جزئیات ماجرای «لیلةالمبیت» به روایت آیت‌الله مکارم شیرازی
آیه 207 سوره مبارکه «بقره» به بیان این موضوع می‌پردازد که تفسیر آن از تفسیر «نمونه» آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه می‌آید:
«وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ»
از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مىفروشد و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.
***شأن نزول
سید هاشم بحرانى دانشمند معروف شیعه در کتاب «غایة المرام» از تفسیر ثعلبى دانشمند و مفسر معروف اهل تسنن، ثعلبى مىگوید: هنگامى که پیغمبر اسلام تصمیم گرفت مهاجرت کند براى اداى دِین‌هاى خود و تحویل دادن امانت‌هایى که نزد او بود على (ع) را به جاى خویش قرار داد و شب هنگام که مىخواست به سوى غار ثور برود و مشرکان اطراف خانه او را براى حمله به او محاصره کرده بودند دستور داد على (ع) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگى (برد حضرمى) که مخصوص خود پیغمبر بود روى خود بکشد.
در این هنگام خداوند به جبرئیل و میکائیل وحى فرستاد که من بین شما برادرى ایجاد کردم و عمر یکى از شما را طولانىتر قرار دادم کدام یک از شما حاضر است ایثار به نفس کند و زندگى دیگرى را بر خود مقدم دارد هیچ کدام حاضر نشدند. در این هنگام خداوند به آنها وحى کرد که چرا شما مانند على بن ابیطالب نیستید؟ من میان او و محمد پیمان برادرى بستم، و اینک او در بستر محمد خوابیده است تا جان خود را فداى او کند، و زیادى عمر خویش رابه وى ایثار نماید.
به آنها وحى شد اکنون على (ع) در بستر پیغمبر خوابیده و آماده شده جان خویش را فداى او سازد به زمین بروید و حافظ و نگهبان او باشید.
هنگامى که جبرئیل بالاى سر و میکائیل پایین پاى على(ع) نشسته بودند جبرئیل مىگفت: به به آفرین بر تو اى على! خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات مىکند. در این هنگام آیه فوق نازل شد و به همین دلیل آن شب تاریخى به نام لیلة المبیت نامیده شده است
ابن عباس مىگوید: این آیه هنگامى که پیغمبر از مشرکان کناره گرفته بود و با ابو بکر به سوى غار مىرفت درباره على (ع) که در بستر پیغمبر خوابیده بود نازل شد.
ابو جعفر اسکافى مىگوید: (همانطور که ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه جلد 3 صفحه 270 ذکر کرده است) جریان خوابیدن على (ع) در بستر پیغمبر (ص) به تواتر ثابت شده و غیر از کسانى که مسلمان نیستند و افراد سبک مغز آن را انکار نمىکنند در جلد دوم الغدیر ذیل آیه مورد بحث (صفحه 48 به بعد) مىنویسد: غزالى در جلد سوم کتاب «احیاء العلوم» صفحه 238 و گنجى در کتاب «کفایة الطالب» صفحه 114 و صفورى در جلد دوم کتاب «نزهة المجالس» صفحه 209 و ابن صباغ مالکى در کتاب «الفصول المهمة» صفحه 33 ، سبط بن جوزى حنفى در «تذکرة الخواص» صفحه 21 شبلنجى در «نور الابصار» صفحه 86 و احمد در جلد یک «مسند» صفحه 348 و جلد دوم «تاریخ طبرى» صفحه 99 تا 101 و ابن هشام در جلد دوم «سیرة» صفحه 291 و حلبى در سیره خود و جلد دوم «تاریخ یعقوبى» صفحه 29، جریان لیلة المبیت را نقل کردهاند .
***تفسیر
فداکارى بزرگ در شب تاریخى هجرت
گر چه آیه فوق همانطور که در شأن نزول آن ذکر شد، مربوط به ماجراى هجرت پیغمبر اکرم (ص) و فداکارى على (ع) و خوابیدن ایشان در بستر آن حضرت نازل شده، ولى همچون سایر آیات قرآن، مفهوم و محتواى کلى و عمومى دارد و در واقع نقطه مقابل چیزى است که در آیات قبل در مورد منافقان وارد شده بود.
خداوند متعال می‌فرماید: از میان مردم کسانى هستند که جان خود را در برابر خشنودى خدا مىفروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است؛ «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ».
آن گروه مردمى خودخواه و خودپسند و لجوج و معاند بودند که از راه نفاق در بین مردم آبرویى کسب مىکردند و در ظاهر خود را مؤمن و خیرخواه نشان مىدادند، اما کردارشان پرده از روى گفتارشان بر مىداشت چرا که جز فساد در زمین و نابود کردن حرث و نسل کار دیگرى نداشتند.
ولى این گروه تنها با خدا معامله مىکنند و هر چه دارند حتى جان خود را به او مىفروشند و جز رضا و خشنودى او چیزى خریدار نیستند و با فداکارى و ایثار آنهاست که امر دین و دنیا اصلاح و حق زنده و پایدار مىشود و زندگى انسان گوارا و درخت اسلام بارور مىشود.
جمله «وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ»که در حقیقت نقطه مقابل چیزى است که در آیات قبل درباره منافقان مفسد فى‌الارض نازل شده بود؛ «فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ».
این احتمال نیز در تفسیر جمله«وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ» و تناسب آن با آغاز آیه وجود دارد که مىخواهد این حقیقت را روشن سازد که وجود این چنین افراد وفادار و ایثارگر در میان مردم، از رأفت و مهربانى خدا نسبت به بندگانش سرچشمه گرفته، زیرا اگر چنین انسان‌هاى از خود گذشته در جوامع انسانى وجود نداشته باشند ارکان دین و اجتماع فرو مىریزد، ولى خداوند مهربان با این دوستان ایثارگر خود، جلوی خرابکارى دشمنان را مىگیرد.
به هر حال آیه 207 سوره بقره مبنی بر «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ». یکى از بزرگترین فضایل على(ع) است که در اکثر منابع اسلامى آمده و به قدرى چشمگیر است که معاویه به خاطر دشمنى خاصى که با على(ع) داشت طبق روایتى چنان از این فضیلت ناراحت بود که «سمرة بن جندب» را با 400 هزار درهم تطمیع کرد که بگوید این آیه در باره عبد الرحمن بن ملجم، قاتل على (ع) (طبق حدیث مجعولى) نازل شده و آن منافق جنایت پیشه نیز چنین کرد، ولى همانطور که انتظار مىرفت حتى یک نفر این حدیث مجعول را نپذیرفت.
