شنبه ۱۵ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 May 04
شواهد تاریخی از ناپایداری آب و هوا در فلات مرکزی کشور ایران
مطالعات محققان زمین شناس نشان می دهد تغییرات آب و هوایی همواره در فلات مرکزی ایران حاکم بوده است و مطالعات دیرینه آب و هوا و سن سنجی رادیوکربن انجام شده در دریاچه بزرگ نمک در شمال کاشان نیز می تواند به عنوان تأییدی بر ناپایداری آب و هوایی و اقلیمی دستکم در طی ۳۰ هزار سال گذشته باشد.
گروه دانش "تیتریک"؛ دکتر حمید نظری، رییس کرسی یونسکو در مخاطرات زمین شناختی ساحلی در جشنواره آب که به صورت آنلاین در محل سازمان زمین شناسی برگزار شد، با بیان اینکه تلفیق داده های زمین شناسی، باستان شناسی و تاریخی نشان از پوشش بخش شمالی فلات مرکزی ایران با دریاچه‌ای سترگ از اواخر پلئیستوسن- هولوسن آغازین دارد، گفت: بر اساس مطالعات انجام شده نشانگرهای ریخت شناسی و چینه نگاری این دریاچه باستانی هنوز هم در برخی مناطق فلات مرکزی ایران، به ویژه در کویر بزرگ، صحرای قم - آران و منطقه مسیله قابل مشاهده است.
وی ادامه داد: خطوط کرانه‌ای کهن در تراز ارتفاعی ۱۱۰۰ متر در پیرامون فروافتادگی کویر بزرگ از مهمترین نشانه‌هایی است که بر وجود دریاچه‌ای یکپارچه به ویژه در هنگام رخداد "دریاس جوان" تاکید دارد، ضمن آنکه داده‌های زمین شناسی ما نیز نشان از افت ۲۵۰ متری سطح تراز آب دریاچه تا تراز ارتفاعی ۸۵۰ متر از آغاز هولوسن تا ۸ هزارسال پیش دارد.
نظری با تاکید بر اینکه بر این اساس ما بر این باوریم که افزایش دما و تبخیر سبب این خشکی بوده است، خاطر نشان کرد: بر اساس سن سنجی های مطلق باستان شناختی، ناحیه شمالی فلات مرکزی از ۵۰ هزار سال پیش سکونتگاه جوامع انسانی بوده و پراکندگی داده‌های باستان‌شناسی و تاریخی نیز نشان دهنده خشک شدن حوضه "مسیله" با توپوگرافی بالاتر از دشت کویر در زمان پادشاهی ساسانیان است، اگرچه بخش خاوری این حوضه یعنی دشت کویر زودتر خشک شده است.
رییس کرسی یونسکو در مخاطرات زمین شناسی با بیان اینکه احتمال دارد دریاچه حوضه مسیله (حوضه دریاچه نمک بزرگ و گودالی که امروزه حوض سلطان نامیده می شود) بازمانده کنونی دریاچه باستانی ساوه در اسطوره قدیم باشد، ادامه داد: از نگاه زیست محیطی بخشی از منابع آبی این استقرارهای کهن از کوه‌های البرز جنوبی سرچشمه می گرفته است و براساس مدارک نویافته در این پژوهش می توان چنین انگاشت که در جایگاه کنونی کویر بزرگ مرکزی در دنیای باستان، دریاچه یا دریاچه های آب شیرین، زیستگاه مناسب و سرشاری ازمنابع زیستی برای ساکنان پیش از تاریخ این منطقه فراهم کرده است.
نظری اضافه کرد: به گفته بسیاری از پژوهشگران، زیستگاه های ساحلی همیشه برای انسان مهم بوده است و این اهمیت برای انسان شکارچی و گردآوری کننده از زمان هولوسن با انقراض حیوانات بزرگ مانند ماموت، کرگدن پشمالو و ماستودون و توجه به مناطق ساحلی افزایش یافته است؛ از این رو مطالعه بین زمان و محل استقرار، شکل گیری فرهنگ های پیش از تاریخ در اطراف فلات مرکزی ایران و همچنین بررسی تأثیر دریاچه در سکونتگاه های انسان، همراه با شواهد ریخت شناسی و اقلیمی که نشان دهنده وجود دریاچه بزرگ از پلئیستوسن پایانی تا هزاره پیشین دارد، ضروری است.
وی با اشاره به اثر متقابل تغییرات آب و هوایی در دوره کواترنر، یادآور شد: با آغاز هولوسن در حدود دوازده هزار سال پیش و به دنبال ذوب شدن یخچالها و گرم شدن هوا، به استیلای عصر یخبندان در پلیئستوسن پایان داده شد. دریاس جوان نیز (BP ۱۲۸۰۰ تا ۱۱۶۰۰) یکی از رخدادهای ناگهانی تغییر آب و هوا در اواخر عصر یخبندان است که بر سکونتگاه های انسان تاثیر بسیاری بر جای نهاد و اثرات آن در ایران مشهود است.
به گفته این محقق در این زمان، آب و هوا در نیمکره شمالی سردتر شد و پس از آخرین عصر یخبندان، در دوره هولوسن، آب و هوای زمین کمتر به شرایط امروز شباهت داشت.
نظری ادامه داد: براساس داده های ژئومورفولوژی، دیرینه گیاه شناسی و گرده شناسی، در عصر یخبندان آب و هوای سردتر و خشکتری بر ایران حاکم بوده است، به گونه ای که رسوبات یخچالی دره های آبرفتی البرز خاوری در طی آخرین یخبندان در شرایط آب و هوایی با بارش و رطوبت بیشتر ته نشین شده اند و موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی فلات ایران به گونه ای است که در دوره های سرد همزمان با دوره های یخبندان و در مراحل گرم همزمان با دوره های بین یخبندان، احتمال افزایش یا کاهش آب دریاچه وجود داشته است و از اینرو پر بیراه نخواهد بود اگر بر این باور باشیم که فلات ایران در دوره کواترنر، دوره هایی از دما و رطوبت بیشتر را پشت سر گذارده است.
این محقق پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی، خاطر نشان کرد: همچنین پس از دوران نوسنگی، دشت تهران شاهد گسترش وسیع محوطه های مس سنگی انتقالی (۵۲۰۰ تا ۴۳۰۰ پ. م.) است، محوطه های مس سنگی به ترازهای پایین تر از بلندای ۸۵۰ متر در دشت تهران راه یافته اند، این در حالی است که در دشت قم یعنی پیرامون حوضه دریاچه نمک و حوض سلطان، محوطه های مس سنگی هنوز بالاتر از تراز ۸۵۰ متر حضور دارند.
وی اضافه کرد: در این پژوهش همچنین نشانه های آشکاری از ادامه حیات دریاچه کهن در فلات مرکزی ایران اگر چه به صورت پاره پاره و جدا جدا از یکدیگر حتی تا هزاره پیشین قابل مشاهده است. مطالعات دیرینه آب و هوا و سن سنجی رادیوکربن انجام شده در دریاچه بزرگ نمک در شمال کاشان ، نیز می تواند به عنوان تأییدی بر ناپایداری آب و هوایی و اقلیمی دست کم در طی ۳۰ هزار سال گذشته در توالی پیوسته اما پیش رونده ای از دوره های ترسالی و خشکسالی با شیب منفی بسوی خشکی گرفتن بیشتر این بخش از فلات مرکزی ایران است.
منبع: ایسنا
انتهای پیام/ ح
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
