گام به گام با انتخابات در ایران/ تفاوت در احراز صلاحیت انتخابات مجلس و ریاست جمهوری

در ایران نیز این شاخصه با چند مرحله برگزاری انتخابات و رجوع به رای مستقیم مردم محقق می شود که عبارتند از انتخابات مجلس شورای اسلامی، انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات شورای شهر.

در تمام این انتخابات ها پرسه ثبت نام ، احراز صلاحیت ها، تبلیغات انتخاباتی و در نهایت رای گیری از مردم  براساس قانون مشخصی شده که از سوی مجری انتخاباتی اجرا و از سوی ناظر انتخاباتی مورد نظارت و بررسی قرار می گیرد.

نباید کشور هیچ زمانی بدون مجلس باشد

گام نخست برگزاری انتخابات در ایران همواره از سوی وزارت کشور برداشته می شود بدین صورت که کاندیداها براساس مدارک علمی و سوابق اجرایی اقدام به ثبت نام در انتخابات کرده که این نخستین اقدام برای انجام یک امر مهم مبتنی بر مردم سالاری دینی در کشور است.

در انتخابات مجلس، دولت به عنوان مجری انتخابات موظف است ترتیبی اتخاذ کند که پیش از پایان دوره قبل، انتخابات را برگزار کرده به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد و در خصوص انتخابات ریاست جمهوری نیز وزارت‌کشور موظف است حداقل پنج ماه قبل از پایان دورۀ چهارسالۀ ریاست‌جمهوری، مقدمات اجرای انتخابات را فراهم آورد و با رعایت اصل یک‌صدونوزدهم (۱۱۹) قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران، مراتب برگزاری انتخابات و تاریخ شروع ثبت‌نام داوطلبان ریاست‌جمهوری را با استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی به اطلاع عموم برساند.

شرایط ثبت نام در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری

داوطلبان برای ثبت نام در انتخابات مجلس ضمن ارائه مدارک و مستندات علمی و تجارب اجرایی خود باید شرایط تعیین شده در قانون را دارا باشند که این شرایط عبارت است از:

- اعتقاد و التزام عملی به اسلام.

- التزام عملی به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران.

- تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران.

- ابراز وفاداری به قانون‌اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقۀ فقیه.

- داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی‌ارشد یا معادل آن.

- نداشتن سوء شهرت در حوزۀ انتخابیه.

- سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی.

- حداقل سن سی سال تمام و حداکثر هفتادوپنج سال تمام.

در انتخابات ریاست جمهوری نیز کاندیداها باید با دارا بودن برخی شرایط مشخص شده در قانون نسبت به ثبت نام در وزارت کشور اقدام کنند که این شرایط موارد زیر را شامل می شود:

-  رجال مذهبی و سیاسی کشور باشد

- ایرانی‌الاصل باشد

- تابع ایران باشد

- شرط مدیریت

- مدبر بودن

- حسن سابقه و امانت

- مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور

- تقوا

‌به موجب قانون پس از آنکه از سوی وزارت کشور زمان آغاز ثبت نام داوطلبان اعلام شد، کاندیداها به مدت یک هفته در بازه زمانی تعیین شده فرصت خواهند داشت تا مراحل ثبت نام خود را در این وزارتخانه به انجام رسانده تا پس از آن مرحله بررسی صلاحیت ها  از سوی مراجع چهارگانه و هیئت‌های اجرایی آغاز شود.

تفاوت بررسی صلاحیت ها در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری

بررسی صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری توسط شورای نگهبان و شورای اسلامی شهر و روستا توسط هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات شورا ها انجام می‌شود.

