نقد و بررسی فیلم "شرایط" Circumstance
این فیلم به دلیل تمایلات همجنسگرایی موجود در آن، ابراز شخصیت، و پرداختن موانع به اصطلاح فرهنگی در ایران، توجهات زیادی را در جشنواره ساندنس ۲۰۱۱ آمریکا به خود جلب کرد. کارگردان فیلم، که یک زن ایرانی‌الاصل متولد آمریکاست، این فیلم را در لبنان ساخته است. وی به رویترز اظهار داشته است: «امیدوارم با این کار زمینه جدیدی در سینمای ایران به وجود آورده باشم. این فیلم به مسائل زیادی می‌پردازد که سینمای ایران قبلا به آنها توجهی نداشته است از جمله تمایلات جنسی، مذهب، تعصب، عقده‌های روحی. بعید است که در ایران به این فیلم نگاه مثبتی داشته باشند چون عنصر مقاومت را در جوانان ایرانی و تلاش و آرزوی آنها برای عبور از موانع و محدودیت‌ها را به نمایش می‌گذارد.»
بارها پیش آمده فیلمی را مشاهده کرده ایم که در آن به فرهنگ و زندگی مردم دیگر نقاط دنیا پرداخته می شد یا به زبان ساده تر، از آن انتقاد می کرد. به عنوان مثال چند سال پیش فیلمی کمدی با عنوان « بورات » ساخته شد که در آن مردی به نام بورات از کشور قزاقستان به آمریکا می آمد و عاشق پاملا اندرسون می شد!. اگرچه « بورات » فیلمی کمدی بود اما دقایق ابتدایی فیلم که جامعه عقب افتاده و مهمتر از همه، فرهنگ ضعیف مردم قزاقستان را به تصویر می کشید ، توهین آشکاری بود به مردم قزاقستان ( هرچند آنها چندان واکنشی به این فیلم نشان ندادند! ). به خاطر دارم در آن زمان هرکسی که « بورات » را تماشا می کرد، مردم قزاقستان را به تمسخر می گرفت و حتی کار به جایی کشیده شده بود که برای مثال یک ملت عقب افتاده، همیشه از مردم قراقستان نام برده می شد!.
حالا فیلمی با نام « شرایط » اکران شده که اگرچه جدی و مصمم است، اما تصویری خلاف واقع از آنچه که در کشورمان وجود دارد ارائه کرده است. شاید خیلی از شماها به من ایراد بگیرید که به دلائل مختلف در حال انتقاد از این فیلم هستم و آن را کوچک می دانم ، اما باید خدمتتان عرض کنم که « شرایط » در بهترین حالت ممکن یک فیلم به شدت متوسط است که فقط به درد جناح های چپ سیاسی و یا کلا کسانی که همیشه با همه چیز مخالف هستند می خورد!.فیلم مغلطه ایی است از انواع و اقسام مشکلات که همه آنها در یکجا جمع شده اند. دین و مذهب ، همجنسگرایی، سرکوب ، آزادی و موضوعاتی از این دست، در فیلم « شرایط » به شکل کاملاً مضحک و ناشیانه ایی مورد بررسی قرار گرفته است.
« شرایط » درباره دختری به نام عاطفه ( نیکول بوشهری ) و دوست صمیمی اش شیرین ( سارا کاظمی ) است. این ۲ با یکدیگر بسیار صمیمی و راحت هستند؛ آنها مدام سربه سر همدیگر می گذارند و گهگاهی هم شوخی های ناجور انجام می دهند!. عاطفه و شیرین عاشق این هستند که به جشن های شبانه بروند و در آنجا یک دل سیر برقصند و مشروب مصرف کنند و … بعد از مدتی این ۲ در می یابند که احساساتشان کمی فراتر از ۲ دوست معمولی است و به همین جهت یک شبه رابطه فیزیکی را هم به دوستیشان اضافه می کنند!. پدر عاطفه فردی ثرتمند و روشنفکر به نام فیروز ( سهیل پارسا ) و مادرش هم یک جراح به نام آذر ( نسرین پاک خو ) است. مادر عاطفه علی رغم اینکه می داند دخترش تشنه آزادی است اما به او می فهماند که باید خودش را با شرایط وفق دهد و به عبارت ساده تر به او می گوید که ” بشین سر جات!”. عاطفه برادری هم به نام مهران (رضا سیکسو صفائی ) دارد که به تازگی به کمک موسسه توانبخشی موفق به ترک اعتیاد شده و حالا بصورت کاملاً سالم به نزد خانواده اش بازگشته است.
