مشکلات فرزندان طلاق؛ از احساس گناه تا پرخاشگری
خانواده یکی از اساسی ترین نهادهای اجتماعی است که مهم ترین نقش را در رشد و پرورش شخصیت کودک دارد. به همین دلیل هر گونه اختلالی که در خانواده ایجاد شود تاثیر مستقیم و غیرقابل انکاری روی کودک می گذارد.
دعوای والدین در حضور کودکان باعث اضطراب، احساس ناامنی و نداشتن آرامش در کودکان می شود. این اضطراب بقدری زیاد است که در برخی موارد جدایی والدین و دور بودن از این تنش ها برای کودک بهتر است. البته مشکلات فرزندان طلاق هم کم نیست. فرزندان طلاق از نظر روحی همواره با مشکلاتی روبرو می شوند و سازگاری با وضعیت جدید برایشان سخت خواهد بود. مشکلات فرزندان طلاق مانند افت تحصیلی، روابط بین فردی ضعیف، استرس، ترس، مشکلات انطباقی با شرایط جدید، عزت نفس پایین، خشم و بسیاری موارد دیگر. مثلا فرزندان طلاق سخت به دیگران اعتماد می کنند و به سختی قانع می شوند که آدم ها می توانند صادق باشند. از مشکلات فرزندان طلاق این است که به چیزهای بی دوام بیشتر اهمیت می دهند و برعکس برای چیزهای مهم تر اهمیت کمتری قائلند.
مشکلات فرزندان طلاق در سن های مختلف باهم فرق دارد و به انواع مختلفی بروز پیدا می کند. در ادامه برخی از مشکلات فرزندان طلاق را می آوریم:
احساس گناه
وقتی والدین طلاق می‌گیرند، کودک این حس را پیدا می کند که خودش مقصر اصلی این جدایی است و همیشه احساس گناه و عذاب وجدان همراه اوست. کنار آمدن با این احساس گناه برای کودک بسیار سخت است. این احساس شرمندگی مداوم، اعتماد به نفس و عزت نفس کودک را ازبین می برد. احساس گناه از عمده ترین مشکلات فرزندان طلاق است و باعث بروز مشکلات روحی دیگر مانند رفتارهای درون ریزانه می شود. این کودکان طوری رفتار می کنند که انگار همیشه گناهکارند. مثلا چندین بار عذرخواهی می کنند و سعی می کنند کارهایی انجام دهند که آن ها را بچه ی خوبی نشان دهد.
درموارد حادتر کودک علاوه بر اینکه احساس می کند عامل جدایی والدینش است، احساس می کند عامل وقوع هر پدیده ی دیگر نیز هست و باعث تکبر و خودبزرگ بینی او می شود.
رفتارهای برون ریزانه
مشکلات بعضی از فرزندان طلاق به شکل رفتارهای برون ریزانه نمود پیدا می کند. این نوع رفتارها در کودکان برون گرا و پسران بیشتر دیده می شود. این کودکان نمی توانند خشمی که درونشان بوجود آمده را در قالب کلمات به پدر و مادرشان توضیح دهند و پرخاشگری زیادی نشان می دهند. بخصوص اگر به مدت طولانی در معرض دعواهای فیزیکی و کلامی پدر و مادرشان قرار گرفته باشند. رفتارهای برون ریزانه علاوه بر پرخاشگری به شکل های مختلفی نمود پیدا می کنند. مانند اختلال کم توجهی، اختلال بیش فعالی، اختلال نافرمانی مقابله ای و ...
- اختلال کم توجهی:همان طور که قبلا گفتیم برخی از کودکان طلاق فکر می کنند عامل اصلی اتفاقات اطرافشان هستند و دچار خودبزرگ بینی می شوند. به همین دلیل نسبت به احساسات دیگران کم توجه و بی ملاحظه اند.
- اختلال بیش فعالی: یکی از مشکلات برون ریزانه ی فرزندان طلاق بیش فعالی است. کودکانی که به این اختلال دچار هستند بسیار بی نظم، ناآرام و آشوبگرند.
- اختلال نافرمانی مقابله ای: کودکانی که این اختلال را دارند به حرف بزرگترشان گوش نمی دهند و برعکس حرف آن ها عمل می کنند. این نافرمانی بیشتر در مدرسه یا مهدکودک دیده می شود.
رفتارهای درون ریزانه
برعکس مورد قبل، برخی از کودکان دچار رفتارهای درون ریزانه می شوند. مثلا منزوی می شوند، در معرض افسردگی قرار می گیرند، اضطراب زیادی دارند، سکوت های طولانی می کنند، نا امیدند و شکایات جسمانی می کنند.
