نیز به دانش فنی تولید کودهای زیستی دست یافتند و لازم است مصرف کودهای شیمیایی را به یک سوم کاهش دهیم؛ چراکه دنیا این مساله را قبول کرده و کودهای زیستی ایران را نیز خریداری می‌کند.
وی دستیابی محققان به مهارگرهای زیستی را از دیگر موفقیت‌های کشور در این حوزه دانست و یادآور شد: چرا از فروش سمی که آسیب‌رسان است، جلوگیری نمی‌شود، چرا نسبت به آن واکنش نشان داده نمی‌شود. شرایط به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد نمی‌خواهند این فناوری در کشور شکل بگیرد. استفاده از فناوری زیستی به معنای کاهش مصرف سم در برنج است و اگر نگذاریم از این فناوری استفاده شود، مشکل فروش سم حل نمی‌شود.
قانعی با بیان اینکه فناوری زیستی مشکل آفت کرم آغوز پنبه و ساقه برنج را مرتفع می‌کند، گفت: با این فناوری قطعاً مصرف سم کاهش می‌یابد و مشخص است که فروشندگان سم نگران از دست رفتن بازار هستند و این امر نشان می‌دهد که اقتصادهایی نمی‌خواهند فناوری شکل بگیرد.
به گزارش ایسنا، کمبود تولید غذا یکی از چالش‌های دنیای امروز است و بر اساس گزارش‌های منتشر شده در دنیا ۸۰۰ میلیون نفر گرسنه هستند، ۵۶۲ میلیون نفر از گرسنگان دنیا در آسیا و اقیانوسیه زندگی می‌کنند و ۶۰ درصد از گرسنگان جهان را زنان تشکیل می‌دهند، ضمن آنکه ۲.۶ میلیون کودک هر ساله بر اثر سو تغذیه می‌میرند.
افزایش تولید غذا تنها از طریق به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته همچون زیست فناوری امکان‌پذیر است و بر این اساس تاکنون ۱۸۵ میلیون هکتار از اراضی جهان به زیر کشت محصولات تراریخته رفته است. این سطح معادل ۱۰ درصد کل زمین‌های زراعی جهان و ۱۳ برابر کل زمین‌های قابل کشت ایران می‌شود.
پیشرفت‌های جدید در علوم زیستی به شناسایی ژن‌های ارزشمند در موجودات زنده مانند ژن‌های ایجاد مقاومت نسبت به آفات و بیماری‌ها، خشکی و شوری منجر شده است. از این رو دانشمندان از این قابلیت موجودات زنده در فرآیندی به نام مهندسی ژنتیک برای اصلاح گیاهان زراعی استفاده کرده‌اند و ارقام جدیدی تولید کردند که ضمن داشتن عملکرد بیشتر به شرایط نامساعد محیطی مانند کم آبی مقاومت داشته و به سموم شیمیایی هم نیازی ندارند.
بر اساس گزارش دکتر سید الیاس مرتضوی، عضو هیأت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته در سال ۲۰۱۵ به این شرح است:
بر اساس این گزارش، ۶ محصول "یونجه مقاوم به خشکی، علف‌کش و آفات"، "پنبه مقاوم به آفات و علف‌کش"، "ذرت مقاوم به خشکی، علف‌کش و آفات"، "سویای مقاوم به علف‌کش و آفات"، "چغندر قند مقاوم به علف‌کش و آفات" و "کلزای مقاوم به علف‌کش" در بازارهای جهانی عرضه شده است و مجوز تجاری‌سازی ۲۳ محصول تراریخته نیز صادر شده است که به این شرح است:
| ردیف | محصول | ویژگی |
| ۱ | اطلسی | مقاوم به آفات |
| ۲ | گندم | مقاوم به علف‌کش |
| ۳ | توتون | مقاوم به علف‌کش و آفات |
| ۴ | آرتیشو | مقاوم به بیماری و علف‌کش |
| ۵ | آلو | مقاوم به ویروس |
| ۶ | بادمجان | مقاوم به آفات |
| ۷ | برنج | مقاوم به خشکی، علف‌کش، آفات و غنی شده با ویتامین |
| ۸ | خربزه درختی (پاپایا) | مقاوم به ویروس |
| ۹ | چمن | مقاوم به خشکی و علف‌کش |
| ۱۰ | میخک | گل آبی رنگ |
| ۱۱ | رز | گل آبی رنگ |
| ۱۲ | نیشکر | مقاوم به علف‌کش و آفات |
| ۱۳ | خربزه | مقاوم به ویروس |
| ۱۴ | اوکالیپتوس | مقاوم به خشکی |
| ۱۵ | گوجه فرنگی | مقاوم به بیماری |
| ۱۶ | سپیدار | مقاوم به بیماری، علف‌کش و آفات |
| ۱۷ | منداب | مقاوم به ویروس |
| ۱۸ | لوبیا | مقاوم به علف‌کش، قارچ و ویروس |
| ۱۹ | فلفل دلمه‌ای | مقاوم به ویروس و تأخیر در بلوغ |
| ۲۰ | سیب | جلوگیری از قهوه‌ای شدن میوه |
| ۲۱ | کتان | مقاوم به علف‌کش |
| ۲۲ | سیب‌زمینی | مقاوم به بادزدگی، آفات و افزایش کیفیت غذایی |
| ۲۳ | کدو | مقاوم به علف‌کش و ویروس |
ایالات متحده آمریکا بزرگترین مصرف کننده محصولات تراریخته در دنیا است.
منبع:ایسنا
انتهای پیام
