"شاه بلوط" مسافر عصر صفویه در اشرف البلاد

سمیه امیری کارشناس منابع طبیعی پایگاه میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر  در گفت و گو با ایسنا، می گوید: جنگل‌های شمال ایران با سطحی حدود 1.8 میلیون هکتار که به صورت یک نوار باریک به طول 800 تا 1000 کیلومتر و عرض20 تا 70 کیلومتر در ضلع شمالی سلسله جبال البرز قرار گرفته و به لحاظ وجود گونه های با ارزش صنعتی و منحصر به فرد پهن برگان یکی از منابع با ارزش ژنتیکی محسوب می شود که از اهمیت بالایی برخوردار  است که از گونه‌های تشکیل دهنده آن می توان راش، ممرز، بلوط و افرا را نام برد و از این میان می توان به گونه با ارزش شاه بلوط اشاره کرد.

وی می افزاید: شاه بلوط به عنوان گونه بومی جنگل های آمریکا و اروپا بوده و به صورت طبیعی در جنگل های گیلان گسترش دارد و به دلیل ارزش صنعتی و دارویی که برای این گونه قائل هستند نیازمند مطالعه بیشتر جهت حفظ و حراست از توده های طبیعی و توسعه این گونه در رویشگاه های مستعد است و با توجه به سابقه تک پایه موجود در جنگل عباس آباد بهشهر که می توان آن را تنها پایه ای از شاه بلوط در شرق مازندران نام برد که با قدمت حدود 400 سال، با قطر برابر سینه 186 سانتیمتر و ارتفاع 16 متر، نیازمند به توجه بیشتر و برنامه ریزی جهت حفظ و احیاء آن دارد.

کارشناس منابع طبیعی پایگاه میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر خاطرنشان می کند: تحقیق و بررسی در جهت شناخت ویژگی‌ها و نیازهای گونه با ارزش شاه بلوط در جنگل های شرق مازندران منطقه عباس آباد بهشهر به منظور حفظ و احیاء این گونه در منطقه است.

وی با اشاره به اینکه تنها درخت شاه بلوط موجود در عباس آباد بهشهر از درختان بومی آمریکا و جنوب اروپا است، می گوید: این درخت آهک گریز بوده و از این رو در ارتفاعات میان بند شمال کشور در اراضی غیر آهکی می‌روید و پراکنش این گونه به صورت محدود و لکه ای در جنگل‌های شهرستان فومن در استان گیلان و تنها در 4 رویشگاه با خاک اسیدی به نام های ویسرود، سیاه مزگی، قلعه رودخان و شفارود وجود دارد و شناسایی این گونه برای نخستین بار توسط  جزیره ای در بهشهر صورت گرفت.

این کارشناس منابع طبیعی خاطرنشان می کند: شاه بلوط یکی از عناصر بسیار نادر و با ارزش جنگل‌های معتدل و مرطوب است که حداکثر ارتفاع از سطح دریا را برای شاه بلوط در دامنه های شمالی کوه ها 600 متر و در نواحی جنوبی و دامنه های رو به جنوب تا 800 متر ذکر کردند و به طور کلی شاه بلوط دامنه های شرقی را به دیگر دامنه ها ترجیح می‌دهد و خاک مناسب برای درختان شاه بلوط، خاک گرانیتی است و خاک های رسی را نمی‌پسندد و از آنجایی که شاه بلوط در دسته گیاهان آهک گریز قرار دارد، به هیچ وجه در خاک های آهکی رشد نمی‌کند حتی ممکن است به طور کلی از بین برود.

امیری می افزاید: شاه بلوط درختی است با بلندای زیاد و استعداد دیر زیستن(طولانی بودن عمر) که به ندرت به صورت درختچه در می‌آید. این درخت در شمال نواحی آلپ دارای عمر زیاد بوده که سن آن به 200 تا 300 سال و در برخی از مناطق به 500 تا 600 سال نیز می‌رسد. هنگام رسیدن میوه بلوط، سطح آن ها را تیغ و زوائد خار مانندی که در اثر نمو، تقریباً تمام سه فندقه محتوای خود را در بر می‌گیرد می‌پوشاند و این پوشش پس از رسیدن با چهار شکاف طولی باز و فندقه های داخل آن آشکار می‌شود که معمولاً در هر پیاله یکی از سه فندقه موجود کوچکتر و دوتای دیگر خوراکی است.

کارشناس منابع طبیعی پایگاه میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر می گوید: شاه بلوط از سرمای زیاد بیم دارد و زمستان های سخت موجب از بین رفتن نسوج چوبی و در نتیجه از بین رفتن درختان می‌شود و یخبندان های بهاره برای این درخت بسیار مضر بوده و یخبندان های دیررس ممکن است به طور کلی موجب از بین بردن و خشک شدن درخت شود و شاه بلوط آب و هوای مناسب درخت راش را می‌پسندد و به همین دلیل تصور می‌شود پس از بهره برداری از جنگل های راش اروپا، شاه بلوط جایگزین آن شده است. از آنجایی که شاه بلوط نور پسندی بیشتری نسبت به راش دارد، در محل های آفتابگیر خوب رشد می‌کند اما باید توجه داشت که گل های درخت شاه بلوط در اشعه سوزان خورشید و یا در بادهای توأم با باران و آن نیز به صورت مداوم از بین می‌روند.

