استفاده از لیزر برای هشدار به مغز معتادان برای عدم مصرف مجدد

گروه دانش تیتریک،دکتر محمد اسماعیل زیبایی استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی، مسئول آزمایشگاه اپتوژنتیک و مجری طرح « طراحی و ساخت سیستم کنترل مداربسته اپتوژنتیکی» گفت: ما درصدد برآمدیم تا با انجام تحقیقاتی، سیستم های عصبی افرادی که اعتیاد به هر موادی دارند را تحت تاثیر قرار دهیم تا بعد از ترک اعتیاد دوباره به آن سمت کشیده نشوند.

وی با بیان اینکه اعتیاد از آن جهت بیماری محسوب می‌شود که مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعالیت آن را تغییر می‌دهد، خاطرنشان کرد: تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلند مدت باشد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار در کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند منجر شود. این بیماری با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار-پاداش، باعث تکرار آن رفتار می شود.

به گفته استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی، بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می شود.

وی ادامه داد: در درمان اعتیاد مشکلی که وجود دارد این است که افراد پس از بهبودی اعتیاد عواملی مانند محیط اجتماعی، جامعه، عوامل بیرونی و ... آنها را به سمت اعتیاد می کشاند و باعث می شود دوباره به استفاده از مواد مخدر روی آورند.

زیبایی با تاکید بر اینکه از این رو باید به دنبال راهکاری بود تا مانع استفاده مجدد از مواد مخدر شد، خاطر نشان کرد: یکی از تکنیک هایی که وجود دارد این است که بتوانیم الگوی سیستم عصبی فرد معتاد را با استفاده از تکنیک های تصویر برداری و ثبت های الکتروفیزیولوژی شناسایی کنیم؛ تکنیک های مختلفی مانند تکنیک های الکتریکی وجود دارد که می تواند مغز را تحریک کرده تا فرد از مصرف مجدد مواد اعتیاد آور دوری کند.

 مسئول آزمایشگاه اپتوژنتیک با بیان اینکه کشورهای دیگر از نور یا لیزر در این زمینه استفاده می کنند، افزود: با توسعه تکنولوژی و استفاده از لیزر در درمان بیماری ها اخیرا در دنیا از فرایند برهمکنش نور با سیستم های زیستی بویژه سیستم های عصبی آزمایشات گوناگون برای درمان بیماری های عصبی از قبیل صرع، پارکینسون و اوتیسم در حال انجام است که در مراحل اولیه تحقیقات هستند.

زیبایی با بیان اینکه یکی از کاربردهای جدید بکارگیری تکنولوژی لیزر می تواند کمک به بیماران رها یافته از اعتیاد باشد که دوباره مواد اعتیادآور را مصرف نکنند؛ عنوان کرد: ما به دنبال یافتن تکنیکی  هستیم که با استفاده از لیزر در کنار عینک یا بدن فرد معتادی که ترک کرده، سیستم های مغزی را کنترل کنیم تا  وقتی فرد احساس نیاز برای استفاده مجدد از ماده مخدر دارد  پیامی به تلفن همراهش ارسال شود و با راه اندازی لیزر و تابش  دهی سیستم عصبی بتوان اثری همانند تحریک سیستم عصبی با مواد مخدر با نور لیزر در بافت مغزی ایجاد کرد.

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، بدین واسطه فرد خودکنترلی پیدا می کند و  به سمت اعتیاد نخواهد رفت.

وی با بیان اینکه در دنیا از تکنیک تحریک های نوری استفاده می کنند، بیان کرد: در دنیا برای درمان بیماریهای آلزایمر، افسردگی و ... از نور لیزر استفاده می کنند ولی روی اعتیاد پیاده سازی نشده است. اگر بخواهیم تاثیر لیزر را روی اعتیاد پیاده سازی کنیم نیازمند مطالعات کلینیکی و بالینی هستیم.

وی با اشاره به تحقیقات در زمینه علوم شناختی و اعصاب که در مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در جال انجام است، عنوان کرد: مکانیسم عملکرد مواد مخدر گوناگون بر روی سیستم عصبی متفاوت هستند؛ بنابراین نیاز است تا الگوهای عصبی گوناگون وابسته به هر اعتیاد استخراج شود

وی گفت: در صدد هستیم روش های استاندارد و فیزولوژیک را بدست آوریم که بدانیم کدام نواحی در مغز برای استفاده مجدد از ماده مخدر، حساس می شوند تا آنها را بتوان با نور لیزر تحت تاثیر قرار داد و مانع استفاده مجدد مواد مخدر شویم.

وی تاکید کرد: در حال حاضر از دو روش مداخله ای جریان الکتریکی با روش نوری برای کنترل سیستم عصبی اجرا می شود که تمام آزمایشات بر روی موش صحرائی در حال انجام است. 

زیبایی با تاکید بر اینکه  اکنون در حال شناخت شبکه های عصبی هستیم، گفت: در این تحقیقات همچنین در صدد هستیم با تکنیک جدیدتری بنام اپتوژنتیک که ترکیبی از دستکاریهای ژنتیکی و مهندسی لیزر بتوانیم با استفاده از نور سیستم عصبی حیوانات وابسته به مواد مخدر را کنترل کنیم. در این روش بصورت مدار بسته عملکرد مغزی حیوان مورد پایش قرار می گیرد و با مشاهده علائم نیاز به مصرف مواد مخدر با روشن شدن لیزر و تحریک نوری سیستم عصبی نیاز حیوان با استفاده از نور تامین می شود.

وی در خصوص اپتوژنتیک گفت: در روش اپتوژنتیک با استفاده از دستکاری های ژنتیکی سلول های عصبی ناحیه هدف یکسری کانال های یونی حساس به نور ایجاد می شود که با ارسال نور به این ناحیه می توان سلولهای عصبی را تحریک و یا فعالیت شان را مهار کرد. در روش مدولاسیون های نوری از طریق جذب نور توسط ناحیه هدف مغزی می توان سیستم عصبی را کنترل کرد.

استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه هنوز این تحقیقات در حد مطالعات حیوانی است، گفت: تحقیقات گسترده ای روی این موضوع در حال انجام داریم که روی حیوانات به صورت گروهی مورد بررسی قرار می گیرد و این روشی که به کار گرفتیم در مرز دانش قرار دارد .