لطفا نمایشگاه کتاب را دریابید!!

گروه کتب و نشریات  «تیتریک» ؛ با نزدیک شدن به ماه اردیبهشت هر ساله اهالی کتاب و مطالعه خود را برای ضیافت بزرگ خانواده کتاب در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران آماده می کنند تا بتوانند بهره ای از این سفره گسترده بردارند. اما نکته در خور تامل و توجه در این بین نقاط ضعف و قوت برگزاری این نمایشگاه است که می طلبد بیشتر به آن پرداخته شود تا در نوبت بعدی نمایشگاه این کاستی ها دیده نشود.

با شروع فصل بهار علاوه بر ایجاد جنب و جوش در طبیعت، جنب و جوشی نیز در میان اهالی کتاب و فرهنگ نیز پدید می آید که نشان از شور و هیجان این قشر فرهنگی به موجب نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب است. برگزاری این نمایشگاه و توجه ناکافی مسئولان و دست اندرکاران برپایی آن، این گمان را تقویت می نماید که از سر اکراه و اجبار تن به برگزاری این نمایشگاه داده و علاقه ای برای افزایش کیفیت و بهبود وضعیت نقاط ضعف آن ندارند. در این بین صاحب نظران و اهالی فرهنگ به بیان راهکارهایی برای هرچه بهتر و با شکوه برگزار شدن این گردهمایی بزرگ ناشران و علاقمندان به کتاب می پردازند که در نوع خود در خور توجه و بازنگری است.

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که حالا بیست و شش سال از تولد آن گذشته و دیگر به یک جوان برومند تبدیل شده است دارای نقاط قوت و ضعف است که به نظر برخی از کارشناسان این حوزه می توان اشاره کرد.

آنچه اکنون داریم شایسته ملت بزرگ ایران نیست

اصلی‌ترین دغدغه‌ای که در نظرات کارشناسان با آن روبرو می‌شویم، مشکلات حوزه نشر کتاب است. بروز این مسئله در کلام رهبری بر لزوم یک مدیریت جهادی در عرصه نشر صحه می گذارد: «پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ آمار تولید و نشر و ضبط و خواندن‌ کتاب‌ در کشور ما به‌ طور چشمگیر بالا رفته‌ است‌ ولی‌ آنچه‌ اکنون‌ داریم‌ در برابر آنچه‌ شایسته‌ی‌ ملت‌ بزرگ‌ و پرتوان‌ و هوشمند ما است‌، بسی‌ کم‌ و ناچیز است‌».1

حجت الاسلام رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا، اینطور به بیان این مشکل پرداخته اند: «وضع اقتصاد در چند سال اخیر نشر غیرقابل قبول بوده است. بعضی گزارش‌ها از آن حکایت دارد که عمده ناشران تقریباً نیمی از برنامه‌های تولیدی خودشان را متوقف کرده‌اند. یعنی قدرت اقتصادی ناشران برای تولید به شدت تضعیف شده است. این مساوی است با افت شدید حجم انتشار کتاب، با ملاحظه نقش کلیدی‌ای که کتاب در پایه‌های فرهنگی کشور دارد، خسارت چنین شرایطی برای فرهنگ ملی بسیار بالاست. به نظر می‌رسد ما حق داریم امروز درباره اقتصاد نشر نگران باشیم و از مسئولین بخواهیم برای آن فکری بکنند. البته ظاهراً گرفتاری ناشران و افت تولید کتاب برای مسئولان فرهنگی مهم نیست. البته این را هم باید تذکر بدهیم که منظور ما از بهبود اقتصاد نشر به مفهوم آن نیست که دوباره از ناشران کتاب بخرند. بخشی از مشکلات ما از همین ساده‌سازی مسائل است. تا می‌گوییم ناشران با مشکل روبرو شده‌اند، می‌گویند بودجه برای خرید کتاب نداریم».2

مسئله مورد اشاره یکی از مهم ترین مسائل حوزه نشر است. پویایی حوزه نشر در گرو اقتصاد آن بوده و همین مسئله از دلایل اصلی نبود رونق در این زمینه است. کاغذ ماده اولیه کار نشر است و تا زمانی که به وضعیت این ماده اولیه سر و سامانی داده نشود، نمی¬توان انتظار رونق چشمگیری در بخش کتاب داشت. این موضوع در بیان رهبری انقلاب نیز دیده می شود: «مهم‌ترین تولید ملی، تولید امتداددار است و با برطرف شدن مشکلات کارخانه‌های کاغذ، قطعاً راه برای کتابخوانی بیشتر و ارزان شدن قیمت کتاب باز می‌شود».3

و توجه رهبر انقلاب به برطرف شدن مشکل کاغذ که از تبعات آن ارزان شدن کتاب است، نکته کلیدی افزایش اقبال عمومی به مطالعه و کتاب خواندن است. مسئله گرانی کاغذ از سوی طاهره ایبد، نویسنده حوزه کودک و نوجوان اینطور مطرح شده است: «در حال حاضر بزرگترین مشکل صنعت نشر در کشور، مشکلات اقتصادی و به‌تبع آن مشکلات کاغذ است. این مساله نه فقط در تولید آثار توسط ناشران تاثیرگذار بوده، بلکه بر میزان فروش و استقبال مخاطبان از کتاب نیز اثر گذاشته است. گرانی کاغذ و از طرف دیگر استقبال کم مخاطبان باعث شده که ناشران در چاپ و عرضه آثار با احتیاط بیشتر عمل کنند و کمتر سراغ چاپ کتاب‌های جدید بروند».4 نمایشگاه بین المللی کتاب تهران عرصه و فرصتی برای بهبود شرایط اقتصادی ناشران است و ناشران می توانند با استفاده از خیل عظیم مخاطبان به جبران وضعیت اقتصادی نامطلوب خود بپردازند.