این کارشناس منابع طبیعی می افزاید: درخت شاه بلوط را می توان به وسیله بذر و یا کاشت نهال تکثیر کرد و بذرکاری معمولاً بسیار ناموفق است زیرا بذور شاه بلوط یا مورد هجوم جوندگان قرار می‌گیرند و یا آنکه اگر در محل مناسبی قرار نگیرند می‌پوسند و از بین می‌روند بنابراین باید نسبت به کشت نهال در محل اصلی اقدام کرد و برای جلوگیری از خسارت جوندگان نیز باید بذور را به مواد دور کننده جوندگان آغشته کرد.

کارشناس منابع طبیعی پایگاه میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر تاکید می کند: دیرزیستی در حقیقت عمر کامل یک درخت است که سالم بوده و به رشد فعال و عادی خود ادامه می‌دهد. شروع پوسیدگی در تنه درخت، آغاز دیرزیستی یا پایان عمر فعال فیزیولوژیک آن می‌باشد. طبیعی است که درختان جنگلی پس از مرحله دیرزیستی هنوز چند سالی به رشد قطری خود ادامه می‌دهند. با گذشت زمان که پوسیدگی از داخل تنه گسترش می یابد تا زمانی که در نتیجه عدم مقاومت درخت می‌شکند و تبدیل به خشکه دار افتاده می‌شود. درختانی که در جوانی تحت فشار(کمبود نور) بودند و در سنین بالا در محیط باز قرار می‌گیرند معمولاً دارای دیرزیستی زیادتری هستند.

وی می افزاید: میوه شاه بلوط دارای روغن کم و نشاسته زیاد است و چون قبل از انبار کردن خشک نمی‌شود در مقایسه با دیگر محصولات آجیلی استثناء می‌باشد. این میوه سرشار از ویتامین Z بوده و مواد معدنی آن از جمله کلسیم زیاد بوده ولی دارای فسفر کمی می‌باشد. مواد ازته آن برابر و چربی این

امیری با اشاره به خواص درمانی شاه بلوط، عنوان می کند: پوست و چوب درخت شاه بلوط دارای اثر قابض است. چوب آن دارای 7 تا 8 درصد و پوست آن دارای 8 تا 14 درصد تانن می‌باشد. جوشانده آن در موارد دیسانتری و رفع اسهال های ساده و یا به صورت غرغره جهت رفع درد گلو به کار می‌رود این جوشانده بر روی اولسرهای واریسی اثر معالج ظاهر می‌نماید.

وی تصریح می کند: میوه آن که بصورت خام و بو داده مصرف می‌شود دارای 2.5 درصد روغن قابل استخراج و ویتامین های B و C است. شاه بلوط مواد نشاسته ای فراوان، مواد چرب و از ته و املاح معدنی مختلف نظیر پتاسیم، سدیم، آهن، کلسیم، منیزیم و هم چنین فسفر دارد و به همین علت است که از مواد غذایی ارزنده به شمار می‌آید.

کارشناس منابع طبیعی پایگاه میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر اظهار می کند: تنه درخت شاه بلوط عباس آباد بهشهر در چندین محل گره دار بوده، کیفیت تنه پایین است و تاج درخت شکسته و بدون جوانه انتهایی است و این درخت در ارتفاع 1.80 متری از سطح زمین، به صورت دو شاخه شده که در طی 3-4 سال اخیر یکی از  شاخه ها شکسته و بر روی زمین افتاده است و نیز می‌توان به تغییرات اقلیمی که در این اکوسیستم ها واقع شده هم اشاره کرد که به نظر می رسد این گونه از آن بی نصیب نبوده و موجب تشدید در روند زوال آن شده است.

امیری می گوید: پس از بررسی های صورت گرفته از تک درخت شاه بلوط جنگل عباس آباد بهشهر، سن این درخت 400- 370 سال تخمین زده شد که ارتفاع درخت 22 متر، محیط تنه درخت 584 سانتی متر، قطر برابر سینه 186سانتی متر و قطر تاج 10 متر بوده است.

وی خاطرنشان می کند: با توجه به موارد فوق و شرایط حاکم بر منطقه، به منظور حفظ، حراست، احیاء و توسعه این گونه با ارزش در منطقه که بازمانده ای از دوران صفویه بوده و به عنوان تنها درخت شاه بلوط موجود در منطقه، باید در قالب درختان دیرزیست مورد حمایت قرار گیرد.

ایسنا