"خندوانه" هنجارشکن‌ترین برنامه تلویزیون/ لودگی و حیا زدایی در برنامه عوام فریب و مدیر پسند
به گزارش گروه فرهنگی "تیتریک"؛ "احمد میرقاسمی" منتقد سینما و تلویزیون طی یادداشتی اختصاصی برای "تیتریک" نوشت: خندوانه بعد از شش فصل طولانی‌مدت، اکنون به یکی از پرمخاطب‌ترین و تاثیرگذارترین برنامه‌های تلویزیون تبدیل شده و بنابراین به هیچ وجه نمی‌توان آن را یک برنامه معمولی در نظر گرفت و نسبت به آن بی‌تفاوت بود.
خندوانه با هنجارشکنی‌های گسترده که به مرور و تا حدودی نامحسوس انجام داد، به دنبال توسعه استقبال عمومی و افزایش مخاطب بود.
مهمترین عناوین این هنجارشکنی‌ها را می‌توان در چهار محور زیر خلاصه کرد:
1. همخوانی خانم و آقا، همراه با دست زدن و برخی حرکات جمعی؛ مثلا در بعضی آهنگ‌ها، خانم‌ها و آقایان، همگی با هم بشین و پاشو داشتند، دست‌هایشان را با هم بالا می‌آوردند، یا با هم پا می‌کوبیدند!
پیش از خندوانه، سابقه نداشت که در یک برنامه تلویزیونی، تعدادی آقا و خانم جوان در حضور آهنگ‌های بعضاً تند و «شیش و هشت!» با همدیگر شعر بخوانند، دست بزنند و بعضاً حرکاتی هم به صورت هماهنگ انجام دهند.
این مسئله خصوصاً در سری اول خندوانه که حاضرین در استودیو کمتر و اغلب جوان بودند و فضا غیرخانوادگی بود خیلی به چشم می‌آمد.
۲.خواننده‌های زیرزمینی و سبک‌های نامتعارف؛ خندوانه اساساً بر محور آهنگ و همخوانی می‌چرخید؛ این مهمترین ویژگی خندوانه در قیاس با دیگر جُنگ‌ها و برنامه‌های مشابه آن بود، استفاده از خواننده‌های زیرزمینی بدسابقه یکی دیگر از نقاط تاریک خندوانه بود.
خواننده تیتراژ و برخی از آهنگ‌های خندوانه کسی بود که پیش از آن، آهنگ‌ها و ویدیو کلیپ هایی غیراخلاقی را در کارنامه خود داشت و با خودش سبک‌های ناهنجار و «رپ» و «هیپ هاپ» را به خندوانه و تلویزیون آورد.
حتی در ابتدای کار، برای اینکه حساسیتی ایجاد نشود، خندوانه نام این خواننده را در تیتراژ خود نمی‌آورد و البته بی‌تفاوتی صداوسیما نسبت به حضور چنین فردی بسیار سؤال برانگیز است.
۳. خنداننده خانم؛ شاید مهمترین هنجارشکنی خندوانه، استفاده از خانم‌ها در بخش مسابقه «خنداننده شو» بود؛ هر چند تا پیش از آن، خانم‌های بسیاری در برنامه‌های طنز تلویزیونی بازی کرده بودند، اما این مسئله به علت حضور خانم‌ها در بافت برنامه‌های طنز و قالب‌های داستانی و خانوادگی، کمتر به چشم می‌آمد و هیچ‌گاه کسی اینقدر عریان و بی‌پرده به این وادی ورود نکرده‌بود.
این مسئله که یک خانم به تنهایی، روی سن و در مقابل چشم میلیون‌ها نامحرم بایستد و سعی کند با پشت هم چیدن بعضی کلمات و بعضاً با ضمیمه کردن حرکات، آنها را بخنداند، یک هنجارشکنی بزرگ، یک گام بلند در زمینه حیا زدایی، و یک فاجعه در حریم عفت عمومی است.