این رفتارهای درون ریزانه از کمبود اعتماد بنفس و عزت نفس، سرچشمه می گیرد. همان طور که قبلا گفتیم یکی از مشکلات فرزندان طلاق احساس گناه است که باعث کمبود اعتماد بنفس می شود.
مشکلات فرزندان طلاق برحسب سن
- یک تا سه سالگی: بازگشت به سنین پایین تر از لحاظ رفتاری، اختلال خواب و تحریک پذیری، آسیب پذیری در روند رشدی.
- سه تا شش سالگی: کابوس شبانه، بی اعتمادی، عدم شکل گیری استقلال شخصی، احساس خلاء عاطفی.
- شش تا دوازده سالگی: احساس غم و دلتنگی، احساس گناه، احساس عدم کفایت.
- دوازده سالگی به بالا: افسردگی، عصیانگری و لجبازی، پرخاشگری، اختلال در شکل‌گیری هویت فردی.
راهکارهایی برای کاهش آسیب و مشکلات فرزندان طلاق
وقتی والدین طلاق می گیرند کودک یک شرایط بحرانی را سپری می کند و هیچ تضینی وجود ندارد که از این شرایط آسیب نبیند. ولی با رفتارهای درست والدین این آسیب و استرس می تواند به حداقل برسد و کودک با فرآیند طلاق سازگار شود. گذشته از این اگر شرایط بعد طلاق بهتر و آرام‌تر از شرایطی باشد که کودک هنگام زندگی با پدر و مادرش داشته، می‌توان گفت که طلاق آسیب های وارده به فرزندان را کمتر می کند. طلاق توافقی آسیب کمتری به فرزندان می‌رساند.
برای کاهش مشکلات فرزندان طلاق راهکارهای زیر را به کار گیرید:
- بعد از طلاق، کودکان باید مطمئن باشند که هم به پدر و هم به مادرشان دسترسی دارند و به شکل منظم و ثابتی آن‌ها را می‌بینند. کودک هم به پدر نیاز دارد هم به مادر و حضور یکی از آن‌ها کافی نیست.
- چهره‌ی همسر سابق خود را برای کودکتان خراب نکنید و از او بدگویی نکنید. اجازه دهید کودکتان همچنان او را دوست داشته باشد و با او رابطه‌ی خوبی داشته باشد.
- به سؤال‌های کودک درمورد جداییتان پاسخ دهید. بعد از جداییتان سؤالات زیادی ذهن کودک را درگیر می‌کند. با جملاتی مانند "وقتی بزرگ شدی در این مورد حرف می‌زنیم" یا "به تو مربوط نمی‌شود"، ذهن کودک را درگیر سؤال‌های بی‌جواب نکنید. اگر کودک دلیل جداییتان را نداند ممکن است فکر کند خودش باعث جدایی شما شده و احساس گناه کند. با او درمورد جداییتان گفت و گو کنید و به سؤالاتش جواب دهید. تأکید کنید که این جدایی تقصیر کودک نیست. البته لازم نیست تمام حقیقت را به او بگویید. مثلا اگر علت جدایی از همسرتان خیانت یا اعتیاد او بوده، لزومی ندارد آن را به کودک بگویید. ولی حتما متناسب با ذهن کودک توضیح درستی درمورد دلیل جداییتان بدهید. مثلا به او بگویید باهم تفاهم نداشتیم، یا باهم خوشحال نبودیم و تصمیم گرفتیم جدا از هم زندگی کنیم، یا مثلا بگویید با پدرت صحبت کردیم و به این نتیجه رسیدیم که جدا زندگی کردن بیشتر به نفعمان است.
- از کودکتان نخواهید که بعد از دیدن همسرتان برای شما خبر بیاورد و خبرچینی کند.
- سازگاری با شرایط جدید به اندازه کافی استرس زا هست. سعی نکنید او را از مدرسه، دوستان، خواهر و برادر و محیط قبلی‌اش جدا کنید.
- درصورتیکه قصد ازدواج مجدد دارید به کودکتان توضیح دهید که فرد جدید قرار نیست جای پدر و مادرش را بگیرد و اگر خودش دوست داشت می‌تواند او را پدر یا مادر صدا کند. همچنین خبر ازدواجتان را ناگهانی به کودک ندهید. اجازه دهید کودک چند بار او را ببیند و کم کم با مسأله کنار بیاید.