مهران در گذشته یک نوازنده موسیقی بوده اما اکنون بجای ادامه دادن رشته تخصصی اش، تصمیم می گیرد تا یک آدم مذهبی خشک باشد و به نیروی امنیت اخلاقی بپیوندد تا با زنان و مردان هنجار شکن جامعه مبارزه کند!. مهران که از رفتارهای آزادی خواهانه! خواهرش آگاه است، او را آزار می دهد و مدام به او اعلام می کند که وی یک هرزه است!. اما اوضاع زمانی بدتر می شود که مهران عاشق دوست عاطفه یعنی شیرین می شود و این در حالی است که عاطفه و شیرین همجسگرا هستند و… مریم کشاورز، کارگردان این فیلم فارغ التحصیل دانشکده فیلم نیویورک بوده و بیشتر عمر خود را هم در خارج از ایران زندگی کرده است. اصلی ترین ضعف فیلم هم به این موضوع بر می گردد که کارگردان هیچ تصویر واضحی از جامعه کنونی ایران نداشته است و تمام موضوعاتی هم که در فیلم به آن پرداخته می شود ، رنگ و بویی کاملا کهنه و غیرواقعی دارد!.
تصویر جامعه کنونی ایران در « شرایط » هیچ ارتباطی با جامعه امروز ایران ندارد. در فیلم دختران سوار بر ماشین خود در حال تردد در خیابان هستند که ناگهان ماشینی به آنها نزدیک می شود و آنها فریاد می زنند : کمیته!!. در عجبم که چطور خانم کشاورز که مدعی هستند در ایران هم زندگی کرده اند، به این نکته توجه نکرده اند که مسائلی نظیر کمیته مدتهاست که دیگر وجود خارجی ندارد. یا در صحنه ایی ما شاهد این هستیم که در رادیو این خبر به این شکل خوانده می شود : برادران سپاه یک گروه ضد انقلاب را دستگیر کردند!. به نظرم اطلاعاتی که سرکار خانم کشاورز از ایران داشته اند ، همگی مربوط به پدر و مادر محترمشان بوده که در اوایل دوران تشکیل جمهوری اسلامی در ایران زندگی می کردند، زیرا تقریباً تمام دیالوگ های فیلم رنگ و بویی متعلق به دهه ی ۶۰ دارد. « شرایط » حتی در بحث تعریف شخصیت ها هم دچار تناقضات فراوانی است. به عنوان مثال رئیس بسیج که مهران برای آنها کار می کند، فردی مذهبی و خشک است اما در لحظاتی از فیلم، مهران وی را به یک پارتی که مملوء از مشروبات الکلی و خانمهای بی حجاب است، دعوت می کند و حیرت ما تماشاگران ایرانی را بر می انگیزد!یا در یک صحنه ای دختران را می بینید که در حال راه رفتن در خیابان هستند و نقاشی پشت شان و ماشین های در خیابان کاملا برعکس چیزی که می بینیم است …
در کل باید عرض کنم که از این نوع گاف ها به شکل کاملاً آزاردهنده ایی در فیلم خواهید یافت. مشکل دیگر « شرایط » این است که خودش هم تعریف درستی از جامعه آزاد ندارد. تمام حرف خانم کشاورز در این فیلم این بوده که اگر به پارتی بروید و توی سر و کله همدیگر بزنید، آزادید!. این نوع نگرش خام به مشکلات جامعه ایران باعث شده تا « شرایط » در لحظاتی حتی برای تماشاگر خنده دار به نظر برسد. اینکه در یک پارتی ملت از سر و کول هم بالا بروند، به سمت همدیگر مشروب پرتاب کنند و… موقعیتی نیست که در ایران مقبولیت چندانی داشته باشد.