در مرحله نخست که شرکت‌کنندگان فقط از بین بازیگران بودند، این مسئله نمود کمتری داشت، چرا که مردم به چنین رفتارهایی از آنان در جلوی دوربین عادت داشتند، اما در مراحل بعدی که مسابقه عمومی شد و به کل بدنه جامعه تسری پیدا کرد، عمق قبح شکنی به شدت افزایش پیدا کرد و هر خانمی چه به برنامه می‌رفت و چه نمی‌رفت، می‌توانست خود را در آن جایگاه تصور کند.
۴. شوخی‌های ناهنجار و بعضاً غیراخلاقی؛ واضح است که وقتی پای مسابقه و جلب رای عمومی در میان باشد، اگر هیچ حریم و چارچوب روشنی برای آن در نظر گرفته نشود، کار به ابتذال و هنجارشکنی برای جلب توجه و در نتیجه کسب رای بیشتر خواهد کشید.
متأسفانه در خنداننده شو، شرکت‌کنندگان چارچوب‌های اخلاقی و حتی عرف های حداقلی را شکستند و بارها شوخی‌های مبتذل و در مواردی غیراخلاقی از زبان آنها شنیده شد.
در این میان، دو نکته جای تامل بیشتری دارد: یکی خنده‌های بی‌پرده رامبد جوان و داوران پس از شنیدن چنین شوخی‌های غیراخلاقی و دیگری پخش این شوخی‌های مبتذل با وجود غیر زنده و ضبطی بودن برنامه.
علاوه بر همه اینها، تاکید مکرر بر محور بودن خنده‌ی بی‌دلیل و به هر قیمتی، و تئوریزه کردن و موجه نشان دادن آن، یکی از ارکان خندوانه بود.
به نحوی که در خندوانه حتی بخش‌هایی برای قهقهه بی‌مقدمه و دسته‌جمعی در نظر گرفته شده‌بود و همین منطق بود که بعضی جاها به ابتذال و بعضی مواقع به لودگی و رفتارهای سبک منجر می‌شد، در حالی که در دین ما به شدت نسبت به خنده‌های بی‌دلیل نهی شده‌است.
البته اکنون دیگر بعد از چند فصل خندوانه و پخش مکرر برنامه‌ها و مسابقه‌های تلویزیونی ناهنجار و مشابه و دنباله‌رو خندوانه، آن هنجارشکنی‌ها دیگر به عرف تبدیل شده و حساسیت چندانی نسبت به آنها وجود ندارد.
همان‌طور که اشاره کردیم، خندوانه هنجارشکنی‌های بسیاری داشت، اما تیم خندوانه تکنیک‌هایی را برای کاهش حساسیت‌ها نسبت به این هنجارشکنی‌ها، و انحراف اذهان عمومی از رفتارهای خلاف عرفش، و در نتیجه افزایش اقبال مخاطبان، استفاده می‌کرد:
۱. تماشاگران محجبه و با ظاهر موجه؛ به نحوی که در اغلب کادرهایی که دوربین می‌بست، چهره آنان نمایان بود، در تمام قسمت‌های خندوانه اصرار بر این بود که در جمع حضار، حتما تعدادی خانم چادری حضور داشته‌باشد.
۲. برنامه‌های خیریه و جمع‌آوری کمک‌های مردمی؛ در خصوص خیریه، ما قضاوتی در مورد نیت برگزارکنندگان نداریم، اما به هر صورت، این‌گونه حرکات، بر روی بینندگان تاثیر به‌سزایی در جهت نادیده گرفتن برخی رفتارهای خلاف عرف خندوانه ایفا کرد.
۳. همخوانی آهنگ‌های متعدد با موضوع ایران؛ برای بسیاری از مدیران صدا و سیما، هر رفتاری که (ولو فقط ظاهراً و در حد چند اسم، مثل ایران یا خلیج فارس) نوعی تقویت نگاه ملی را در خود داشته‌باشد، بر هر رفتار دیگری ارجحیت دارد.
