دعای سریع الاجابه که اسم اعظم خداوند در آن است

این سخنان حضرت امام باقر علیه السلام در رابطه با دعای سحر است. دعای سحر یکی از معروف ترین دعاها  در ماه مبارک رمضان است که روایت شده حضرت آن را در سحرهای ماه مبارک رمضان قرائت کرده و نسبت به خواندن آن سفارش می نمودند.

شرح و تفسیر فرازهای والای این دعا، طی سلسله گفتگوهایی با حجت الاسلام علی شاه علیزاده، کارشناس و پژوهشگر تفسیر و علوم قرانی بیان شد و حال بخش چهارم این گفت و گو را می خوانید:

مفهوم نور همچنان که در مباحث پیش بیان شد در میان خالق و مخلوق مشترک است در تعریف نور گفته شده هرچیزی که به خودی خود ظاهر و آشکار باشد و دیگران را نیز آشکار کند نور نامیده می شود. 

وقتی واژه نور را در مخلوقات و موجودات مادی جستجو می کنیم می توان مصادیقی برای آن یافت. به عنوان مثال خورشید که خود روشن است و منظومه شمسی را نیز نور می بخشد مصداقی برای مفهوم نور است.

اما مصادیق مادی نور وبژگی هایی دارند که خداوند از آنها منزه است.  نخست این که خورشید هستی اش را از خود ندارد بلکه از خدا دارد، دوم این که  خورشید دارای جسم است و دیگر این که خورشید رو به تمام شدن است. اما خداوند هم منزه از جسم و ماده است هم ابدی است و هم هستی خدا از خود معنای نور بودن خدا تا حدودی برای ما روشن می شود.

 خدا نور است چون وجود دارد و وجودش آشکار و ایجاد کننده است یعنی آن چه را که پیدا نبود خداوند وجود آن را ایجاد کرد.  

اما موجودات در بهره مندی از نور، یکسان نیستند و بالاترین بهره مندی از نور را وجود پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه وآله دارد چنان که شخص حضرت فرمود: « اول ما خلق الله، نوری » اولین موجودی که خدا آفرید نور من بود.  در حدیثی از امام علی علیه السلام نقل است: «همانا خدا نور محمد صل الله علیه وآله را پیش از اسمان ها و زمین، عرش، کرسی، قلم و حتی آفرینش آدم و نوح و ابراهیم آفرید» . 24 هزار سال پیش از همه پیامبران، خدا نور پیامبر را آفرید.

دعا کننده وقتی می خواهد به صفت نور خدا معرفت پیدا کند ابتدا به سراغ انوار مخلوقات خدا می رود و با استعانت از بالاترین مراتب نور الهی از خدا طلب استجابت می کند.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ نُورِكَ بِأَنْوَرِهِ وَ كُلُّ نُورِكَ نَيِّرٌ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ كُلِّهِ ؛ خدایا برای استعانت گرفتن در برآورده شدن حاجتم به سوی نورانی ترین نور تو دست یاری دراز می کنم. اما وقتی متوجه می شود که همه تجلی نوری مخلوقات، همه از جانب خود خداست و اوست که نور کل است خطاب را تغییر می دهد و می گوید « وَ كُلُّ نُورِكَ نَيِّرٌ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِنُورِكَ كُلِّهِ .»

در فقره بعدی دعا آمده است که  اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِأَوْسَعِهَا وَ كُلُّ رَحْمَتِكَ وَاسِعَةٌ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّهَا ؛  در منابع روایی وارد شده است که رسول گرامی اسلام و ائمه معصومین علیهم صلوات الله  دارای دو مرتبه از وجود هستند، به یک مرتیه آن با نام « وجود نوری» اشاره شده و مرتبه دیگراین است که آنها نیز مانند همه انسا نها دارای جسم و روح می باشند که در اثر تولد از پدر و مادر به دنیا آمده اند.

وجود روحی و جسمی آنها در این دنیا در یک محدوده زمانی قرار دارد و پس از پایان محدوده زمانی از دنیا می رود همچون سایر انسان ها.  اما وجود نوری آنها یک آفرینش خاص است که تنها آنان از این وجود نوری برخوردارند.