از طرفی دیگر تصویری که خانم کشاورز در این فیلم به تماشاگر خارجی ارائه داده این است که عموم مردم ایران انسانهای خشن و بی روحی هستند که فقط قصد آزار و اذیت دیگران را دارند!. یکی از مهمترین مسائلی که در نقد یک اجتماع صورت می گیرد این است که افکار مردم را به شکل واحد دسته بندی نمی کنند و در اصل از نفوذ عقاید و باورهای مردم درصد می گیرند و… در واقع می خواهم بگویم که خانم کشاورز در این فیلم انتقادی برخلاف رویه معمول، نتوانسته نگاهی منتقدانه به جامعه ایران داشته باشد و به جای آن ترجیح داده تا دیدگاه شخصی اش را در مورد ایران به معرض نمایش قرار دهد . حتی دیالوگ های سیاسی بازیگران فیلم هم بسیار خام و ابتدایی از زبان شخصیت ها خارج می شود. مطمئن هستم که ایرانیهای داخل ایران به خوبی می توانند تشخیص دهند که جنس دیالوگ گویی های فیلم کاملا یک طرفه و به دور از نقد منصفانه صورت گرفته است. لوکیشن فیلم یکی دیگر از دلائلی است که مخاطب ایرانی با « شرایط » ارتباط برقرار نمی کند. « شرایط » با توجه به عدم امکان فیلمبرداری در ایران، در لبنان فیلمبرداری شده است. در ابتدای فیلم گفته می شود که محل وقوع اتفاقات فیلم شهر تهران است اما شما می توانید در این فیلم انواع دکورهای عربی را در شهر بیابید. مردم در این شهر با ماشین های اروپایی رفت و آمد می کنند و حتی یک پیکان هم در خیابان پیدا نمی شود!.مشکل اینجاست که حتی شکل لباس پوشیدن شخصیت های فیلم هم چندان به ایرانی ها شبیه نیست. تنها نکته قابل توجه در « شرایط » روابط بین عاطفه و شیرین است. البته این را هم باید اضافه کنم که جنس رابطه این دو چندان ایرانی نیست، به همین دلیل اتفاقاتی هم که در بین آنها رخ می دهد چندان برای تماشاگر ایرانی قابل لمس نیست. اینکه عاطفه و شیرین به دلیل مشکلات جامعه به همجنسگرایی رو بیاورند ، چیزی است که فقط از تفکرات یک کارگردان که هرگز در ایران زندگی نکرده خارج می شود!. با این حال همانطور که گفتم این بخش از فیلم حداقل قابلیت تماشا دارد. یکی از اتفاقات تازه در فیلمسازی ایرانی که به نظر می رسد در آینده هم پررنگ تر شود، بحث استفاده از زبان تند و نمایش صحنه های جنسی است . من فیلمهای زیادی که در وصف ایران ساخته شده دیده ام که همگی آنها در این فرهنگ مشترک بودند که شخصیت هایشان با زبان رکیک با یکدیگر صحبت نمی کردند. این حقیقتی است که در جامعه ما مردم در یک جمع یا هنگام صحبت با جنس مخالف هرگز از زبان رکیک استفاده نمی کنند اما در « شرایط » به هیچ عنوان این شرایط حاکم نیست. در این فیلم شخصیت ها به شکل کاملا خجالت آوری با الفاظ رکیک تکلم می کنند. مشکل دیگر « شرایط » ، نمایش بی پروای صحنه های جنسی است که حداقل من اولین بار است با چنین غلظتی در یک فیلم ایرانی شاهد بوده ام. خیلی نمی خواهم به این موضوع بپردازم اما آیا ما به مرحله ایی رسیده ایم که باید همسو با سینمای جهان از صحنه های جنسی در فیلمهایمان استفاده کنیم؟ خدا بخیر کند!.
