سهم کرونا از مقالات علمی دنیا/ ایران در جایگاه ۱۲ جهانی

گروه دانش تیتریک،همزمان با همه‌گیری جهانی کروناویروس جدید و ابتلای بیش از یک میلیون نفر به این بیماری در کشور و ضرورت انجام پژوهش‌های کاربردی و پاسخ به سوالات متعدد جهت کنترل این بیماری پژوهشگران کشورها نیز کار خود را آغاز کردند.

در ابتدای کار برخی از مراکز تحقیقاتی نیازهای دانشی مربوطه را پیش بینی کردند و برخی دیگر از مراکز تحقیقاتی اعلام کردند که فعالیت‌های پژوهشی حوزه کووید ۱۹ از اولویت برخوردار است.

اولویت دهی به حوزه خلاءهای دانشی در زمینه بیماری کووید ۱۹ منجر به هم‌افزایی ظرفیت‌های تحقیقاتی و همچنین افزایش بهره‌وری منابع مالی پژوهشی در سطوح استانی، ملی و بین‌المللی شد تا جایی که ایران نیز در رتبه دوازدهم دنیا از منظر انجام تحقیق و پژوهش در حوزه کرونا قرار گرفت.

بررسی تعداد مقالات منتشر شده در نظام نمایه مقالات اسکوپوس (Scopus) نشان می‌دهد که بحران همه گیری کرونا تأثیر خود را بر حوزه تحقیقات گذاشته است و از میان ۳ میلیون و ۱۳۷ هزار و ۳۶۴ مورد مقاله علمی منتشر شده در سال ۲۰۲۰ تعداد ۸۰ هزار و ۳۴۴ مورد مقاله به کووید ۱۹ اختصاص داشته است که حدود ۲.۵۶ درصد کل مقالات بوده است.

با توجه به اینکه بحران کرونا یک بحران نوظهور بوده است ۲.۵ درصد کل مقالات دنیا، میزان زیادی را شامل می‌شود.

بررسی سهم کشورها از مقالات کرونا نشان می‌دهد که ۱۹ کشور بیش از یک هزار تحقیق در این حوزه انجام داده اند.

سهم کشورها از مقالات کرونا با انجام بیش از هزار تحقیق

در مجموع ۱۵۹ کشور در حوزه تحقیقات کروناویروس، مقاله علمی به چاپ رسانده اند و ۱۹ کشور بیش از هزار مقاله، ۵۲ کشور کمتر از یک هزار مقاله و ۸۸ کشور نیز کمتر از ۱۰۰ مقاله در این حوزه داشته اند.

آمار کشورهایی که کمتر از ۱۰۰۰ مقاله در حوزه کرونا داشته اند

۸۸ کشور از جمله اوگاندا، اوکراین، کامرون، اسلواکی، سریلانکا، ماکائو، گرجستان، ونزوئلا، بلغارستان، لوکزامبورگ، الجزایر، مالت، زیمباوه، استونی، لیتوانی، سنگال، اوروگوئه، سودان، تانزانیا، بحرین، کاستاریکا، بوسنی و هرزگوین، جامائیکا و.... کمتر از ۱۰۰ تحقیق در حوزه کرونا انجام داده اند.

از سوی دیگر یکی از نکات بارز تأثیر شیوع همه گیری کرونا بر حوزه تحقیقات کاهش چشمگیر تعداد مقالات ناشی از کنفرانس‌های علمی است. تعداد مقالات کنفرانس‌های علمی در ۲۰ سال اخیر (۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱) رشد قابل توجهی داشته است. در سال ۲۰۰۰ تعداد کل مقالات ناشی از کنفرانس‌های علمی ۱۰۷ هزار و ۱۸۶ مورد بوده است که این میزان در سال ۲۰۱۹ به ۵۰۶ هزار و ۹۳۹ مورد رسید.

اما ناگهان در سال ۲۰۲۰ با توجه به محدودیت‌ها و بسته شدن دانشگاه‌ها و مراکز علمی و همچنین محدودیت‌های ایجاد شده در کشورهای مختلف که بسیاری از آنها مقصد کنفرانس‌های علمی بودند، این میزان به ۲۳۱ هزار و ۳۶۵ مورد کاهش یافت. همچنین تعداد ۱۸۴ مقاله برای سال ۲۰۲۱ به ثبت رسیده است.

