در تئاترشهر چه خبر است؟

گروه هنر و رسانه «تیتر یک» موضع انقلاب اسلامي ايران در قبال هنر و فرهنگ، جايي آشكار شد كه امام راحل فرمودند: "ما با سينما مخالف نيستيم و با فحشا مخالفيم". و اين جمله كوتاه از بنيانگذار حكومت اسلامي ايران را مي‌توان بيانيه‌اي براي مقوله فرهنگ در ايران اسلامي دانست. فرهنگي كه به واسطه حسن سابقه‌اش در تاريخ مي‌تواند پشتوانه مناسب و قابل اتكايي براي زمان كنوني باشد.

در ماه‌هاي اخير واكنش‌هاي مختلف نسبت به فيلم‌هايي چون زندگي خصوصي، گشت ارشاد و فيلمهايي با موضوع خيانت مويد حساسيت اين موضوع در جامعه ماست. واكنش‌هايي كه گاه تا نمازجمعه تهران و شهرستانها نيز رفته و عكس العمل فعالان فرهنگي كشور را نيز برانگيخته است. اين عكس العمل ها به وضعيت كنوني فرهنگي محدود نمي شود، پيش از اين فيلمهايي مثل آدم برفي، شوكران، نوبت عاشقي و... نيز مورد اعتراض قرار گرفته بودند. در اين ميان شايد تئاتر كمتر از ساير هنرهاي نمايشي در معرض ديد عموم و اعتراضات خواص قرار گرفته باشد. از واكنش‌ها به نمايش يك گروه آلماني در دوره اصلاحات كه بگذريم كمتر به نمونه‌هايي بر مي‌خوريم كه توانسته باشد حساسيتي را در ميان قشر ارزشي و فرهنگي جامعه ايجاد كرده باشد.

مدتي است كه دو نمايش "خداي كشتار" نوشته ياسمينا رضا و به كارگرداني مصطفي كوشك جلالي و "آوازخوان طاس" نوشته اوژن يونسكو و كارگرداني  بهمن معتمديان به ترتيب مهمان سالن اصلي تاتر شهر و تالار استاد سمندریان مجموعه ایرانشهر هستند. نمايش‌هايي كه محور اصلي آن حضور زوج‌هاي جوان و نسبتا جوان و ارتباط ميان آنهاست. در نمايش "خداي كشتار" رابطه دو زوج را كه بخاطر دعواي پسرانشان با هم مجادله مي كنند ميبينم. آدمهايي كه خودشان مشكلات اساسي اخلاقي و فرهنگي دارند اما پشت نقاب رفاه و ثروت پنهانش كرده اند. نمايش آشكار نوشيدن شراب در تئاترها و بعضي از فيلمهاي سينمايي سالهاي اخير، امري است كه ظاهرا بايد با آن كنار بياييم. اتفاقي كه در نمايش "خداي كشتار" هم از آن بي بهره نيستيم!

تمايل همسران اين دو زوج به صورت ضرب‌دري به يكديگر از نكات قابل تاملي است كه در اين نمايش ديده مي شود. نكته اي كه بصورت بديهي تر در "آواز خوان طاس" مشهود است. اينجا هم با دو زوج و يك آتشفشان طرفيم. البته نبايد از نقش مري (با بازي اميد روحاني) و با آن پوشش خاص(!) نيز غافل شويم. دكور نمايش "آوازخوان طاس" بسيار جاي تامل دارد. استفاده از گوي هايي كه به شكل خاص در كنار هم از سقف آويزان شده است باز هم مي تواند همان قصه نمادها باشد اما جاي سوال است كه اين نمادها قرار است چه چيز را به مخاطب القاء كند؟ آيا قرار است كه به هر قيمتي تماشاگر را به سالن نمايش بكشانيم. حضور بازيگران مشهور سينما و تلويزيون دستاويزي براي آشتي دادن مخاطبان با تئاتر بوده. شگردي كه تا حدودي توانسته باعث پر شدن سالنهاي نمايش شود اما ظاهرا قرار است با استفاده از دكور، لباس بازيگران و ديالوگهاي جنسي مردم را از پاي ماهواره و شبكه هاي متعدد صدا و سيما به اين سالنها هدايت كنيم.

استفاده از نماد و استعاره در هنرهاي هفتگانه (يا هشتگانه!) امري طبيعي و يا گاهي لازم است. نمادهايي كه به كمك نويسنده، نقاش، شاعر و يا كارگردان مي آيد تا به او در امر انتقال پيام كمك كند. در سالهاي اخير استفاده از الفاظ و حركات ركيك و سكس پنهان در سينما و تلويزيون ما ديده شده است. نكته اي كه دلسوزان فرهنگي كشور را وادار به واكنشهاي مختلف كرد اما تاثير بسزايي در كاهش آن كه نداشت، سبب لوث شدن اين پديده شد. استفاده از افعال دو پهلو، استفاده و اشارات ابزاري از اعضاي بدن و انگشتان دست و نيز بازي كردن با واژه‌هايي كه در عرف جامعه معاني ديگري پيدا كرده است از روشهايي بود كه فيلمسازان براي حتي فروش بيشتر فيلمهايشان استفاده مي كردند! اين ترفند اما براي مخاطبان پيگير هنر نمايش، چيز تازه اي نبود. چه بسيار نمايشنامه هايي كه با درونمايه جنسي و استفاده از همين شوخيها، پيش از اين روي صحنه رفته بود و به واسطه مخاطبان محدودش از گزند اين عكس العمل ها در سلامت بودند.

در ذم اين روشهاي جذب مخاطب و نيز بيماري تئاتر در سالهاي اخير بسيار نوشته و گفته شده است. اما نكته مهم، نوع برخورد با اين بي اخلاقي هاست. مسئولان فرهنگي ما سالهاست كه به پاك كردن صورت مساله عادت دارند. اما گذشت زمان نشان  داده است كه اين برخوردها بازدهي كه نداتشه است هيچ، اثرات مخرب تري هم به دنبال داشته است كه به نمايش در آمدن همين تئاترها مويد اين نكته است.

هر چند كه مي دانيم متن نمايش به تاييد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسيده است و اين نمايشها با کسب مجوز لازم روي صحنه مي رود، منتظر مي مانيم تا براي يكبار هم كه شده با يك پديده فرهنگي، برخوردي فرهنگي شود. حتي اگر كسي مسئوليت اين نابسامانيهاي فرهنگي را برعهده نگيرد باز هم اين روزها شاهد كشتار اخلاق توسط آوازخوانهاي طاسي هستيم كه از كاروان خورشيد جا مانده‌اند.