شنبه ۰۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 20
بخش سوم "تیتر1"/ بررسی جهش تولید در صنعت پتروشیمی کشور؛
درآمد 113 میلیارد دلاری در انتظار صنعت ضد تحریم ایران/ سهم یک سومی محصولات پتروشیمی از صادرات غیر نفتی
یکی از مهم ترین راهبردهای ماندگاری و ثبات درآمدهای نفتی حتی در شرایط تحریم های سختگیرانه، جلوگیری از خام فروشی و افزایش محصولات پتروشیمی ها است.
به گزارش گروه اقتصادی تیتریک، رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود به رسم سال های گذشته سال جدید را سال «جهش تولید» نامگذاری کردند و خطاب به مسئولان کشور فرمودند «جوری عمل کنید که با جهش تولید تغییری محسوس در زندگی مردم به وجود آید».
به همین دلیل و با توجه به سفارش رهبر معظم انقلاب بر آن شدیم تا با یک سلسه گزارشاتی اهمیت رونق و جهش تولید در بخش های مختلف اقتصادی را بررسی و راهکارهای برآمده از نظرات کارشناسان و متولیان حوزه های مختلف اقتصادی برای تحقق این امر ارائه دهیم.
در گزارش های قبلی جهش تولید در بخش های کشاورزی و معدن را بررسی کرده ایم و اکنون قصد داریم این مهم را در بخش پتروشیمی شرح دهیم.
وضعیت صنعت پتروشیمی کشور
با افزایش تحریم های ظالمانه آمریکا و کشورهای غربی به تبع آن، شاهد کاهش شدید درآمدهای کشور، افزایش بیکاری و افزایش کسری بودجه سالیانه دولت بوده ایم.
به همین دلیل و با توجه به تعلل دولت و مسئولین امر، کارشناسان دلسوز و واحدهای مختلف سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران همچون قرارگاه خاتم الانبیاء را بر آن داشت تا به دنبال عایق ضدتحریم برای مهمترین منبع پول زایی کشور باشند.
به طور کلی بیشتر دولت‌های پس از انقلاب با توجه شرایط فراز و نشیب تحریم‌ها، قطع وابستگی به اقتصاد نفتی را اولویت کار خود اعلام کردند؛ اولویتی که طی دهه‌های گذشته هرگز عملیاتی نشد.
یکی از مهمترین راهبردهای ماندگاری و ثبات درآمدهای نفتی حتی در شرایط تحریم‌های سختگیرانه، جلوگیری از خام فروشی و افزایش محصولات پتروشیمی‌ها است که کارشناسانِ امر بارها بر این موضوع تاکید داشته‌اند و صدور نفت خام را بلایی بزرگ برای اقتصاد و تبدیل آن به فرآورده‌های مختلف را راهی برای رهایی از وابستگی به صادرات نفت خام می‌دانند.
هر چند در طول دهه‌های گذشته تمرکز بر فروش هر چه بیشترِ نفت خام بوده اما در بحث توسعه پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام شده است. طبق اعلام شرکت پخش و پالایش فراورده‌های نفتی، در حال حاضر ۱۰۰ واحد پالایشگاهی نفت و گاز و پتروشیمی در کشور فعال است؛ درحالی که سه دهه قبل این تعداد فقط ۱۰ واحد بود.
گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که با وجود اینکه کاخ سفید پتروشیمی کشورمان را هم در لیست تحریم قرار داده اما میزان تولیدات و صادرات پتروشیمی‌ها در حال افزایش است. محصولات پتروشیمی حدود ۳۲ درصد یعنی یک سوم ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شود که با توجه به شرایط و اولویت‌ها، این تولیدات داخلی در حال افزایش سهم خود در صادرات غیرنفتی هستند.
براساس گزارش‌های رسمی شرکت ملی پتروشیمی، در حال حاضر ظرفیت تولید پتروشیمی کشور ۶۵ میلیون تن است که این رقم تا سال ۱۴۰۰ به ۹۱ میلیون تن و ۱۴۰۳ به ۱۳۰ میلیون تن در سال می‌رسد. هر چند عدد دقیقی از میزان درآمد کشور از محل فروش محصولات پتروشیمی وجود ندارد اما در آخرین گزارش شرکت ملی پتروشیمی آمده است که درآمد سالانه کشور از فروش محصولات پتروشیمی ۱۷ میلیارد دلار است و این میزان تا سال ۱۴۰۰ به ۲۵ میلیارد دلار افزایش پیدا می‌کند.
موضوعی که در بحث توسعه و توان تولید پتروشیمی‌ها اهمیت دارد این است که محصولات فراوری شده بتوانند جای نفت خام را در صادرات بگیرند. پس از بدعهدی آمریکایی‌ها و خروج این کشور از برجام، تحریم‌ها به ویژه تحریم‌های نفتی از سر گرفته شد.
