طب نوین را کی و چه کسی وارد ایران کرد؟

گروه گوناگون «تیتریک»، افسانه جلیل زاده - پژوهشگر بخش تاریخ پزشکی وین (اتریش) در نشستی با عنوان پولاک و جغرافی ایران در قرن 19 به تغییرات علم جغرافیایی پزشکی در طول تاریخ تا امروز پرداخت و با اشاره به تاسیس و تدریس طب نوین در مدرسه دارالفنون توسط پولاک، اظهار داشت: مدرسه دارالفنون در 1551 تاسیس شد و نخستین کتاب‌های درسی در زمینه پزشکی نوین را پولاک با کمک شاگردان و مترجمش تدوین کرد.
به گفته این پژوهشگر، پولاک در دانشگاه پزشکی پراگ از سال 1840 تا 1845، در رشته پزشکی و جراحی و سپس در دانشگاه پزشکی وین تحصیل کرد. در این میان مدرسه پزشکی وین دستاوردهای مهمی در زمینه معاینه و تشخیص بیماری‌ها و جراحی و بیهوشی با استفاده از داروی بیهوشی اتر و کلروفروم کسب کرده بود که پولاک آنها را در دوران گذر پزشکی سنتی به مدرن وارد ایران کرد.

جلیل زاده درخصوص نحوه ورود پولاک به دربار ایران گفت:  براساس قوانین امپراتوری اتریش در قرن 19، پزشکان یهودی اجازه کار در دانشگاه یا مراکز دولتی را نداشتند. به همین دلیل این افراد از جمله پولاک سعی می‌کردند در کشورهای مسلمان که چنین منعی وجود نداشت، مشغول کار شوند. در همین راستا پولاک تز دکترای خود را به سفیر عثمانی در وین تقدیم کرد اما در همان زمان پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه فوت کرد و او به عنوان پزشک مخصوص شاه ایران انتخاب شد.

زنبق پولاکی و توت ایرانی در اتریش

به گفته جلیل زاده پولاک نه تنها در زمینه پزشکی بسیار فعال بود بلکه چون به تحقیقات علوم طبیعی مثل گیاه شناسی و جانور شناسی علاقه داشت، حدود 1100 نوع گیاه از مناطق مختلف ایران به اتریش می‌فرستد و امروز برخی از این گیاهان به اسم پولاک در اتریش ثبت شده اند که یکی از این گیاهان نوعی زنبق است که در اتریش به نام زنبق پولاکی شناخته می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به ارسال حدود یک هزار جوانه درخت توت سفید به اتریش، برای راه اندازی صنعت ابریشم سازی گفت: گرچه این صنعت هرگز در اتریش راه نیفتاد اما هنوز هم درخت‌های توت سفید ایرانی در اتریش وجود دارند و به ثبت میراث فرهنگی این کشور رسیده اند.

کتاب پولاک درباره ایران و ایرانیان

جلیل زاده با بیان اینکه پولاک عضو انجمن جفرافی‌دانان و نیز پزشکان اتریش بود، از کتاب معروف او به نام ایران، سرزمین و ساکنانش، کتابی که به روش مردم نگارانه نوشته شده و کیکاوس جهانداری به اسم سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان آن را به فارسی ترجمه کرده است، نام برد.

چگونگی شکل گیری سازمان جهانی بهداشت

وی در ادامه پولاک را به عنوان متخصص بهداشت عمومی معرفی و به حضور موثر پولاک در کنفرانس‌های بین المللی بهداشت یکبار به عنوان نماینده اتریش و یکبار به عنوان ایران اشاره کرد و یادآور شد: در مجموع 14 کنفرانس بین المللی بهداشت برگزار شد و در نهایت این کنفرانس‌ها به شکل گیری سازمان جهانی بهداشت منجر شد.

نخستین معلم زبان فارسی در دانشگاه وین

این پژوهشگر از پولاک به عنوان نخستین استاد تدریس زبان فارسی جدید در دانشگاه وین نام برد و افزود: پولاک در دوران بازنشستگی در دانشگاه وین زبان فارسی جدید را تدریس کرد این در حالی بود که تا قبل از آن در این دانشگاه فقط زبان فارسی قدیم(سانکسریت) تدریس می‌شد.

به گفته جلیل زاده - این پزشک اتریشی لغت نامه آلمانی و فارسی را برای محاوره تدوین کرد.

سنگ مثانه بیماران ایرانی در موزه آناتومی وین

جلیل زاده با بیان اینکه یکی از کارهای مهم پولاک در ایران عمل جراحی بود، گفت: در نیمه دوم قرن 19 حکیم‌های ایرانی جراحی نمی‌کردند و پولاک نخستین پزشکی بود که با استفاده از داروی بیهوشی اتر و کلروفرم به جراحی بیماران مبتلا به سنگ مثانه و سنگ کلیه در ایران پرداخت.

وی افزود: این پزشک اتریشی، گزارش‌های کامل و مفصلی از همه جراحی‌هایی که در ایران انجام می‌داد به اتریش می‌فرستاد و یک شیمی دان معروف سنگ‌های مثانه و کلیه را از نظر شیمیایی تجزیه و تحلیل می‌کرد و ما امروز گزارش دقیقی از این جراحی‌ها و علل این بیماری در اختیار داریم و سنگ‌های مثانه بیماران ایرانی در مجموعه ای از موزه آناتومی وین نگهداری می‌شوند.

به گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی، جلیل زاده با اشاره به گزارش‌های پولاک از بیماری‌های پوستی در ایران از جمله سالک گفت: پولاک در زمینه تغذیه ایرانی‌ها نیز تحقیقات زیادی انجام داد چرا که معتقد بود یکی از عوامل مهم در ایجاد بیماری‌ها نوع تغذیه است.

به گفته این پژوهشگر، تحقیقات دقیق در زمینه وبا و علل گسترش آن، بررسی در زمینه علوم طبیعی، تاثیر آب و هوا، جو و جغرافیا بر ابتلا به بیماری‌ها از جمله فعالیت‌های پولاک بود که گزارش‌های کاملی از آنها موجود است.                     

این پژوهشگر با اشاره به اینکه در اتریش او را پولاک ایرانی می‌نامیدند، عنوان کرد: با تلاش‌های پولاک دولت ایران در آخر قرن 19 با چند پزشک اتریشی قرارداد امضا کرد و این پزشکان به بهداشت عمومی در نقاط مختلف ایران نظارت می‌کردند.

وی با اشاره به رابطه تنگاتنگ بین جغرافیا و پزشکی در نیمه دوم قرن نوزده به تحقیقات پولاک در این حوزه اشاره کرد و گفت: علم جغرافیای پزشکی امروز در دانشگاه‌های معتبر دنیا تدریس شده و ارتباط قوی را بین جغرافیا و سلامت برقرار می‌کند. این علم در نخستین قدم جغرافیای بیماری‌ها و در مرحله دوم ارتباط بین محیط زیست و بیماری‌ها بررسی می‌شود. زمین شناسی پزشکی، طب مسافرتی و طب مناطق گرمسیری و خدمات سلامت در یک جامعه از دیگر شاخه‌های جغرافیای پزشکی است.