ایرانیان پرخاشگر شده اند/ عامل بی‌انگیزگی دختر و پسر به ازدواج

این آمار اگرچه در کشورمان با واکنشهای متفاوت کارشناسان مواجه شد و برخی به طور کلی نتایج منتشر شده را زیر سوا بردند، اما بدون توجه به این آمار و حتی مراجعه به تجربیات شخصی و تجربه زیسته، می توانیم در یابیم که میزان عصبانیت در جامعه ایرانی به هر دلیلی بالاست. برای بررسی این موضوع و راهکارهای برون رفت از این وضعیت، با عباسعلی اللهیاری رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور به گفتگو پرداختیم.

تحلیل شما از آمار موسسه گالوپ در خصوص میزان عصبانیت مردم ایران چیست. آیا این آمار ما به ازای بیرونی در سطح جامعه دارد؟

ببینید طبق نتایج نظر سنجی موسسه گالوپ در ۶ ماهه اول سال ۲۰۱۷ در رده بندی کشورها براساس بردباری اجتماعی  و عصبانیت متاسفانه این موسسه مردم ایران را عصبانی ترین مردم دنیا معرفی کرده است. هرچند که این آمار جای تامل دارد و ممکن است با این قطعیت درست نباشد اما همانگونه که شاهد هستید صحنه های پرخاشگری به کرات در سطح جامعه دیده می شود، مسئله ای که می تواند توسط پژوهشگران مورد بررسی قرار بگیرد. 

برخی کارشناسان دلیل این امر را به وجود شرایط استرس زا در حد بحران در جامعه مربوط می دانند.

بر فرض اینکه استرسورهای سطح جامعه زیاد باشد آیا افراد باید در مقابل این عوامل استرس زا رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهند؟ زندگی بدون استرس امکان پذیر نیست اما فرد باید یاد بگیرد که مشکلات و استرس های زندگی را مدیریت کند تا بتواند بر آنها غلبه کند، فرقی هم نمی کند که مشکلات در چه سطحی قرار داشته باشند فرد به دلیل عدم توانایی و آموزش ندیدن مهارتهای لازم در برابر استرس آسیب می بیند. در اینجا به وضوح می توان به جایگاه مهارت آموزی در زندگی اشاره کرد، یعنی همه رفتارهای ما تحت تاثیر مهارت آموزی و میزان دانش ما در آن زمینه قرار دارد. به عنوان مثال همانگونه فرد که برای راننده شدن نیاز به مهارت آموزی دارد، نیاز به آموزش و افزایش دانش علمی و عملی هم در برابر مشکلات و استرس های زندگی دارد و  در مورد فرزند پرری هم چنین می باشد و مادر باید دوره فرزند پروری را بگذراند، مهارتهای کنترل استرس، مهارتهای حل مسئله، مهارتهای کنترل و مدیرت خشم نیز مستثنی از این قاعده نیستند.

متاسفانه در جامعه ما همه مهارتهای ریز و درشت مانند رانندگی ، آشپزی، IT و غیره  آموزش داده می شوند جز مهارتهای زندگی که نه در داخل خانواده، نه در مدرسه و نه در دانشگاه  به آنها توجه نمی شود. بنابراین ما معتقدیم همه افراد جامعه باید آموزش ببینند مخصوصاً آنهایی که در معرض خطر و آسیب قرار دارند. اگر فرد مهارتها را آموخته باشد بهتر می تواند استرس های زندگی خود را مدیریت کند، کمتر خودخوری می کند و کمتر به جسم و روح خود و اطرافیان آسیب می زند.

نمونه تحقیقات داخلی در خصوص عصبانیت و میزان استرس در جامعه ایرانی وجود دارد؟ این تحقیقات چه نتایجی را نشان می دهند؟

بله پژوهشهای خوبی در این زمینه انجام شده است که می توانیم به آن اتکا کنیم. به عنوان مثال براساس نتایج پژوهش های انجام شده توسط دانشجویان دکترا نشان می دهد مردم ایران معمولا مشکلات اطراف را بیشتر از آن چیزی که هستند برآورد می کنند. هر کدام از ما به عنوان یک انسان دارای مشکلاتی در زندگی خود هستیم و نمی توانیم این واقعیت را انکار کنیم. گاهی آن چیزی که ما به عنوان مشکل از آنها یاد می کنیم در واقع عواملی هستند که موجب رشد فرد می شوند مانند مدرسه رفتن، دانشگاه رفتن، ازدواج کردن، شاغل شدن و سایر اتفاقات روزمره زندگی که برای سلامت فرد مهم هستند هر چند که ممکن است استرس آور باشند. 

