مراقب کمبود ویتامین دی باشید / عوارض و علائم کمبود ویتامین

گروه سبک زندگی «تیتریک»،  تصور این که کمبود ویتامین D متعلق به یک منطقه خاص بوده، تصور اشتباهی است. این کمبود هم در کشور برخورداری مانند آمریکا وجود دارد و هم در کشور پرآفتابی مانند امارات متحده عربی. ویتامینی با شرایط پیچیده که در آستانه فصل کم آفتاب سال، کمبودش بیشتر به چشم خواهد آمد و تبعات خاص خود را دارد. به همین بهانه با دکتر امید قاسم نژاد گفت و گو کردیم تا همه ابعاد کمبود و تامین این ویتامین را بررسی کنیم.

ویتامین یا هورمون

ویتامین D یک ویتامین چندان باقاعده نیست و بسیاری از متخصصان آن را یک هورمون استروییدی هم تلقی می کنند. میزان این ویتامین در مواد غذایی پایین بوده و درواقع منابع تامین آن متعدد است. از مواد غذایی گرفته تا نور خورشید می تواند نیاز طبیعی بدن به این ویتامین را تامین کند.

تا پیش از شروع قرن تازه میلادی هیچ معیار درستی برای سنجش میزان ویتامین D در افراد وجود نداشت و پزشکان با قطعیت نمی توانستند کمبود آن و میزان شیوع آن را برآورد کنند اما در دو دهه  اخیر با پیشرفت تکنولوژی امکان سنجش میزان ویتامین D در بدن افراد نشان داد که کمبود آن در افراد زیادی و تقریبا در همه کشورهای دنیا شایع است.
 
 
آزمایش خون در حال حاضر تنها راه تشخیص کمبود این ویتامین است. ولی به شکل کلی با مرور علایم و مشکلاتی که کمبود این ویتامین ایجاد می کند، می توان نسبت به رفع و درمان آن اقدام کرد.
 
علایم و عوارض کمبود

ویتامین D در بسیاری از عملکردهای بدن و اندام ها نقشی اساسی دارد. اما کمبود آن در بخش های مختلف بدن می تواند عوارض مختلفی را به همراه داشته باشد که در چند دسته تقسیم می شوند

ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است. اگر افراد یک عارضه گوارشی داشته باشند که بر روی جذب چربی بدنشان اثر بگذارد، ممکن است در جذب ویتامین های محلول در چربی (نظیر ویتامین D) نیز اختلال داشته باشند. این شامل عوارض روده ای چون کرون، سلیاک و حساسیت به گلوتن غیرسلیاک، بیمار التهابی روده است.

تعریق سر یکی از علایم اولیه در کمبود ویتامین D است. درواقع، پزشکان سوالات متعددی را در این زمینه از مادرانی که نوزادشان تازه متولد شده اند، می پرسند. تعریق بیش از حد در نوزادان تازه متولدشده که به طور متداول ناشی از تحریک پذیری عصبی- عضلانی است، از علائم اولیه کمبود این ویتامین به شمار می رود.

یکی از مهم ترین نشانه های کمبود این ویتامین در سیستم اسکلتی بدن به شکل شکستی های تنشی استخوانی خود را نشان می دهد.

کلسیم و ویتامین D هر دو برای تقویت استخوان ضروری هستند. مکانیسم عمل آنها هم این گونه است که کلسیم نقش استخوان سازی دارد و ویتامین D به جذب کلسیم کمک می کند.

شکستگی های تنشی ناشی از کاهش تراکم استخوان است و نوعی شکستگی ناکامل است که در اثر نیروهای کم بر استخوان های کم تراکم وارد می شود. براساس مطالعه ای که در سال 2015 انجام شد در نیمی از بیماران مبتلا به شکستگی تنشی پس از انجام تست ویتامین معلوم شد که این افراد دچار کمبود ویتامین D هستند.

همچنین افرادی که احساس درد مزمن و ضعف عمومی می کنند باید به کمبود ویتامین D هم مشکوک باشند. پژوهشگران دریافته اند که بین دردهای مزمن و کمبود این ویتامین ارتباط وجود دارد و با یک درمان کم هزینه می توان این مشکل را برطرف کرد.

اگر زیاد مریض می شوید این فاکتور هم می تواند نشانه کمبود ویتامین D در بدن تان باشد. به گفته متخصصان ویتامین D پیتیدهایی را در سیستم ایمنی بدن فعال می کند که نقش آنها واکنش به میکروب ها و عوامل بیماری از است و در صورت کمبود این نوع ویتامین ضعف سیستم ایمنی بدن رخ می دهد.

ویتامین D در عین حال تنظیم ژن هایی که در تقویت رشد طبیعی پیاز مو نقش دارند را برعهده دارند، بنابراین ریزش مو هم می تواند یکی از نشانه های کمبود این ویتامین باشد. ویتامین دی یکی از مواد مغذی است که روی رشد مو تاثیر می گذارد. اما در کنار آن ویتامین C و بیوتین هم نقش مهمی در تغذیه مو دارند و باعث می شوند مو قوت خود را حفظ کند و ریزش موها کاهش یابد. به طور خلاصه، نگه داشتن سطح این ویتامین ها در اندازه طبیعی خود، یکی از بهترین راه های مبارزه با ریزش مو بنا به دلایل تغذیه ای است.
 