با افزایش درآمد حاصل از رشد محصولات پتروشیمی، آمریکا از هفدهم خردادماه سال جاری تحریم علیه صنعت پتروشیمی کشور را به اجرا رساند اما با این وجود، صادرات تولیدات پالایشگاه‌های کشورمان ادامه پیدا کرد. از مارس ۲۰۱۸ تا مارس ۲۰۱۹، با وجود بازگشت تحریم‌های پتروشیمی آمریکا علیه تهران صادرات محصولات پتروشیمی ایران ۱۴.۱ میلیارد دلار بوده است.
چالش ها و موانع پیش روی جهش تولید در بخش پتروشیمی
عدم توسعه ظرفیت پالایشگاهی در کشور یکی از مهمترین چالش های صنعت پتروشیمی کشور است به طوری که به جز پروژه ستاره خلیج فارس بیش از 20 سال است که هیچ پروژه جدیدی پالایشگاهی نفت در کشور راه اندازی نشده است و ظرفیت پالایشی نفت خام کشور در حدود 1.8 میلیون بشکه در روز مانده است.
علیرغم اینکه پروژه های پالایشگاهی متعددی در برنامه چهارم توسعه و با اصلاحاتی در برنامه پنجم توسعه تعریف شده است، اما هیچ کدام از آن ها با گذشت بیش از 10 سال از تصویب، به سرانجام نرسیده اند.
یکی از موانعی که در این راه وجود دارد، تفاوت سهم شرکت ملی نفت از فروش داخلی و فروش خارجی نفت است که از سال 1389 در بودجه های سالیانه ایجاد شده است. این تغییر به نحوی بوده است که به طور میانگین، درآمد شرکت ملی نفت از فروش نفت به پالایشگاه های داخل کشور، یک سوم درآمد ناشی از صادرات نفت خام بوده است.
علیرغم اینکه پروژه های پالایشگاهی متعددی در برنامه چهارم توسعه و با اصلاحاتی در برنامه پنجم توسعه تعریف شده است، اما هیچ کدام از آن ها با گذشت بیش از 10 سال از تصویب، به سرانجام نرسیده اند.
یکی از موانعی که در این راه وجود دارد، تفاوت سهم شرکت ملی نفت از فروش داخلی و فروش خارجی نفت است که از سال 1389 در بودجه های سالیانه ایجاد شده است. این تغییر به نحوی بوده است که به طور میانگین، درآمد شرکت ملی نفت از فروش نفت به پالایشگاه های داخل کشور، یک سوم درآمد ناشی از صادرات نفت خام بوده است.
این تفاوت موجب می شود شرکت ملی نفت بیشتر به فروش نفت به خارج متمایل باشد. عامل دیگر عدم گسترش پالایشگاه های نفتی در کشور واقعی نبودن قیمت سوخت و اعطای یارانه به عمده تولیدات پالایشگاه های کشور است که موجب شده وضعیت این صنعت از یک بنگاه و شرکت تجاری، به یک پیمانکار تغییر کند و صرفا به ازای تبدیل خوراک دریافتی به فرآورده های نفتی، حق العمل مربوط به آن را دریافت نماید.
راهکارهای جهش تولید در بخش پتروشیمی
براساس احکام برنامه ششم، توسعه صادرات غیرنفتی کشور باید با رشد متوسط سالیانه ۲۱.۷ درصد از درآمدزایی ۴۶.۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۶، به حدود ۱۱۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ برسد. با توجه به منابع غنی نفت و گاز در کشورمان صادرات محصولات پتروشیمی می‌تواند این حکم در برنامه ششم توسعه را محقق سازد.
در حال حاضر هم بخش مهمی از منابع ارزی کشورمان از طریق صادرات محصولات پتروشیمی شارژ می‌شود به طوری که ۲۰ درصد نیازهای ارزی کشور و بیش از ۵۰ درصد ارز سامانه نیما به واسطه این صنعت تأمین می‌شود بنابراین می‌توان گفت آمریکا طبق برآوردهای انجام داده نتوانسته است مجرای پولسازی از طریق صادرات تولیدات پتروشیمی‌ها را مسدود کند.
به طور کلی کارشناسان امر راهکار مختلفی را برای جهش تولید در بخش پتروشیمی پیشنهاد کرده اند که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد.
1- افزایش ظرفیت پالایشی نفت در کشور تا رسیدن به نقطه عدم صادرات نفت خام
یکی از راهکارهای حذف خام فروشی و بی اثر کردن تحریم فروش نفت، تولید فرآورده های نفتی و پتروشیمی با ارزش افزوده بالاتر از طریق پالایش و فرآوری نفت خام است. این اقدام، علاوه بر اینکه تحریم صادرات نفت خام را بی اثر می کند، میران درآمدهای کشور را نیز افزایش خواهد داد.