بیشتر بازیگران فیلم « شرایط » برای اولین بار است که در جلوی دوربین قرار گرفته اند. نیکول بوشهری و سارا کاظمی دو بازیگر جوان این فیلم هستند که کاملاً مشخص است هرگز در عمرشان ایران را ندیده اند. تنها بازیگری که در « شرایط » کارش نسبت به بقیه قابل قبول تر است ، رضا سیسکو صفائی است ( این کلمه سیسکو بدجوری عجیب و غریب هست! ). شاید اگر یک ایرانی نبودم می توانستم از این فیلم لذت ببرم و برای ایرانیهای بیچاره تاسف بخورم ، اما من یک ایرانی هستم و بر حسب اتفاق در جامعه ایران هم بزرگ شده ام!. من نمی توانم به جزییات فیلم بی توجه باشم و صرفاً به داستان اصلی فیلم توجه کنم. کافی است نگاهی به نقدهای منتقدان خارجی درباره این فیلم بیندازید تا با واژه هایی نظیر ” یک فیلم از یک بدبختی بزرگ ” ، ” ایران عقب افتاده ” و… بسیاری دیگر از جمله ها روبرو شوید. اصلی ترین دلیل مقبولیت چنین فیلمهایی در سرتاسر جهان این است که ایران مدتهاست نتوانسته در سینما حرفی برای گفتن داشته باشد و تا مادامی که چنین باشد، باید فیلمهایی نظیر « شرایط » را تماشا کنیم و از اینکه مردم دنیا به ما بخندند شرمسار باشیم. به نظرم زمان آن رسیده که از سینماگران داخلی نظیر اصغر فرهادی بیشتر حمایت کنیم تا شاید حداقل بتوانیم خودمان را در دنیا با چهره ایی بهتر و متمدن تر نشان دهیم!
در پایان باید بگم که « شرایط » تلاشی ناشیانه برای به تصویر کشیدن مشکلات داخلی جامعه ایران بوده است. مریم کشاورز سعی داشته در « شرایط » مشکلات جوانان را زیر ذره بین ببرد و به دنیا نشان دهد که مشکلات جوانان ایرانی چیست. اما نهایت مواردی که خانم کشاورز توانسته به آن فکر کند این است که ” جوانان مواد مخدر می خواهند ، پارتی می خواهند ، فرار از مدرسه می خواهند ، همجسگرایی می خواهند و… ". باید یک خسته نباشید بزرگ به خانم کشاورز بابت این قدرت درک از جامعه تقدیم کنم و امیدوار باشم که ایشان در آینده دید اجتماعی شان را نسبت به جامعه کنونی ایران کمی گسترش دهند. « شرایط » همانطور که گفتم برای کسانی ساخته شده که کلاً مخالف با ایران هستند.
ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که خانم کشاورز پیش از ساخت این فیلم با مسئولین جشنواره ساندنس درباره ساخت این فیلم صحبت کرده بود و آنها هم اعلام کردند که خانم کشاورز را حمایت خواهند کرد!. خب نتیجه تعامل این ۲ را می توانید در فیلم « شرایط » ببینید؛ شخصیت های ایرانی، رابطه جنسی آمریکایی!
منبع: ظهور 12
واقعا شرم آوره.
ایران و ایرانی بودن و دینمونو زیر سوال بردن.
خدا لعنتشون کنه.
واقعا متاسفم
در مواقعی که به خود فروشی وفحشا مشغول میشوند [نعوذ بالله]اذان را پخش کرده اند خدا خودش این خیانت به اسلام و کشور عزیزمان را جبران خواهد کرد