همچنین تحقیقات مشابه نشان می دهد که ما توانایی های خود را در برخورد با مشکلات کمتر از آن چیزی که هست برآورد می کنیم. 

متاسفانه ما آموزش های لازم را به جوانان نداده ایم و از این مهم غفلت کرده ایم و  این باعث مشکلات عدیده ای برای جامعه شده است که نتایج این پژوهشها هم گواه همین موضوع است. به عبارتی این دو مشکل نتیجه نبود آموزش مهارت های زندگی به افراد جامعه است یعنی فرد مشکلات خود را بیشتر از حد واقعی و توانایی خود را کمتر از حد واقعی برآورد می کند، بنابراین این افراد بسیار احتمال دارد که دچار افسردگی، سرخوردگی و پرخاشگری شوند.

آموزشها دقیقا باید چه مساله ای را نشانه بگیرند؟ به عبارتی نخستین اقدام برای دور کردن جامعه از شرایط استرس زا چیست؟

مشکل اصلی این است که تفکرات ما غلط هستند و علت بیماری و مشکلات را در بیرون از خود جستجو می کنیم در حالیکه امروزه روان شناسان ثابت کرده اند که علت افسردگی، اضطراب و استرس در حادثه ای که فرد تجربه می کند نیست بلکه علت در فکر، اندیشه و باور فرد است.

در صورتی که ما به جوانان، مهارتهای لازم را آموزش ندهیم نباید انتظار داشته باشیم رفتار سالمی داشته باشند. به همین دلیل است که سازمان نظام با الهام از رهنمودهای مقام معظم رهبری و با ورود مجلس، آموزش مهارتها را در دستور کار خود قرار داده است. مجلس شورای اسلامی در قانون برنامه ششم توسعه، ماده ۱۱۷ بند ششم به وضوح بیان کرده است که ارایه آموزش و مشاوره برای کودکان، نوجوانان و جوانان و همچنین مشاوره قبل، حین و بعد از ازدواج برعهده سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور است البته با کمک دستگاه هایی همچون وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی، وزارت ورزش و سایر دستگاهها؛ اما استاندارد های لازم را سازمان نظام تعیین می کند.

از سویی شاهدیم مشاوره ازدواج در برنامه ششم توسعه اجباری شده است یعنی دو نفری که قرار است با هم ازدواج کنند و فاقد مهارتهای زندگی، ازدواج، همسرداری، مهارتهای زناشویی و فرزندپروری هستند باید تحت آموزش قرار بگیرند و این مهارتها را بیاموزند. البته نباید آموزشها معطوف به مرکز باشد بلکه عدالت آموزشی اقتضا می کند همانگونه که افراد در تهران امکان دانش آموزی زیر نظر اساتید خبره و بنام را دارند باید شرایطی فراهم شود که افراد در استانها و شهرستانهای محروم و دور افتاده مانند ایلام، دهلران و سیستان و بلوچستان نیز امکان استفاده و بهره برداری از این امکانات را داشته باشند و ما در صدد هستیم با استفاده از فناوری های نوین و فضای مجازی این شرایط را فراهم کنیم.

به تازگی مباحث مشاور خانواده هم مطرح شده است. رابطه این آموزشها با کاهش عصبانیت در سطح جامعه چگونه است؟

بله خوشبختانه امروز مسئولان ارشد نظام هم به این نتیجه رسیده اند که یک مشاور و روان شناس در کنار خانواده قرار داشته باشد همانگونه که ممکن است خانواده یک مشاور حقوقی و وکیل داشته باشد؛ موضوعی که در کشورهای خارجی مرسوم است و زمانی که یک کودک به دنیا می آید همزمان یک مشاور حقوقی و یک روان شناس برای او انتخاب می شود تا در آینده با آنها مشورت شود و از آنها کمک گرفته شود زیرا قرار نیست که ما همه چیز را بدانیم و همه مشکلات را به تنهایی حل کنیم. در دهه چهارم انقلاب به دلایل مختلف، نیاز به وجود یک روانشناس و مشاور در کنار خانواده ها احساس می شود زیرا در بسیاری از مشکلات دارو، پزشک و جراحی نمی تواند پاسخگو باشد و حتما باید از روان شناس و مشاور کمک گرفته شود. بنابراین باید بستر استفاده تمام مردم از این خدمات فراهم شود تا مردم به رمالان و عرفانهای کاذب گرایش پیدا نکنند.