 

آخرین نشانه کمبود ویتامین D هم یک مشکل روانی است. مطالعات جدید نشان دهنده ارتباط بین کمبود این ویتامین و افسردگی است. برخی محققان معتقدند که درواقع قرار گرفتن در معرض نور خورشید در بالا بردن خوش خلقی افراد افسرده نقش دارد. اما برخی متخصصان بر این باورند که این ویتامین می تواند برای بیماران افسرده ای که از کمبود شدید آن رنج می برند مفید باشد. سروتونین، هورمون مغزی که به میزان حوصله و خلق افراد بستگی دارد، در معرض نور روش افزایش و در زمان نزول نور آفتاب کاهش می یابد.

افراد در معرض

معمولا افراد بالای 50 سال با افزایش سن دچار جذب کمتر ویتامین D پوستی از طریق آفتاب می شوند. به خصوص که این افراد بیشتر اوقاتشان را در خانه سپری می کنند و کمتر در معرض آفتاب قرار دارند.

ویتامین D مانند هورمون ویتامین، محلول در چربی است. یعنی چربی بدن افراد مانند یک مخزن جمع کننده این ویتامین عمل می کند، لذا افرادی چاق نسبت به افراد لاغرتر نیاز به ویتامین D بیشتری دارند.

افراد با پوست تیره هم نیازی 10 برابر افراد با پوست روشن به جذب ویتامین D از طریق نور خورشید دارند. کمبود این ویتامین می تواند به اختلالات متابولیسم استخوانی، بیماری قلبی- عروقی، دیابت و حتی سرطان منجر شود.

درمان

درمان کمبود این هورمون مصرف و تامین آن از منابع متعدد است. ویتامین دی را می توان به صورت خوراکی و یا تزریقی مصرف کرد. تزریق یک آمپول آن می تواند نیاز بدن را تقریبا تا شش ماه تامین کند.

یکی از راه های ویتامین D از طریق تغذیه است. خوردن مواد غذایی که از نظر منابع ویتامین D غنی هستند، چه مواد غذایی ای که به طور طبیعی دارای این ویتامین هستند و چه ماد غذایی غنی شده با این ویتامین می تواند برای افراد مفید باشد. این مواد غذایی شامل زرده تخم مرغ، ماهی های چرب مانند سالمون و تن، جگر گوساله یا برخی از انواع پنیر و همچنین لبنیات، غلات، آبمیوه یا سایر نوشیدنی های گیاهی غنی شده (مانند شیر بادام) است.

استفاده از مکمل های غذایی ویتامین D دومین راهکار برای جبران کمبود ویتامین است. توصیه می شود که بزرگسالان زیر 70 سال، در روز 600 واحد ویتامین D مصرف کنند و افراد بالای 70 سال نیز روزانه 800 واحد دریافت کنند. اما اگر این کمبود شدید باشد، ممکن است تا زمانی که مشکل بیمار برطرف شود، تا 4000 واحد در روز تجویز شود.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز راه مناسب دیگری برای رساندن ویتامین D به بدن است. اگر از آن دسته افرادی هستید که همیشه از کرم ضدآفتاب استفاده می کنند، در ابتدا ممکن است این کار برای تان کمی دشوار باشد، ولی خوب است اگر بتوانید سه بار در هفته و هر بار 15 دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیرید، این کار می تواند به شما کمک کند تا کمبود ویتامین خود را جبران کنید.
 
 
اگر ویتامین دی زیاد مصرف شود ممکن است علائم مسمومیت با آن ایجاد شود که مهمترین آن افزایش سطح کلسیم خون و بروز علائمی مانند تشنگی، ادرار زیاد، تهوع و استفراغ، گیجی و سردرد است.


علایم کلی کمبود ویتامین D

در بزرگسالان

• درد مبهم و پراکنده در تمام بدن
• ضعف کلی بدن، ضعف در ایستادن یا هنگام بالارفتن از پله و در مراحل پیشرفته تر، لنگیدن
• درد استخوان به خصوص در ناحیه دنده ها، مفصل ران، کف پا و ران

در کودکان

• ریکتز یا راشیتیسم که به صورت زانوهای پرانتزی و مچ دست کلفت نمود پیدا می کند.
• دیر راه افتادن و کوتاه قدی
• دیر دندان درآوردن
• تحریک پذیری بچه ها
• افزایش ابتلا به عفونت

منابع ویتامین D

• زرده تخم مرغ یک منبع غنی از ویتامین D است و می توانید برای تامین روزانه این ویتامین روی آن حساب کنید. به همین دلیل توصیه می شود زرده و سفیده تخم مرغ را حتما با هم مصرف کنید.
• جگر گاو نیز منبع سرشار از ویتامین D به همراه بسیاری دیگر از مواد مغذی ماننده ویتامین A، آهن و پروتیین است و می تواند منبع مناسبی برای جبران کمبود این مواد باشد.
• مواد غذایی مختلفی مانند شیر، آب پرتقال و غلات هم به تازگی توسط ویتامین D و به شکل صنعتی غنی شده اند که به قیمت مناسبی در دسترس هستند و می توانند این کمبود را مرتفع کنند.
•  گونه هایی از قارچ ها هم به خاطر تماس با نور خورشید مقادیر زیادی ویتامین D دارند. قارچ هایی که در تاریکی پرورش می یابند، عاری از این ویتامین هستند ولی قارچ هایی که زیر نور ماوراء بنفش رشد کرده و پرورش یافته اند حاوی ویتامین D  هستند و می توانند منبع خوبی برای تامین این ویتامین باشند.