بعد از فرایند ثبت نام داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری به استناد ماده ۵۷ قانون انتخابات، شورای نگهبان ۵ روز فرصت بررسی و اعلام نظر در مورد افراد واجد شرایط را دارد.که این روند در برگزاری انتخابات مجلس دارای تفاوت هایی است. بدین ترتیب که  در انتخابات مجلس شورای اسلام و خبرگان برای احراز صلاحیت هیئت‌های نظارت وجود دارد که در مدت 10 روز وظیفه دریافت استعلامات از مراجع ذی‌ربط از قبیل اداره اطلاعات، نیروی انتظامی، دادگستری، ثبت احوال را دارند تا پس از دریافت نتیجه رسیدگی به سوابق داوطلبان ظرف مدت هفت روز به صلاحیت داوطلبان رسیدگی و نتیجه را اعلام کرده و سپس شورای نگهبان در این خصوص اعلام نظر می‌کند که در این فاصله زمانی، قانون برای شکایت داوطلبان رد صلاحیت شده نیز موعد تعیین کرده است.

پس از رسیدگی به شکایت داوطلبان و اعلام نظر نهایی شورای نگهبان  اسامی نامزدها به طور قطعی توسط وزارت کشور به مراکز حوزه‌های انتخابیه اعلام شده و در نهایت آگهی اسامی نامزدهای تایید شده منتشر می شود.

 7 روز تبلیغ کاندیداهای مجلس و 20 روز تبلیغ کاندیداهای ریاست جمهوری

پس از اعلام نتیجه بررسی صلاحیت ها به موجب قانون، زمان تبلیغات انتخاباتی آغاز خواهد شد. داوطلبان انتخابات مجلس یک هفته زمان قانونی برای تبلیغات انتخاباتی دارند و این فرصت برای انتخابات ریاست جمهوری 20 روز است. 24 ساعت قبل از آغاز انتخابات باید هرگونه تبلیغات انتخاباتی به صورت کتبی، سخنرانی و یا مجازی متوقف شود که ادامه داشتن این اقدام تخلف انتخاباتی محسوب و قابل پیگرد قانونی است.

در زمان قانونی تبلیغات، کاندیداها می توانند با راه اندازی ستادهای انتخاباتی محلی برای گده های سیاسی، سخنرانی ، اجتماع ، پذیرایی از مردم و توزیع بروشور، تراکت و بنرهای تبلیغاتی کنند. از آنجا که انتخابات ریاست جمهوری با کاندیداهای محدودی همراه است و نگاه مردم و داوطلبان ملی است فعالیت های تبلیغاتی در ستادهای انتخاباتی رنگ و بوی ملی پیدا می کند این در حالی است که در تبلیغات کاندیداهای انتخابات مجلس هر داوطلب متناسب با حوزه انتخابیه، شهرستان و استان خود تبلیغات متفاوتی خواهد داشت.

به گفته بسیاری از جامعه شناسان و صاحب نظران سیاسی در ایران، این مسئله خود از آسیب های انتخاباتی به شمار می رود به طوری که در حوزه های مختلف انتخاباتی بسته به نیاز و دغدغه مردم برای جمع آوری رای زمینه های غیر قانونی از ورود پول های کثیف به انتخابات تا وعده شام و چلوکباب ایفای نقش می کند.

مهر هیئت های نظارت بر صندوق های خالی رای 

یک روز پس از پایان زمان قانونی تبلیغات که براساس برنامه ریزی های صورت گرفته مصادف با روز جمعه خواهد بود از ساعت 8 صبح پروسه اخذ رای از مردم آغاز می شود.

در این روند مجریان انتخاباتی که تحت نظر وزارت کشور و ستاد مرکزی انتخابات وظیفه احزار هویت رای دهندگان از طریق بررسی مدارک شناسایی از قبیل شناسنامه و کارت ملی را دارند، کار رای گیری از مردم را آغاز می کنند و در تمام این مراحل تا پایان وقت قانونی رای گیری ناظران انتخاباتی که تحت نظر شورای نگهبان در حوزه های انتخابیه حضور مستقر بوده بر صحت اجرای انتخابات و اخذ رای از مردم نظارت می کنند و در صورت مشاهده تخلفات انتخاباتی ضمن تذکر و پیگری مجوز ابطال انتخابات در آن حوزه انتخابیه را دار هستند.