در همین خصوص بهزاد محمدی، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی با بیان این که زنجیره ارزش باید با هدف کاهش خام فروشی تکمیل شود گفت: سیاست ما ارائه خوراک ترکیبی به طرح‌ها است و ترکیب و تنوع در تامین خوراک پتروشیمی‌ها موجب تنوع تولید نیز خواهد شد و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به این راهبرد با جدیت توجه می‌کند.1
در حال حاضر، میزان تولید نفت خام کشور در حدود 4 میلیون بشکه در روز است، در حالی که ظرفیت پالایش نفت خام کشور کمتر از 2 میلیون بشکه در روز است. نکته مهم در اینجا این است که با وجود تهدید ها و تحریم های مختلفی که متوجه جمهوری اسلامی ایران بوده است، از 20 سال گذشته، هیچ پالایشگاه نفتی جدیدی در کشور راه اندازی نشده است.
در این راستا به طور خاص ضروری است تکمیل پالایشگاه های نفت خام کاسپین گرگان، شهریار تبریز، آناهیتا کرمانشاه و پالایشگاه های نفت خام سنگین هرمز (جاسک) و خوزستان با مجموع ظرفیت 1.08 میلیون بشکه در روز در دستور کار قرار گیرد.
2- یکسان سازی سهم شرکت ملی نفت از فروش داخلی و خارجی
یکی از اقداماتی که به توسعه صنعت پالایشی کشور منجر خواهد شد، یکسان سازی سهم شرکت ملی نفت از فروش نفت به داخل همانند سهم صادراتی آن است. در حال حاضر سهم شرکت ملی نفت ایران از صادرات نفت خام 14.5 درصد از قیمت فروش نفت است، در حالی که درآمد آن از فروش نفت به پالایشگاه های داخلی یک سوم این مقدار است.
یکسان سازی و یا حتی بیشتر کردن سهم درآمد شرکت ملی نفت از فروش داخلی نسبت به صادرات آن، گزینه ای است که موجب تحرک در صنعت پالایشی کشور خواهد شد.
3- سرمایه گذاری در پروژه های جدید تولید نفت و گاز از میادین مشترک
3- سرمایه گذاری در پروژه های جدید تولید نفت و گاز از میادین مشترک
یکی از روش های افزایش درآمدها و به تبع آن کاهش بدهی های وزارت نفت، افزایش سرمایه گذاری در میادین نفت و گاز کشور با اولویت میادین مشترک از جمله میادین نفتی غرب کارون با عراق و میدان گازی پارس جنوبی با قطر است. این اقدام علاوه بر درآمدزایی، به افزایش سهم ایران از میادین مشترک منجر خواهد شد و به طور مستقیم در راستای اجرای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی قرار دارد.
در همین خصوص عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه «سرمایه‌گذاری در میادین مشترک، صرفه اقتصادی دارند» گفت: با برداشت و سرمایه‌گذاری منطقی می‌توانیم به یک توانمندی اقتصادی برسیم.2
طبق آخرین آمار، در حال حاضر ۶۴ پروژه پتروشیمی در دست اجرا است که پیشرفت فیزیکی این پروژه‌ها بین ۲۰ تا ۹۹ درصد است. همچنین برای اجرای ۴۰ طرح هم مجوز صادر شده است.
هرچند سرمایه گذاری روی پروژه مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاهی بسیار کلان است و بخش خصوصی به تنهایی از پسِ مخارج آن برنمی‌آید و بودجه محدود دولت هم کفاف این پروژه‌ها را نمی‌دهد اما یادمان نرود که در حال حاضر نقدینگی سرگردان در کشور به مرز ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده که این مبلغ در بین بازارهای غیرمولد در جریان است و دولت می‌تواند با طراحی ساز و کاری این نقدینگی را وارد صنعت پر سود پتروشیمی کند.
یک نمونه از محصولات صنعت پتروشیمی کشورمان بنزین یورو ۵ است که نه تنها وابستگی ما را در واردات این محصول به خارج از کشور قطع کرد بلکه می‌تواند ما را به درآمدهای صادراتی هم برساند؛ بنزینی که یک لیتر آن هم برای فروش بر زمین نمی‌ماند و می‌تواند محلی امن برای سرمایه‌گذاری مردم باشد که مهمترین نتیجه آن هم رشد اشتغال در کشور است.3
1- پایگاه خبری نیپنا
2- خبرگزاری ایسنا
3- خبرگزاری ایرنا
گلاویژ اصحابی - تیتریک
2- خبرگزاری ایسنا
3- خبرگزاری ایرنا
گلاویژ اصحابی - تیتریک
انتهای پیام/ س
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
