خشونت خانگی یکی از مهم ترین دلایل شکل گیری فمینیسم در غرب

فمینیسم (به انگلیسی: Feminism) گستره‌ای از جنبش‌های سیاسی، ایدئولوژی‌ها‌ و جنبش‌های اجتماعی است که هدفی مشترک را دنبال می‌کنند: تعریف، برقراری و دستیابی به سطحی از حقوق زنان که در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، شخصی و اجتماعی، با مردان برابر باشد. این هدف شامل تلاش برای برقراری فرصت‌های برابر برای زنان در آموزش و پرورش و اشتغال می‌شود.

فعالینِ حقوقِ زنان باور دارند که جنسیت در زندگی انسان‌ها عاملی تعیین کننده است که جایگاهِ اجتماعی، سیاسی و اقتصادیِ افراد بر اساس آن شکل می‌گیرد. فمینیسم بیش‌ترین تمرکزِ خود را معطوف به تهدیدِ نابرابری‌های جنسیتی و پیش‌بردِ حقوق، علایق و مسایل زنان کرده‌است. فمینیسم عمدتاً از اواخر قرن ۱۸ میلادی پدید آمد. زمانی که مردم به طور گسترده‌ای این امر را پذیرفتند که زنان در جوامع مرد محور، سرکوب می‌شوند. بخشی از حقوقِ زنان دربرگیرنده این موارد می‌شود. تمامیتِ بدنی و خودمختاری، حقِ رأی، حقِ کار، حقِ دستمزدِ برابر به‌خاطرِ کارِ برابر، حقِ مالکیت، حقِ تحصیل، حقِ شرکت در ارتش، حقِ مشارکت در قراردادهای قانونی و در نهایت؛ حقِ سرپرستیِ فرزندان، حقِ ازدواجِ آزادانه و آزادیِ مذهبی.

امواج فمينيست

موج اول از دهه 1850 شروع مى‏شود تا 1920 ادامه می یابد. از زنان مشهور موج آغازين فمينيسم، از «مرى استل» (1731 - 1666) ياد شده است. اين نويسنده انگليسى، زنان را اندرز مى‏داد كه از ازدواج بپرهيزند، ذهن‏شان را پرورش دهند و از زندگى عارى از وابستگى به مردان لذت ببرند.  در يكى از منابع، تأثير اصلى بر موج اول فمينيسم را به «مرى ولستون كرافت» با انتشار كتاب حقانيت حقوق زنان (1792) باز می گرداند.

بی ‏ترديد مهم‏ترين و نظام يافته‏ ترين تلاش زنان براى نقد وضع موجود و طرح حقوق مورد در خواست‏شان را بايد در كتاب دفاع از حقوق زنان اثر مرى ولستون كرافت انگليسى دانست كه «نخستين بيانيه بزرگ فمينيستى به زبان انگليسى» تلقى مى‏شود و معمولاً در نگارش تاريخ فمينيسم آن را نقطه آغاز اين انديشه می ‏دانند يا حتى از آن به عنوان «انجيل فمينيسم» ياد می ‏كنند. او عقيده داشت كه نابرابر ‏هاى ميان زنان و مردان، نه نتيجه تفاوت طبيعى (زيستى) بلكه ناشى از تأثير محيط و به ويژه اين واقعيت است كه زنان از آموزش محروم‏اند. او نشان داد كه هم زنان و هم جامعه، در كل از محدود كردن زنان به موقعيت پايين‏تر، زيان می ‏بينند.

«شارلوت گيلمن» يعنى بزرگ‏ترين جامعه ‏شناس و اقتصاددان موج اول فمينيسم از منتقدان «خانه» بود. او مى نويسد: «خانه، قديمى‏ترين نهاد مالزوماً دون‏ترين آنها نيز هست .... خوردن، خوابيدن، تنفس، لباس پوشيدن، استراحت، و سرگرم شدن - اينها فعاليت ‏هاى خوبى هستند؛ اما آيا از ساير فعاليت‏ها مقدس ‏ترند؟»

گيلمن در كتاب «جهان ساخته مردان» نشان می دهد  كه مردان بوده ‏اند كه در سراسر تاريخ مشكلات بشرى هم چون جنگ را به وجود آورده‏اند: «ما از جنگ‏هاى مردان، جر و بحث‏ هاى مردان، رقابت‏هاى مردان، جنايات و بدى‏هاى مردان و مشكلات و درد و رنج‏هايى كه بر ما تحميل مى‏كنند، خسته شده‏ايم». او مى‏گفت، «همه مشكلات سياسى تنها وقتى حل مى‏شود كه ارزش‏هاى زنان به جامعه شكل دهد».