قبل از شروع رأی‌گیری باید در حضور نمایندگان هیأت نظارت بر حوزه انتخابیه مربوط، صندوقهای خالی، بسته و ممهور به مهر هیأت‌نظارت حوزه انتخابیه گردد و در صورتجلسه‌ای که قبل از آغاز زمان انتخابات در محل اخذ رأی تنظیم می‌گردد، نمایندگان هیأت نظارت بر حوزه انتخابیه‌مربوطه، تعداد صندوقها و خالی بودن آنها را گواهی نمایند و در صورتی که در جریان رأی‌گیری، نیاز باشد که صندوقی را اضافه نمایند، باید به همین‌ترتیب عمل نموده و صورت جلسه گردد.

تمدید زمان اخذ رای به موجب قانون از اختیارات ستاد انتخابات کشور است

تمدید زمان رای گیری پس از پایان زمان قانونی تنها برعهده ستاد انتخابات کشور خواهد بود. ستاد انتخابات کشور پس از دریافت گزارش از حوزه های مختلف انتخاباتی ضمن صدور اطلاعیه رسمی به استناد تبصره یک ماده ۸ آیین نامه اجرایی قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری و تبصره ۴ ماده ۱۰ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، زمان اخذ رأی را تمدید می کند.

تمدید زمان رای گیری در حوزه های مختلف ممکن است در شرایطی انجام گیرد که در حوزه های کوچکتر که رای گیری در آنها به پایان رسیده این زمان تمدید نشود.

ممانعت از حضور نماینده کاندیداها تا پایان شمارش آراء جرم است

پس از پایان فرصت قانونی رای گیری از مردم در حوزه های انتخابیه ستاد انتخابات کشور با صدور اطلاعیه ای پایان رای گیری را اعلام کرده و در اطلاعیه ای مجزا نسبت به بازگشایی صندوق های رای دستور صادر می کند.

بازگشایی صندوق های رای در حوزه های انتخابیه از سوی مجریان انتخابات باید در حضور ناظران شورای نگهبان و در صورت تمایل نمایندگان کاندیداها باشد. به این صورت که حضور نمایندگان هر یک از نامزدها تا پایان أخذ رأی و شمارش آرا و تنظیم صورتجلسه بلامانع است و هرگونه ممانعت از حضور نمایندگان نامزدها در شعب اخذ رأی از هر طریق ممنوع است و جرم محسوب می گردد.

انتخابات دو مرحله در صورت حاصل نشدن اکثریت یک سوم آراء ه برای یک یا چند نفر از داوطلبان 

در انتخابات مجلس چنانچه در مرحله اول برای یک یا چند نفر از داوطلبان اکثریت یک سوم آراء حاصل نگردید، انتخابات دو مرحله‌ای خواهد شد، بدین‌معنی که از بین نامزدهائی که اکثریت یک سوم آراء را در مرحله اول بدست نیاورده‌اند، فقط به تعداد دو برابر نمایندگان مورد نیاز از بین کسانی که‌بیشترین آراء را در مرحله اول داشته‌اند، در انتخابات مرحله دوم شرکت می‌کنند و در صورتی که تعداد نامزدهای باقیمانده، کمتر از دو برابر باشد، تمام‌آنان در مرحله دوم انتخابات شرکت خواهند کرد.

پس از پایان انتخابات، بلافاصله صورتجلسه نتیجه انتخابات با امضاء هیئت اجرائی مرکز حوزه انتخابیه و هیئت نظارت بر انتخابات‌حوزه مربوطه در پنج نسخه تهیه می‌شود که یک نسخه نزد هیئت اجرائی مرکز حوزه انتخابیه می‌ماند و بقیه برای هیئت نظارت بر انتخابات و‌ وزارت کشور (‌دونسخه) و هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات ارسال می‌شود.