حتی اگر این کار توسط یک اپوزیسیون نظام یا آدم منحرف باشد!؛ کما اینکه رفتارهای آتی رامبد جوان در مقابل نظام و احکام اسلام، این شخصیت او را نشان داد، حتی اگر این کار برای اهداف شخصی باشد؛ کما اینکه بعدا هم با کانادا رفتن رامبد جوان، ثابت شد که اعتقادی به آن شعرخوانی‌ها وجود نداشته، صرفاً برای اهداف شخصی بوده، حتی اگر این کار، به نوعی انحراف، و فروکاستن ارزش‌های بالاتر (مانند جهاد وشهادت،) به مسائل سطح پایین‌تر (مانند ملیت) باشد، مثلا بسیار دیده‌ایم که خبرنگاران صداوسیما در تظاهرات و تجمعات انقلابی و دینی، فقط به دنبال چهره‌هایی با پوشش‌های خلاف عرف می‌گردند، تا حدی که عملا به تحریف ماهیت این رویدادها، از انقلابی و دینی به یک رویداد ملی منجر شده‌است.
۴. مهمانان موجه؛ این یک تکنیک قدیمی است که برنامه‌هایی از این دست، با دعوت از چهره‌های مشهور و موجه، هم از میان ایشان و طرفدارانشان، برای برنامه خود یارگیری می‌کنند، هم در صورت وجود ایرادات فرهنگی در برنامه، حضور آن مهمانان موجه را به عنوان دلیلی برای موجه بودن برنامه خود و خاموش کردن منتقدان، سر دست می‌گیرند.
به نظر می‌رسد در انتخاب این مهمان‌ها در خندوانه هم دقت ویژه‌ای وجود داشت، و اغلب این مهمان‌ها، علاوه بر تعریف و تمجید از خندوانه، به مخالفان آن هم نیش و کنایه‌ای می‌زدند.
برای مثال در یک نمونه، مهمان برنامه که یک روحانی بود، منتقدین آهنگ‌های خندوانه را (که همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، نوعی هنجارشکنی بود،) به استهزاء گرفت.
منتقدین و متحجرینی که در عمل، وجود یا حداقل نمود خارجی نداشتند،اصلا یک شاهد برای این مسئله (که نگارنده پیش از این نیز عنوان کرده‌است) که قشر مذهبی، فقط در بعد سیاسی رشد کرده‌اند، اما از حیث تحلیل فرهنگی بسیار ضعیف و بی‌بضاعت هستند، نیز همین است؛ در خندوانه بسیاری از چهره‌های سیاسی انقلابی، و حتی با صبغه فرهنگی، بدون توجه به ماهیت ضد فرهنگی این برنامه حاضر شدند، و به آن وجاهت دادند،از حداد عادل گرفته تا حجت‌الاسلام سرلک.
یادم هست در همان سالها، کل فضای مجازی و حقیقی را به دنبال یک نقد راجع به خندوانه گشتم، اما دریغ از یک مورد!
متاسفانه بعدها هم که همسر رامبد جوان در خارج از کشور کشف حجاب کرد، تمام نقدها به خود عمل، و حداکثر به «ایران ایران» خواندن‌های او معطوف شد، و هیچ کس به این مسئله توجه نکرد که رامبد جوان در این سالها، خندوانه را با همین نوع تفکر لاقیدی ساخته و به خورد میلیون‌ها ایرانی داده‌است، و نه با تفکر صداوسیما یا فلان نهاد بالاسری!
و حداکثر چهارتا پارامتر مد نظر آنها را برای جلب نظر و حمایتشان به برنامه الصاق کرده‌است!
این روش بسیاری از برنامه‌سازانی است که با صداوسیما کار می‌کنند و خندوانه در اغلب این زمینه‌ها به نوعی جلودار دیگر برنامه‌های تلویزیونی بود.
انتهای پیام/ م
