شرایط نامطلوب خانواده ها عاملی برای پرورش کودکان بزهکار در جامعه است

گروه جوان و خانواده"تیتریک" به نقل از البرزبانو؛ انسان به عنوان موجودی اجتماعی بلافاصله پس از تولد و حتی قبل از آن نیز تحت تاثیر محیط اجتماعی خود قرار می گیرد و به واقع شخصیتش در تعامل با این محیط است که شکل می گیرد. با توجه به اینکه که فرد اولین ارتباطات خود را با خانواده، مدرسه، گروه همسالان و رسانه ها برقرار می کند و از آنها تاثیر می پذیرد ریشه های گرایش افراد به بزهکاری را نیز می­بایست در دوران کودکی و در ارتباط با محیط جست؛ چنانکه دیوید فرینگتون در نظریه معروف خود بزهکاری را جزئی از رفتار ضد اجتماعی می­داند که نقطه آغاز آن خردسالی است که تا بزرگسالی نیز ادامه می یابد و چنانچه انحراف و بزهکاری نوجوانان و کودکان زود پاسخ داده نشود منجر به مزمن شدن ناسازگاری در آن ها می شود؛ لذا ریشه های شخصیت ضد اجتماعی که در بین بزهکاران دیده می شود را می توان در نوجوانی تشخیص داد و نسبت به درمان آن اقدام کرد از همین روی فرینگتون پیشگیری های زودرس یا رشد مدار را به عنوان مداخلاتی که برای جلوگیری از رشد پتانسیل جرم در افراد موثر است معرفی کرده است.

همه تئوریها و پژوهش های روان شناختی و عصب شناختی به تاثیر مهم دوران کودکی در شکل گیری و زمینه سازی آسیب ها، جرایم و بیماریها اذعان دارند. مطالعات متعدد پیشگیری رشد مدار نیز حاکی از آن است که موقعیت ضعیف اجتماعی- اقتصادی خانواده، الگوی های­ تربیتی نادرست والدین و قرار گرفتن در جمع همسالان نابهنجار به شدت کودک را در معرض خطر بزهکاری و گرایش به مواد مخدر در آینده قرار می دهد، به همین دلیل مداخله مناسب در مسیر و مراحل رشد (خانواده، مدرسه و اجتماع) به منظور پیشگیری از گرایش آنان به ارتکاب جرم و تقویت عوامل حمایتی برای تقویت مقاومت افراد در برابر گرایش به بزهکاری راهبرد اصلی پیشگیری رشد مدار است.

از جمله دلایل انتخاب این راهبرد کارکرد ضعیف سایر انواع اقدامات پیشگیرانه است چرا که به باور متخصصان این حوزه اعمال مجازات به تنهایی نتوانسته است بر کاهش میزان جرم تاثیر بسزایی بگذارد و خلافکاران بالقوه به دلیل امکان اعمال مجازات و شرمساری در انظار عمومی از ارتکاب جرم منصرف نمی شوند چرا که در مجازات به عنوان راهکاری پیشگیرانه به علل زیربنایی جرم توجه نمی شود. در حالی که در پیشگیریهای رشد مدار شناسایی عوامل خطر در مسیر رشد اطفال و انجام مداخلات مناسب در مراحل رشد کودک مورد تاکید است.

در برنامه­ های پیشگیری­های رشد مدار با محوریت خانواده، آموزش والدین کودک به عنوان اولین گام در راستای پیشگیری از آسیبها به شمار می رود. این برنامه ها شامل آموزش مهارت هایی هستند كه به والدین كمك می كند تا عوامل و محیط رشد صحیح فرزندان شان را فراهم سازند.

همانگونه که خانواده مي‌تواند عامل مهم بزهكاري باشد و شرايط نامطلوب آن بزهكار پرورش دهد، به همان نسبت وجود شرايط مطلوب در خانواده رشد ذهني، عاطفي، رواني و اجتماعي نوجوان را امكان‌پذير ساخته، مهمترين گام در پيشگيري از بزهكاري است.

در کنار خانواده مدرسه نیز با  توجه به کارکردهای ویژه محیط آموزشی، نقش موثری در شکل گیری شخصیت فرد ایفا می کند. اجرای برنامه های پیشگیری های رشد مدار در سطح مدرسه، می تواند در شیوه تصمیم گیری کودکان در امور مختلف، افزایش اعتماد به نفس آنها، افزایش شرکت در فعالیتهای مدرسه به همراه مسئولیت پذیری و توانایی حل مسئله کودکان نقش مهمی ایفا نماید. این برنامه های آموزشی با کمک کردن به دانش آموزان در به دست آوردن احترام کافی نسبت به خود، تصویری مناسب از شخصیتشان در ذهنشان شکل می دهد و از این رو کمتر تحت تاثیر فشارهای نابهنجار همسالان خود در محیط مدرسه قرار گیرند.

در سالهای اخیر اهمیت آموزش پیشگیری های رشد مدار به والدین و دانش آموزان مورد توجه قرار گرفته است و آموزش و پرورش درهای مدارس را برای ورود دستگاههای مختلف جهت ارائه خدمات آموزشی به والدین و دانش آموزان بازکرده است؛ معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه نیز از سالهای پیش ارائه آموزشهای پیشگیری رشد مدار را مورد توجه ویژه قرار داده است و با ابلاغ این برنامه به معاونت های استانی سعی در بسط و گسترش این آموزشها در کشور را داشته است.

تدوین "سند نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان" نیز در شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی کشور در سال 1394 بعنوان میثاق همکاری های چند جانبه بین 9 دستگاه ذیربط موید اهمیت آموزش پیشگیری های رشد مدار به دانش آموزان و والدین آنها است چرا که صراحتاً در این سند آموزش‌های رشد مدار در زمینه پیشگیری از رفتارهای پرخطر، آسیب های اجتماعی و بزهکاری مورد تاکید قرار گرفته است.

مطابق این سند از سال 95 در چند استان کشور از جمله استان البرز به صورت پایلوت مجموعه‌ای نظام یافته از خدمات و برنامه‌ها، شامل غربالگری، آموزش های رشد مدار به دانش آموزان، والدین و معلمان، توانمندسازی و حمایت‌های روانی اجتماعی، به منظور مراقبت دانش‌آموزان در برابر رفتار‌های پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله بموقع و موثر توسط دستگاههای ذیربط ارائه می شود.

امید است با اجرای برنامه های پیشگیری رشد مدار بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که کودکان جامعه را تهدید می کند کاهش یابد و راهکارهای مقابله با این آسیبها در میان دانش آموزان، والدین و آموزگاران درونی شده و نسلی سالم و مقاوم در برابر آسیبهای اجتماعی تربیت شود، تا تحقق جامعه­ای مقاوم در برابر آسیبها رویایی دست نیافتنی نباشد.

یادداشتی از دکتر جوهری