به عقيده او: «كار فرآيند اصلى حيات بشرى است و تا زمانى كه زنان به شكلى برابر با مردان وارد آن فرآيند نشوند از نظر ذهنى و بينش محدود مى‏مانند.»

مشخصات موج اول فمينيسم اين است كه زنانى كه در اين نهضت شركت داشتند داراى توقعات حقوقى و سياسى بودند؛ يعنى خواستار حق مالكيت، حق اشتغال و حق رأى گرفتن و رأى دادن در نظام سياسى كشورشان بودند، و در مورد حق حضانت، اصلاحاتى را مى‏خواستند. پيشگامان اين نهضت، زنان فرانسوى، و تقريباً هم زمان با آنها انگليسى‏ها و آمريكايى‏ها بودند.

اين انقلاب صنعتى بود كه براى زنان انگيزه برابر ‏طلبى در فرصت ‏ها را ايجاد كرد؛ انقلاب صنعتى بود كه نخستين مرحله در تغيير منزلت زنان را به وجود آورد - يعنى حذف موانع حقوقى و عرفى در راه مشاركت كامل زنان در فعاليت‏هاى جهان.
در بحث موج اول فمينيسم توجه به يك نكته بسيار مهم است. از يك طرف، زنان خواهان حق برابر در پاره‏اى از زمينه‏ها بودند؛ و از طرفى، نظام سرمايه‏دارى جديد هم طرفدار حق مالكيت و اشتغال زنان بود؛ چون با انقلاب صنعتى و تحولاتى كه به وجود آمد، جامعه اروپايى از دوران فئوداليسم خارج شد و به سمت سرمايه‏دارى رفت، به وجود آمدن كارخانه‏هاى بزرگ با توليد فراوان؛ نيازمند كارگران بى دردسر و كم توقع با دستمزد كم، بودند. مهم‏ترين نقش سرمايه‏دارى در آن زمان، ايجاد تغيير در وضعيت زنان و قرار دادن آنها در موقعيت‏هاى متعارض بود.

سرمايه‏داران علاوه بر بازارهاى داخلى نيم‏نگاهى هم بر بازارهاى خارجى داشتند و براى بالا بردن توليد كارخانه‏ها بايد قيمت تمام شده كالاها را پايين مى‏آوردند و اين نيازمند پايين آوردن هزينه‏هاى جارى كارخانه مى‏شد و يكى از مهم‏ترين گزينه‏ها، استخدام زنان در كارخانه‏ها بود چون زنان كارگرانى كم‏هزينه بودند. در قرن نوزدهم و بيستم در شرايط جنگى هم نياز به نيروى كار زنان نيز افزايش مى‏يافت و لازم بود در بسيارى از صنايع نيروى كار زنان جايگزين مردانى شود كه به جبهه اعزام مى‏شدند.

پس از پايان جنگ نيز با شروع نوسازى و افزايش ظرفيت صنعتى نياز به كارگران غيرماهى و با دستمزد پايين بيش از پيش افزايش پيدا كرد. ويل دورانت مى‏گويد: وضعيت به قدرى بغرنج بود كه زن‏ها گاهى وقت‏ها تا پانزده ساعت و گاهى تا بيست ساعت با حداقل دستمزد در كارخانه‏هاى ريسندگى بافندگى، كار مى‏كردند، در حالى كه شوهران آنان بيكار بودند.

تقريباً در دو دهه‏ى آخر قرن نوزدهم، جنبش فمينيسم بين‏المللى می شود، نهضت فمينيسم تا اواخر قرن نوزدهم توفيق چندانى نيافت. به طورى كه تا اوايل قرن بيستم رژيم ‏هاى مختلف غربى داراى يك ويژگى مشترك بودند و آن بی ‏اعتنايى به حقوق زنان بود. در اواخر سده نوزدهم و اوايل قرن بيستم، اولين سازمان‏هاى بين المللى زنان شكل مى‏گيرد.

اوايل قرن بيستم جنبش طرفدارى از حقوق زن در انگلستان به رهبرى دوشيزه «پانك هورست» آغاز گرديد و توانست در سال 1919 تأثيرات نه چنان عميق بر قوانين انگلستان بگذارد. در اين دوره، زنان براى رسيدن به حق رأى، حق آموزش و كار به مبارزه سازمان يافته‏اى دست زدند. اين موج با دستيابى به حق رأى براى زنان انگليس در سال 1918 به پيروزى دست يافت و پس از آن فروكش كرد. برخى، دو دهه قرن بيستم را سال‏هاى خيزش موج اول فمينيسم مى‏نامند. از سال 1920 تا 1960 شاهد يك دوران فترت در مبارزات فمينيستى هستيم.