همچنین پیرو تعاملاتی که با دولت انجام شده است که امیدواریم نتیجه بدهد هر دستگاهی اعم از وزارتخانه ها، شهرداری و سایر نهادها یک روانشناس و  مشاور رفتاری را در کنار خود داشته باشند. همچنین نسبت همه برنامه های کشور و عملکرد و سخنان شخصیت ها با سلامت روان کشور سنجیده شود و در همین راستا سعی بر این است که برای همه طرحهای کشور پیوست سلامت روان وجود داشته باشد مسئله ای که خوشبختانه به صورت جد و مثبت دنبال می شود.

باید یک نگاه ساختاری به سلامت روان داشته باشیم. سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با اکثریت دستگاهها تفاهم نامه ی همکاری منعقد کرده است. بعنوان مثال مراکز مشاوره نیروی انتظامی دارای سطح بالایی از استانداردها هستند، مراکز مشاوره بنیاد شهید جزو بهترین مراکز دارای مجوز از سازمان نظام هستند، آموزش پرورش و دانشگاهها همگی دارای مراکزی هستند که استاندارد های سازمان نظام را پذیرفته اند و از وجود روانشناسان متعهد و با سواد سود می برند.

به موضوع مشاوره ازدواج اشاره کردید. از نظر روانشناسان سالهای نخست زندگی مشترک از سالهای پرتنش در زندگی است. چطور می توان این تنشها را مدیریت کرد تا کمترین آسیب به افراد و نظام خانواده وارد شود؟

ببینید در سطوح عالی و اجرایی کشور برنامه هایی قرار است برای مهارت آموزی و توانمندی شهروندان در امر ازدواج در نظر گرفته شود. یکی از مهمترین موضوعات در این زمینه مساله انتخاب همسر است که اگر درست انتخاب شود تا حد زیادی جلوی مسائل و چالشهای بعدی را می گیرد. آنچه از آن به عنوان هم کفو بودن در انتخاب همسر یاد می شود باید همسانی در ویژگی ها و صفات شخصیتی زوجین باشد و نه ویژگی های بیرونی و ظاهری. به عبارتی باید صفات شخصیتی طرفین مورد بررسی دقیق علمی قرار بگیرد. اگر قرار است دو نفر با هم ازدواج کنند باید سه دسته اطلاعات اساسی داشته باشند. اول خود آگاهی و همچنین شناخت از طرف مقابل داشته باشند که رسیدن به این شناخت بدون کمک روان شناس و مشاور سخت و مشکل است. در مرحله بعد آگاهی از تکالیف زناشویی؛ یعنی افراد تا حدودی به مهارتهای زناشویی تسلط داشته باشند. در نهایت هم انگیزش؛ براساس نتایج پژوهشها اکثر افرادی که دیر ازدواج می کنند معمولا در بلوغ اجتماعی مشکل دارند هرچند که به این معنا نیست هر کسی که دیر ازدواج کند فاقد بلوغ و پختگی اجتماعی است.

امروز انگیزه جوانان برای ازدواج و پس از آن پایدار نگه داشتن زندگی مشترک کم شده است. در این زمینه یکی از علل تاخیر و بی انگیزگی جوانان در گرایش به ازدواج، ترویج پیامهای ضد زن و ضد مرد در خانواده ها است، موضوعی که از طریق تاثیر بر ساختار روان فرد موجب بی اعتمادی دختر و پسر نسبت به همدیگر شده است. بنابراین برای تحکیم بنیان های خانواده باید در درجه اول یک انتخاب درست برای ازدواج صورت گیرد و سپس زوجین کارگاههای لازم را در خصوص مهارتهای زناشویی بگذرانند، پس از آن و قبل از فرزند آوری، فرد مهارت فرزند پروری را کسب کرده باشد و آموزش های لازم را دریافت کرده باشد، زیرا فراگیری مهارتهای فرزند پروری مخصوصا در سالهای اولیه زندگی بسیار مهم و تاثیر گذار است و بیش از ۷۰ درصد شخصیت کودک تا قبل از رفتن به مدرسه شکل می گیرد که در درون محیط خانواده  انجام می شود.

