تحریم، ابزار پیشروی به سوی اهداف/ نقشِ عرف در تعیین حکم فقهی پدیده‌ها
به گزارش گروه گوناگون "تیتریک"؛ "سامان خواجه وند" در یادداشتی اختصاصی برای "تیتریک" نوشت: وقتی سخن از تحریم برخی پلتفرم‌های بیگانه و بعضاً صهیونیستی به میان می‌آید، برخی از فعالان در فضای مجازی، مقوله تحریم را یک ابزار اساسا ناکارآمد می‌خوانند.
در این زمینه توجه به موارد زیر می‌تواند مفید باشد:
۱. تحریم یک مقوله، همیشه به معنای رها کردن آن مقوله نیست. تحریم می‌تواند یک ابزار در جهت پیشروی در آن مقوله باشد.
مثل تحریم تنباکو توسط جناب میرزای شیرازی. با وجود آنکه تنباکو بخشی از زندگی آن روز مردم بود و شاید اصلی‌ترین تفریح عمومی و به نوعی فضای مجازی! آن روز به حساب می‌آمد که هیچ نوع قباحت ظاهری هم نداشت، و حتی در میان علما و بزرگان هم مورد استفاده بود، اما چون ابزاری برای تسلط کفار بر مسلمین شده بود و زعیم شیعیان حکم به تحریم آن داد.
البته کفار آن روز به اندازه امروز دشمن اسلام نبودند، زیرا حکومت ولایت فقیه در آن روزها وجود نداشت.
نکته دیگر در آن تحریم این است که در آن سال‌ها بزرگترین رسانه‌ها که منبر و خطابه بود، در انحصار علمای اسلام بود و جریان مقابل تقریبا رسانه‌ای به گستردگی و قابلیت نفوذ حتی یک دهم آن نیز در اختیار نداشت و با این ظرفیت، جناب میرزا می‌توانستند در این زمینه به کار فرهنگی! روی بیاورند، اما تحریم را ترجیح دادند.
البته جنس پدیده فضای مجازی، با پدیده تنباکو تفاوت‌هایی هم دارد، اما به هرحال می‌توان این حکم کلی را باطل کرد که «اگر پدیده‌ای با زندگی مردم گره خورده‌بود، نباید آن را تحریم کرد.»
۲. تحریم همیشه به معنای انکار هر نوع فایده در پدیده مورد تحریم نیست. مثلا درباره شراب، خداوند می‌فرماید منافع ترک آن بیشتر است.
بنابراین همیشه هم این‌گونه نیست که اگر یک پدیده هم نکات مثبت و هم منفی داشت باید بگوییم که نکات مثبتش را بگیریم و از نکات منفی‌اش دوری کنیم و گاهی با وجود خالی نبودن کفه مثبت یک پدیده، باید حکم به تحریم آن داد.
۳. موضوع عرف، در تعیین حکم فقهی بسیاری از پدیده‌ها مؤثر است.
مثلا در مورد تعیین حکم فقهی پدیده‌ای مثل شطرنج، زمانی که در عرف عمومی، شطرنج به عنوان ابزار قمار شناخته می‌شد و استفاده غالب از آن برای قمار بود، حکم به تحریم آن داده می‌شد.
نکته مهم در این باره این است که در زمانی که فضای حاکم بر عرف جامعه، تحریم شطرنج را در پی دارد، استفاده صحیح از شطرنج صرفا به عنوان بازی یا یک ابزار تقویت ذهن و حافظه، هم حرام است.
بنابراین می‌توان گفت این سخن که «نوع استفاده شخص ماست که حرمت یا عدم حرمت بعضی پدیده‌ها را تعیین می‌کند»، نمی‌تواند همواره صحیح باشد.
علاوه بر اینها همان‌گونه که می‌دانیم، گاهی اوقات احکام شرعی فقط حداقل‌های دینداری را تعیین می‌کنند، به گونه‌ای که برای همه اقشار و طبقات جامعه قابلیت پایبندی داشته‌باشد و گاهی برای تعالی باید در مستحبات هم ورود کرد.
مثلا در شرع، برای ادای نماز، بازه‌ای به عنوان وقت شرعی تعیین شده؛ اما تمام علما تاکید شدیدی بر نماز اول وقت و تاثیر آن در تعالی دارند.
بنابراین همیشه این‌گونه نیست که حتی اگر فقه مسئله ای را مباح شمرد، پیشروی در آن مصداق افراط باشد، بلکه اهل معرفت گاهی برای این پیشروی به شدت تبلیغ می‌کنند و مثلا در موضوع نماز، در احادیث مختلف، ادای آخر وقت نماز، مصداق توهین به آن تلقی شده‌است.
پس می‌توان گفت گاهی و در برخی مسائل، قشر انقلابی و خصوصاً فعالین فرهنگی، باید خود را به تقیداتی فراتر از احکام شرعی ملتزم و حتی برای پیشبرد اهداف فرهنگی، این تقیدات اضافه را تبلیغ کنند.
۴. گاهی اوقات عقب‌نشینی از یک فضا، می‌تواند یک استراتژی برای فتح فضاهای دیگر باشد.
مثلاً وقتی شما در جنگ می‌بینید که دشمن به لحاظ هوایی از شما برتر است و شما مزیت نسبی در این زمینه ندارید، باید سعی کنید با ترفندهایی زمین مبارزه را عوض کنید و مثلا دشمن را به جنگ دریایی بکشانید که در آنجا نسبت به دشمن برتری دارید.
یا مثلا در جنگ نظامی با عراق، ما در سال‌های ۶۴ و ۶۵، در محور شلمچه و جزایر به شدت به بن بست خوردیم، و هر چه عملیات انجام دادیم، منجر به شکست شد.
بسیاری از فرماندهان نظامی خود را در همین محور و در آن سال‌ها از دست دادیم.
نتیجه‌گیری فرماندهان جنگ این شد که با توجه به نوع استحکامات دشمن، جنس زمین و... در آن منطقه، ما نمی‌توانیم در این زمین پیروز شویم و باید زمین جنگ را عوض کنیم، تا با به دست آوردن امتیاز در نقاط دیگر بتوانیم موازنه جنگ را به نفع خود عوض کنیم.
بنابراین همیشه چنین نیست که تحریم کردن پدیده‌ای به معنای ضعف و عقب‌نشینی باشد، بلکه گاهی می‌تواند ما را در راستای هدفمان پیش ببرد.
و به عنوان یک مصداق از این بحث، شاید بتوان گفت تحریم برخی از شبکه‌های اجتماعی معاند و دارای مفسده را لااقل به لحاظ نظری نمی‌توان به طور کامل طرد کرد و غیرقابل‌قبول دانست.
الهه ملاحسینی - تیتریک
انتهای پیام/
