دارالسلم شیراز؛ قبرستانی که قدمت آن به زمان حیات پیامبراکرم(ص) می رسد

براساس آمار موجود نخستین قبری که در دارالسلم شیراز قرار گرفته به سال 24 هجری در زمان حیات پیامبراکرم(ص) باز می‌گردد و این قبرستان جزء سه قبرستان‌ قدیمی جهان محسوب می‌شود حتی برخی بر این معتقدند که سابقه این مکان به قبل از اسلام می‌رسد. 

مقبره‌های قدیمی با خط‌های ممتاز رقاع، کوفی، بنایی، ثلث، نسخ و نستعلیق کنده‌کاری شده و تصاویری از قیچی، شانه، آینه و ابزار شغل‌های در گور خفتگان بر این سنگ‌ها حک شده‌ است.مقبره‌ای با رنگ سبز در این گورستان به چشم می‌خورد که معروف به مقبره سرباز امام زمان است.

برخی از علما و شهدای قیام 16 خرداد 1342 مردم شیراز نیز در این آرامستان دفن شده‌اند. آرامگاه شاه داعی‌الی‌الله و پسرش، از سادات حسینی که نسبتشان با 19 پشت به زید بن علی بن حسین (ع) می‌رسد، آرامگاه محمود دهدار ریاضی‌دان اوایل قرن نهم هجری، آرامگاه ابوسائب، مشهور به شهره‌النبی و مقبره مشیر از وزرای فارس در اوایل قاجاریه در این محل قرار دارد.

جنید شیرازى در کتاب خود آورده است که ابوسائب از پدرش تار مویى از پیامبر را به ارث برد و پس از درگذشت او، آن را بنا بهوصیتش با وى در گورستان دارالسلام شیراز به خاک سپردند. در این کتاب آمده است که پدر ابوسائب تاجری ثروتمند بوده است. بعد از وفاتش دو پسر او اموال پدر را قسمت کردند.

 وقتی به موی حضرت رسول(ص) رسیدند برادر ابوسائب گفت: مو را نیز با قیچی به دو نیم می‌کنیم ولی ابوسائب در جواب برادرش گفت: که موی رسول (ص) شریفتر از آن است که با قیچی به دو نیم کنیم، این کرامت از آن من و تمام ثروتم از آن تو و ابوسائب هنگام وفات وصیت کرد که بعد از پوشانیدنش در کفن این مو را در چشم راستش بگذارند.

قبر ابوالسائب تا به امروز در گورستان دارالسلام باقى مانده است و بر روى آن سنگ قبر بزرگى از دوره قاجار وجود دارد و به شعرالنبی مشهور است.

بسیاری از ائمه جمعه شیراز از زمان زندیه تا قاجاریه نیز در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند و گفته می‌شود شخصیت‌هایی مانند عبدالغفار خوی شبستری و نیز شیخ ابوصاحب که از یاران حضرت رسول (ص) است، در این قبرستان دفن هستند.

علاوه بر وجود سنگ مزار فضلا، عرفا، ادبا و دانشمندان قرن‌های پیشین، نقش‌های منقور و خوش‌نویسی ممتاز و تراش مرغوب سنگ‌‌ قبرها این گورستان را از دیگر گورستان‌ها متمایز می‌کند.

براساس نظر پژوهشگران در یک برهه زمانی خاص که دقیقا معلوم نیست چه زمانی است شهرهای نجف و کربلا دچار قحطی و خشکسالی می‌شود و حاکم شیراز در ازای فرستادن هشتصد بار شتر غلات به آن سرزمین، درخواست خاک تربت کربلا می‌کند و چون واسطه آوردن خاک تربت به قبرستان دارالسلام شخصی به اسم شیخ سلم بوده و وی نیز در همین قبرستان به خاک سپرده شده است مردم به این مکان، گورستان درب سلم می‌گفته‌اند و این نام به مرور زمان و در میان مردم تبدیل به دارالسلام شده است.