پس معتقدید تشکیل یک زندگی مشترک با آگاهی و آموزش می تواند شرایط را برای کاهش میزان استرس در خانواده و در جامعه فراهم کند. می توان نتیجه گرفت که سلامت روان در یک خانواده در مراحل بعد سبب پرورش فرزندان سالم تری می شود و در نتیجه فرایند کم شدن شرایط استرس زا در جامعه هم آماده می شود.

بله درست است. یکی از مشکلات اساسی امروز ما نبود الگوهای مناسب در زندگی است. بنا به اعتقاد روان شناسان قوی ترین یاگیری ها، یادگیری مشاهده ای است. به عبارتی می توان گفت بالاترین نیاز ما نیاز به الگو است.  فرد در تمام دوران رشد تحت تاثیر الگوهایی قرار دارد که در اطرافش قرار دارند مانند پدر، مادر، خواهر و برادر، معلم و غیره که در سنین بالاتر هم نیاز به الگوهای معنوی و اعتقادی احساس می گردد بنابراین باید الگوهای دیداری مناسب برای فرزندان فراهم شود چون بهترین یادگیری از طریق مشاهده اتفاق می افتد در حالیکه امروزه الگوهای کودکان،ن وجوانان و جوانان بزرگسالانی هستندکه در مقابل استرس و مشکلات زندگی رفتارهای مقابله ای ناکار آمدی دارند و اغلب در مقابل استرس فرو میپاشند و به همین خاطر است که فرزندان این الگو را یاد میگیرند؛ به همین دلیل سریعا باید این روند را متوقف سازیم و به بزرگسالان آموزش دهیم تا هم خود در برابر استرس و عوارض آن واکسینه شوند و هم کودکان و نوجوانان الگوی کار آمد تری را مشاهده کنند. 

در اوایل تولد، کودک دچار ناایمنی شود، ناایمنی که علت آن ترک محیط امن رحم و ورود به یک دنیای متفاوت است ، دنیایی که ممکن است استرس و خطرات زیادی برای کودک به همراه داشته باشد. اما این ناایمنی باید با حضور مادر تبدیل به ایمنی شود، مادری که خود نیز به این رابطه نیاز دارد، رابطه ای که تعاملی و متقابل است و مادر می تواند طی آن تمام نیازهای کودک را برآورده کند و یک رابطه دلبستگی ایمن را شکل دهد. اگر رابطه دلبستگی ایمن توسط مادر در کودک شکل نگیرد قطعا کودک در آینده، در روابط خود و  رفتارهای اجتماعی دچار مشکل خواهد شد چون کودک در شکل دهی اولین رفتار اجتماعی( رابطه با مادر) دچار ناکامی شده است. مادر باید آموزش دیده باشد و مهارت فرزند پروری را آموخته باشد تا بتواند به دور از افراط و تفریط پاسخگوی نیازهای کودک باشد. اینکه گفته می شود مسئولیت سلامت کودک به عهده خانواده و مادر است نشان از جایگاه والای خانواده و مخصوصا خانواده ایرانی دارد که به عنوان یک الگوی موفق جهانی در فرزندپروری شناخته می شود. اما متاسفانه امروزه وضعیت کلی خانواده ها در معرض خطر و تهدید قرار دارد.

همانگونه که برای جسم به پزشک مراجعه می شود و در این زمینه پیشگیری صورت می گیرد ، پیشگیری در مورد بیماری های روانی هم یک ضرورت است، پیشگیری باید به عنوان یک الویت در دستور کار همگان قرار بگیرد و این پیشگیری باید از طریق آموزش و یادگیری مهارتهای زندگی باشد تا کنترل رفتار،درونی و خودگردان شود.