این «وجود نوری» اولین مرتبه از آفرینش است که پیش از آن هیچ موجودی آفریده نشده بود. این انوار قدسیه اولین مخلوقات الهی هستند که در این مرتبه از وجود، تجلی تام و تمام اسمای حسنای الهی  اند. امام صادق علیه السلام فرمود: ما هستیم آن تجلی تام اسمای الهی .

در قران نیز به «وجود نوری» اشاره شده است که وقتی به ابلیس دستور سجده داده شد و او ابا کرد از وی سوال شد که آیا سجده نکردن تو به خاطر آن است که استکبار ورزیدی و یا خود را از «عالین» به شمار آوردی؟

از این آیه استفاده می شود که «عالین» کسانی بودند که مامور به سجده نبوده اند.

«ابوسعید خدری» می گوید در نزد رسول خدا نشسته بودیم  که مردی آمد و از رسول خدا صل الله علیه وآله درباره این آیه سوال کرد که عالین چه کسانی هستند؟ آیا برتر از فرشتگانند؟ حضرت فرمود: «من، علی، فاطمه، حسن وحسین؛ در سراپرده عرش بودیم و خدا را تسبیح می گفتیم و فرشتگان نیز با تسبیح ما خدا را تسبیح می گفتند، این 2 هزار سال قبل از آفرینش آدم بود؛  وقتی خداوند وی  را آفرید به فرشتگان امر کرد که بر او سجده کنند اما بر ما امر نکرد و همه فرشتگان سجده کردند جز ابلیس ».

بنابراین منظور از «عالین» همان پنج تن آل عبا هستند که نام  آنها در سراپرده عرش مکتوب است.  «وجود مقدس نوری» آنها اولین مخلوقات الهی است و به همین دلیل، آنها سبب وجود سایر موجودات هستند.  

یعنی خلقت سایرموجودات نیازمند اسباب و عللی است و سبب وجود این مخلوقات «وجود نوری» این بزرگواران است.  همچنان که در زیارت امام حسین علیه السلام و سایر زیارت می خوانیم که «بکم یمحوا الله ما یشاء و بکم یثبت » خداوند به واسطه شما هر آنچه از تقدیرات را که بخواهد محو یا تقدیر می کند .

به واسطه شما درختان می رویند و بارن از آسمان می ریزد که همگی دلالت بر این دارد که وجود نورانی ائمه واسطه خلق و آفرینش خلقت هستند.  البته این وجود نورانی جدای از وجود مادی آنها نیست.  یعنی زمانی که آنها با تولد از پدر و مادر متولد شده و به دنیا وارد می شوند علاوه بر جسم و روح،  «وجود نورانی» آنها با ایشان همراه است مانند روح و جسم ما که با هم در این دنیا همراه هستند و جدای از هم نیستد. نور وجودی آنها نیز با آنان همراه بوده است.

با عنایت به این مقدمه کلمه رحمت را شرح می دهیم.  رحمت یعنی حالتی که دارنده آن وقتی نیاز نیازمندی را می بیند به سوی او متمایل شده و در جهت برطرف کردن نیاز او تلاش می کند. لذا وقتی انسانی برای رفع نیاز دیگری اقدام می کند،  می گویند به او رحم کرد.

خداوند با وصف «رحمان و رحیم» معرفی شده است و مفسران گفته اند «رحمان» رحمی است که در راستای برآورده شدن اصل و بقای هستی و لوازم آن از حیات و رزق و سایر نعمت های الهی می باشد  و «رحیم»  صفتی است برآورنده کمالات و معنویات.

آفرینش با صفت «رحمان» خداست و کمال آفرینش با رحمیت خدا تامین می شود. تمام موجوداتی که آفریده شده اند تجلی رحمانیت خداوند و کمالات آنها تجلی رحمت رحیمی خداست.

 لذا در قران رسول گرامی اسلام را «رحمه للعالمین» معرفی می کند. این فقره از دعا می گوید «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِأَوْسَعِهَا وَ كُلُّ رَحْمَتِكَ وَاسِعَةٌ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّهَا»

وقتی با معرفت به رحمت واسعه ی الهی در مخلوقات، به رحمت خود خدا پی می بریم عرض می کنیم خدایا چون همه رحمت ها از جانب توست و از تو نشات می گیرد من به همه رحمت های تو متوسل می شوم تا حاجتم به اجابت رسد./شبستان