اما در باب وجه تسمیه آن روایت دیگری نیز ذکر شده است، در برخی اسناد اینگونه آمده که شیخ عبدالنبی امام جماعت شیراز در دوره کریم خان زند بوده است. وی قبل از وفاتش وصیت می‌کند که در کربلا دفن شود. 

 کریم خان زند بعد از مرگ وی، به علت احترام زیادی که برای شیخ قائل بوده است، دستور می‌دهد که 40 بار شتر گندم به کربلا برود و در ازای آن خاک کربلا را به شیراز بیاورند و با آن خاک، شیخ عبدالنبی را دفن کنند و چون شیخ سلم واسطه آوردن تربت کربلا شده است، قبرستان به این نام خوانده شده است و این بخش از مجموعه دارالسلام همچنان به صفه تربت مشهور است.

وسعت این قبرستان در حدود 10 هکتار است و حدود 10 هزار سنگ قبر در آن وجود دارد و تا سال 1357 در آن مرده دفن می‌شده است.در کتاب تذکره هزار مزار از 27 شخصیت مهم که جزء مشایخ و بزرگان تاریخ ایران بوده‌اند، نام برده شده است که در این خاکستان آرمیده‌اند.البته بعد از فوت نویسنده کتاب، نیز شخصیت‌های مهم دیگری نیز در این قبرستان دفن شده‌اند که نام آن‌ها در این کتاب ذکر نشده است.

در ساخت سنگ قبرها از نمادهای گوناگونی استفاده شده است که 4 نماد آن بیشتر از سایر نمادها در این خاکستان دیده می‌شود.نخستین نماد، قابی عمودی یا افقی به شکل محراب است که نماد پنجره‌ای است به سمت نور و در باور زرتشتی نور نماد خدا است. اکنون از این نماد به عنوان مکانی برای ایستادن امام جماعت در مساجد استفاده می‌شود و استفاده از این نماد یعنی اینکه به قبر متوفی نور ببارد.

نماد بعدی درخت سرو است، از میان گونه‌های مختلف درخت، درخت سرو به شکل‌های مختلف بر سنگ‌های مزار درالسلام دیده می‌شود. درخت سرو به علت اینکه در سرتاسر سال سرسبز و با طراوت است، در اندیشه ایران باستان نشان‌دهنده جاودانگی بوده است و به همین ترتیب این نماد در اینجا نیز به معنای جاودانگی انسان و زندگی پس از مرگ است.

نماد دیگر، تصویری از یک پرنده است که بر بلندترین نقطه درخت‌های سرو نشسته است و به پشت سرش نگاه می‌کند. پرنده نماد خروج روح از بدن است و نشستنش بر روی درخت سرو به معنای محافظت از جاودانگی است و نگاه کردن پرنده به پشت سر نماد چشم انتظاری متوفی برای ارسال خیرات از جانب بازماندگان است.

 تصاویر گرافیکی از مشاغل مختلف از نمادهای دیگری است که بر روی سنگ قبرهای خاکستان دارالسلام مشاهده می‌شود. پس از وفات شخص، علاوه بر نگارش مشخصات فردی، پیکتوگرام یا تصویر گرافیکی از حرفه متوفی بر سنگ قبرش حک می‌کردند. نمادهایی مربوط به شغل‌های آهنگری، پهلوانی، کشاورزی، عشایر، قالیبافی، باغبانی، خیاطی و سایر شغل‌ها از جمله نمادهایی است که بر سنگ قبرها حک شده است.

استفاده از این طرح‌ها و تصاویر، بیانگر ویژگی هنری و تاریخی گورستان دارالسلام است که به همین دلیل شهرداری شیراز با همکاری سازمان میراث فرهنگی کار احیا و مرمت این قبرستان را آغاز کرده‌اند و قرار است این خاکستان به یک مرکز گردشگری تاریخی و مذهبی تبدیل شود.

انتهای پیام/