رهبر انقلاب در همین زمینه نیز وارد میدان شده و فرموده اند: «توقع من این است که ما در طول سیصد و شصت یا شصت و پنج روز سال، هر روز به قدر یک روز این نمایشگاه، فروش کتاب در کشور داشته باشیم».

دعوت از میهمان خارجی در نمایشگاه کتاب

از دیگر نکات در خور توجه در نمایشگاه بین المللی کتاب نظر به بخش نمایشگاهی و بازار فروش کتاب بوده که همین موضوع هم نکته مثبت نمایشگاه کتاب بوده و هم منفی آن، ولی اگر گفته نشود عدم توجه، کم توجهی به سایر فعالیت‌های جنبی در نمایشگاه بین المللی تهران موجبات نارضایتی اهالی کتاب و فرهنگ را فراهم آورده است.

مهدی فضائلی، مدیرعامل انتشارات سروش با ارائه یک پیشنهاد به این موضوع اشاره نموده است: «پیشنهادی که دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه باید روی آن متمرکز شوند، تلاش برای پررنگ شدن ابعاد بین‌المللی نمایشگاه کتاب است. گفته می‌شود این نمایشگاه، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است و هر سال تعدادی ناشر خارجی هم در این نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند؛ اما نباید تنها به این بسنده کنیم، بلکه باید روی سایر زمینه‌ها نیز به فعالیت مستمر بپردازیم که حداقل در سطح منطقه یک نمایشگاه معتبر و شناخته شده برای ناشران داشته باشیم. یکی از روش‌های پررنگ شدن جنبه بین‌المللی نمایشگاه کتاب تهران دعوت از یک مهمان ویژه است».

بلیت فروشی راهی برای تخصصی شدن نمایشگاه کتاب

فضائلی به منظور ارتقای سطح نمایشگاه به ارائه یک راهکار دیگر نیز اشاره نمود و گفت: «پیشنهاد دیگری که به نظر می‌تواند در حرکت مجموعه نمایشگاه راهگشا واقع شود فروش بلیت به بازدیدکنندگان و مخاطبان این نمایشگاه است. فروختن بلیت برای بازدید از نمایشگاه در تعدادی از نمایشگاه‌های بزرگ و معتبر دنیا هم انجام می‌شود. در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شاهد فروخته شدن بلیت به بازدیدکنندگان هستیم. البته تخفیف‌هایی هم برای مراجعان گروهی، دانش‌آموزان و دانشجویان در نظر گرفته می‌شود».5

هرچند این اتفاق تازه ای نبوده و در اولین سال بازگشایی نمایشگاه کتاب در سال 1368 از هر بازدیدکننده 50 ریال بلیت ورودی دریافت می کردند اما فروش بلیت به بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب می تواند موجب کاهش هرزه گردی و نمایشگاه گردی برخی افراد شود که همین موضوع موجب کاهش ازدحام بی رویه شده و می تواند فضا را برای مخاطبان اصلی بهتر فراهم نماید تا استفاده بیشتری ببرند.

ایجاد بازار کتاب بین المللی

استفاده از تجربیات و مدل های برگزاری نمایشگاه کتاب در کشورهای دیگر می تواند عامل موفقیت نمایشگاه بین المللی کتاب باشد. ایجاد یک بازار کتاب به منظور معرفی آثار منتشر شده در ایران به سایر کشورهای شرکت کننده در این نمایشگاه می تواند موجب رونق پیدا کردن اقتصاد نشر و ناشر شود. عبدالله سلیمی، نویسنده و منتقد ادبی در همین راستا به ارائه پیشنهادی پرداخته و گفته است: « باید مراکزی برای ارائه اطلاعات و عرضه کتاب‏ها ایجاد شود تا مهمانان خارجی هنگام بازگشت به کشورشان، هر زمان که خواستند امکان دسترسی به کتابهای مورد نیازشان را داشته باشند».

این نمایشگاه که امسال بیست و هفتمین دور از آن در آستانه بازگشایی است، دارای بسیاری از نکات مثبت و منفی است که در این مقال فرصت پرداختن به آن وجود نداشته و در صورت پرداختن به آن مثنوی هفتاد من خواهد شد. پیشنهاد دائمی نمودن نمایشگاه و ایجاد یک بازار کتاب سالانه، در نظر گرفتن تسهیلات برای اهالی کتاب، ایجاد امکان تعامل بیشتر میان ناشر و پدیدآورنده با مخاطب و خواننده، برپایی نشست‌های نقد و بررسی، توجه به موضوع نقد و توجه به بیانات و سخنان رهبر انقلاب که در مقاطع گوناگون و به دلایل مختلف در ارتباط با کتاب مطرح شده می تواند به رونق کیفی این نمایشگاه و به تبع آن افزایش کتاب خوانی و رواج فرهنگ مطالعه بیانجامد.

«من هر زمانی به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می‌افتم، قلبا غمگین و متأسف می شوم».6

بد نیست مدیران و فعالان حوزه کتاب و نشر به این سخن رهبر معظم انقلاب دامت افاضاته توجه نموده و برای خارج نمودن کتاب از مهجوریت و مظلومیت حرکتی رو به جلو داشته باشند.

 

1. پیام مقام معظم رهبری به گردهمایی کتاب و کتابخانه – 21/06/1374

2. گفت و گو با مجمع ناشران انقلاب اسلامی

3. بیانات مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه بین المللی کتاب – 17/02/1391

4. یادداشت طاهره ایبد در مجمع ناشران انقلاب اسلامی

5. گفت و گو با مجمع ناشران انقلاب اسلامی

6. بیانات مقام معظم رهبری – 30/07/1375
- See more at: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930202000330#sthash.x6JM49HZ.dpuf