بررسی روند کل مقالات دنیا اما نشان می‌دهد که اگر مجموع مقالات مجلات و مقالات کنفرانسی را در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ در نظر بگیریم تفاوت چندان مشهود نیست. میزان کل مقالات (مجلات و کنفرانس‌ها) در سال ۲۰۱۹ تعداد ۳ میلیون و ۳۵۱ هزار و ۴۷ مورد بوده که این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۳ میلیون و ۱۳۷ هزار و ۳۶۴ مورد کاهش یافته که می‌توان ردپای کاهش میزان مقالات کنفرانسی را در آن مشاهده کرد.

در ابتدای همه گیری کرونا و از زمانی که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که کووید ۱۹ یک همه گیری جهانی است، ویروس کرونا در سراسر جهان منتشر شده بود و دلیل نامگذاری کووید ۱۹ نیز شناسایی ویروس در سال ۲۰۱۹ بود اما در سال ۲۰۱۹ تنها ۴۸ تحقیق مرتبط با کرونا در دنیا به ثبت رسید.

با آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی و با توجه به اینکه بحران کرونا در حال گسترش بود میزان تحقیقات انجام شده در کشورها سیر صعودی به خود گرفت و ۸۰ هزار و ۳۴۴ مورد تحقیق و مقاله مرتبط با کرونا در دنیا به ثبت رسید.

آمریکا با بیشترین میزان ثبت تحقیق در حوزه کرونا به میزان ۲۰ هزار و ۷۳۷ مورد تقریباً یک چهارم تحقیقات را به خود اختصاص داده است که البته با توجه به اینکه محققان مختلفی از سراسر دنیا در تحقیقات آمریکا مشارکت دارند، جای تعجب ندارد.

با وجود اینکه بحران همه گیری کرونا ویروس از چین آغاز شده است آمار ۹ هزار و ۲۹۸ مورد تحقیقات حوزه کرونا از چین ثبت شده است.

تا زمان تهیه این گزارش از ایران یک هزار و ۸۹۸ مورد مقاله و تحقیق مرتبط با کرونا در نظام نمایه سازی بین المللی اسکوپوس به ثبت رسیده است که رتبه دوازدهم را برای ایران به ارمغان آورده است.

با توجه به میزان تحقیقات ثبت شده از ایران در اسکوپوس در سال ۲۰۲۰ به میزان ۶۷ هزار و ۳۲۵ مورد و تعداد یک هزار و ۸۹۸ مورد مقاله مرتبط با کرونا، بررسی‌ها نشان می‌دهد تقریباً ۲.۸ درصد از مقالات کشور به حوزه کرونا اختصاص داشته است.

میزان مقالات کل ایران ثبت شده در اسکوپوس از تعداد یک هزار و ۸۶۹ در سال ۲۰۰۰ به میزان ۶۷ هزار و ۳۲۵ مورد رسیده است که این میزان رشد جالب توجه ۳۶ برابری را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه برخی از نشریات علمی مقالات را با زمان یکسال بعد در نوبت انتشار می‌گذارند برای سال ۲۰۲۱ نیز تعداد یک هزار و ۶۵۸ مورد برای ایران ثبت شده است.

مقایسه آمار سال ۲۰۲۰ و ۲۰۱۹ نیز نشان می‌دهد که تحقیقات ایران روند رو به رشد خود را حفظ کرده است و از میزان ۶۴ هزار و ۸۴۱ مورد مقاله علمی و کنفرانسی در سال ۲۰۱۹ به میزان ۶۷ هزار و ۳۲۵ مورد مقاله علمی و کنفرانسی در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

بررسی تحقیقات به طور کلی و حوزه کرونا نشان می‌دهد که کشورهای مختلف در این زمینه فعالیت کرده اند اما هنوز پاسخ بسیاری از مسائل مرتبط با این ویروس ناشناخته باقی مانده است و نیازمند توسعه تحقیقات در این حوزه است.