جنگ جهانى اول نفرت از خشونت و ميل به انعطاف و نرمى را در افكار عمومى ملل جنگ زده تشديد كرد و چون روحيات مردانه را در بروز خشونت مؤثر مى‏دانستند، زمينه طرح حضور زنان در عرصه سياست و برخوردارى آنان از برابرى قانونى شدت يافت. پس از جنگ جهانى دوم و در سال 1945، نظريه برابرى زن و مرد طرفداران بسيارى يافت و سرانجام براى اولين بار در اعلاميه جهانى حقوق بشر كه از طرف سازمان ملل متحد در سال 1948 ميلادى منتشر شد، تساوى حقوق زن و مرد به صراحت و در سطح جامعه ملل مطرح گرديد. از آن پس در معاهدات بين المللى به مسائل زنان توجه بيشترى شد. از جمله اين معاهده‏ها مى‏توان به كنوانسيون حقوق سياسى زنان 1952، كنوانسيون رضايت براى ازدواج 1962، و كنوانسيون محو كليه اشكال تبعيض عليه زنان 1979 اشاره كرد.

موج دوم فمينيسم

اين موج از اوايل و نيمه دهه 1960 به بعد مطرح شد و بر اهميت نقطه نظر زنان تأكيد مى‏كرد. طرفداران اين موج، در رابطه با مفاهيم، به بازسازى و انقلاب معتقدند. موج دوم فمينيسم در واپسين سال‏هاى حاكميت صورت‏بندى اقتصادى، اجتماعى و سياسى‏اى شكل گرفت كه از آن با عنوان سرمايه‏دارى سازمان يافته ياد می ‏كنند.

 سرمايه ‏دارى سازمان يافته با رشد تمركز در سرمايه و شكل گرفتن صورت‏هاى جديدى از سازمان‏دهى كار و گسترش بخش خدمات و نيز دگرگونى های در كاركردها و نقش دولت در حيات اقتصادى و اجتماعى همراه بود. تغيير در موقعيت ايالات متحده در نظام جهانى نيز به صورت‏هاى مستقيم و غيرمستقيم برنظام سرمايه دارى آمريكا و دولت تأثير داشت. دگرگونى‏هاى ناشى از اين تحولات با تغييراتى كه در ساختار اشتغال، نيازهاى بازار كار، نيازهاى آموزشى و به تبع آن نظام آموزشى، فن‏آورى‏هاى منجر به آزادسازى زمان (منظور وقت آزادى است كه با تسهيلات و فن‏آورى‏هاى جديد به دليل بالا بردن سرعت انجام كار به دست مى‏آيد مانند وسايل برقى و مكانيكى) و غيره به همراه داشت، در موقعيت اجتماعى و اقتصادى زنان در قشرها و منزلت‏هاى متفاوت اجتماعى تأثيراتى بر جاى گذاشت كه از لحاظ ساختارى زمينه ظهور موج جديدى از جنبش زنان شد.

جنگ دوم جهانى زمينه مناسبى براى حضور زنان در نيروى كار ايجاد كرد. در سال 1942 كميسيون نيروى كار جنگ اعلام كرد كه به چهار ميليون نيروى كار نياز است. بخشى از اين نيرو نخست از ميان بيكاران تأمين شد اما از سال 1943 بسيج زنان به امرى اجتناب‏ناپذير تبديل گشت. رسانه‏هاى گروهى زنان را تشويق به كار بيرون از خانه و كمك به اقتصاد جنگى مب كردند. در طول جنگ شش ميليون زن شاغل شدند. جنگ همچنين باعث شد راه ورود زنان به رشته‏هاى مختلف علمى در دانشگاهها گشوده شود. دانشگاهها در رشته‏هايى از زنان ثبت نام كردند كه قبلاً در آن راهى نداشتند.

روندى كه از سده نوزدهم در جهت انتقال كاركردهاى توليدى كارخانه به سوى نظام اقتصادى كلان سرمايه‏دارى آغاز شده بود، در دهه‏ هاى پس از جنگ دوم سرعت بيشترى يافت و گستره وسيع‏ترى را تحت پوشش قرار داد. اين امر باعث شد خدمات خانگى كم اهميت ‏تر جلوه داده شود و از سوى ديگر، زنان بتوانند وارد بازار كار شوند و با دستمزد خود «كارهاى خانگى» را بخرند. در دهه 70، يك زن فمينيست، به جهت تيپ ظاهرى خود، به راحتى از ديگر زنان تشخيص داده مى‏شد.كشورهاى غربى با سيل هجوم دختران به دانشگاهها مواجه شد و آمار دختران دانشگاهى و تحصيل كرده بالا رفت و آنان در واقع پياده نظام جريان موج دوم فمينيستى‏اند. كتاب جنس دوم، اثر سيمون دوبووار فمينيست فرانسوى، منشاء تحول در دهه 1960 شد؛ يعنى آغازگر موج دوم فمينيست بود. در اين دهه، فمينيست‏ها با رد كليت ازدواج و تأكيد بر تجرد و حرفه اقتصادى، آرمان‏هاى خود را مطرح مى‏كردند. شعار زنان بدون مردان و با رفتارهاى مردانه، مربوط به همين دوره است و از دستاوردهاى مهم اين دوره عبارتند از:

1) مبارزه براى جدايى روابط جنسى از توليد مثل در كشورهاى غربى؛
2) ظهور جنبش آزادى زنان در تمام امور، از جمله حق تسلط بر بدن و روابط جنسى؛
3) كاهش زاد و ولد و افزايش آمار طلاق و تضعيف نظام خانواده؛
4)ايجاد مؤسسات فرهنگى و مطبوعاتى زنان؛
5)به دست آوردن قدرت‏هايى در زمينه اقتصادى و سياسى.
 

موج سوم فمينيست

به گزارش ایونا ، موج سوم فمينيسم كه از دهه هشتاد شكل گرفت و همچنان تداوم دارد، محصول تحولات ساختارى اقتصادى - سياسى و گفتارى اخير است.

از اوايل دهه 90، جهان غرب به نقش‏هاى سنتى و نهاد خانواده، رويكرد دوباره داشته و از حركت‏هاى تند فمينيستى موج دوم كاسته شد. زيرا آثار سوء افراط در حركت‏هاى زن‏مدارانه، بيش از همه دامان زن را گرفت و خشونت روز افزون در محيط خانواده و محيط كار و عدم امنيت جنسى، از آثار دوره پيش بود. فمينيست‏هاى مدرن در دهه‏هاى اخير سعى مى‏كنند با ظاهرى زنانه و رفتارى ظريف تمايز خود را از مردان به نمايش بگذارند. از جمله بازنگرى‏هاى نگرش فمينيستى در موج سوم، بحثى است كه «بتى فريدان»، «جمين گرير»، «جين بتكه الشتين» مطرح كرده و به «احياى مادرى» مشهور است.

بتى فريدان مى‏گويد: امروز تنهايى زنان مستقل سلامت روانى آنها را تهديد مى‏كند. اكنون زنان به يك بحران جديد هويت مبتلا شده‏اند كه اسم خاصى ندارد. چطور ممكن است زنانى كه در چنين مشكلات و بحران‏هاى بغرنج و خطرآفرينى به سر مى‏برند، خوشبخت ناميده شوند. اگر زنان به آنچه مى‏خواستند رسيده‏اند، پس مشكل كجاست؟ جواب اين معما يك چيز بيشتر نيست و آن همان برابرى حقوق مرد و زن است كه موجب همه بلايا شده است. زنان افسرده و غمگين هستند چون آزادند، زنان اسير و برده آزادى خود شده‏اند ... حركت و نهضت زنان براى كسب آزادى و برابرى كه بارها در گوش ما زمزمه مى‏شد، دشمن سرسخت خود زنان شده است.

الشتين در كتاب مرد عمومى و زن خصوصى، به دفاع از زندگى خصوصى و خانواده فرزند محور می ‏پردازد و مادر بودن را فعاليتى پيچيده، غنى، چند رويه، پر زحمت و شادى آفرين می ‏داند كه زيستى طبيعى، اجتماعى، نمادين و عاطفى است. اينان بر اين باورند كه سن، قوميت، طبقه، نژاد، فرهنگ، جنسيت، تجربه و هيچ تلاشى براى كشاندنشان به يك اردوگاه ايدئولوژيك واحد مثمر ثمر نيست. زنان بايد با ايجاد زبان و شيوه‏هاى تفكر جديدى درباره هويت خويش، خويشتن را از معانى ستمگرانه‏ اى كه مردان بر آنها تحميل كرده ‏اند رها سازند. فمينيسم امروزى چنين خود را معرفى مى‏كند: «فمينيسم را كليتى بدانيم با تقسيمات فرعى و مستقل ... فمينيسم، نه مكتب فكرى جا افتاده، كه مبحثى پويا و درگير مبارزه است.»

می توان ويژگى مهم موج سوم فمينيسم را تلاش آن براى پاسخ دادن به مشكله يا به بيان «چيمن»، معضل تفاوت دانست. در اين موج جديد، ميزان تأكيد بر تفاوت‏هاى ميان زنان و مردان هم از لحاظ عملى و هم نظرى مورد بحث و نقد، قرار گرفته است. جريان فمينيسم در موج سوم با به رسميت شناختن تفاوت‏ها و اعتبار بخشيدن به آنها، توانست راهكارهاى بهترى نسبت به دو موج ديگر پيدا كند.

انتهای پیام/