البرز در گذرگاه تاریخ

به گزارش گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «تیتر یک»؛ علیرضا دهقان مهرجردی، کارشناس ارشد باستان‌شناسی و کارشناس میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز در یادداشتی نوشت: استان البرز که تاریخ، آیین‌ها، سنت‌ها و رسوم دیرپایش همواره گویای جاودانگی و قدرت ریشه‌دار فرهنگی آن بوده است، قطعه‌ای از پارس قدیم و سرزمین مادها است. یافته‌های باستان‌شناسی، زبان‌شناسی و قوم‌نگاری، گویای سرگذشت هزاره‌های تمدنی بیش از ۹ هزار سال در این منطقه است. اقلیم و جغرافیای استان باعث شده که مردمانی با فرهنگ‌های چند لایه و غنی، از اقوام ایرانی را در خود جای دهد. 

البرز در دوران پارینه سنگی و نوسنگی

طبق کاوش‌های علمی و مدارک و مواد فرهنگی و مطالعات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین نشانه‌های حضور انسان‌ها در البرز مربوط به دوران پارینه‌سنگی میانی در منطقه‌ای به‌ نام پناهگاه‌های صخره‌ای سرهه در شهرستان ساوجبلاغ است و دوره نوسنگی، آثار آن در تپه ازبکی به دست آمده است. مواد حاصل از کاوش محوطه ازبکی شامل دست‌افزار و تیغه‌های سنگی، استخوان حیوان و ذغال و خاکستر است. 

البرز در دوران باستان

سرزمین کنونی البرز میراث‌دار کهن‌ترین تمدن‌های ایران باستان است. در این باره می‌توان به وجود تپه‌های باستانی از جمله محوطه ازبکی با قدمت ۹ هزار ساله، موشه‌لان‌تپه و تپه مردآباد با قدمت ۷ هزارساله، آق‌تپه با قدمت ۶ هزار ساله، تپه‌های خوروین با قدمت ۴ هزارساله و گورستان رزکان نو با قدمت ۳ هزار ساله اشاره کرد. این محوطه‌ها نشان می‌دهند البرز یکی از کانون‌های فرهنگی و تاریخی ایران‌زمین بوده است. 

البرز در دوران تاریخی‌اسلامی

هر چند در مورد ادوار تاریخی البرز یک نوع گسست تاریخی وجود دارد و نمی‌توان سیر مشخصی برای وقایع و تاریخ آن بیان کرد، اما بررسی آثار و بناهای تاریخی و اسلامی حکایت از تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین دارد؛ چرا که موقعیت گذرگاهی و قلاع تاریخی منطقه سبب شده است در طول دوره‌های بعد از اسلام تحت تأثیر لشکرکشی‌ها و تاخت و تازها قرار بگیرد. 

قرارگیری منطقه البرز در حد فاصل شهرهای ری، قزوین و همدان موجب می‌شد که هیچگاه حکومت مقتدر مرکزی در این منطقه شکل نگیرد و تنها به عنوان دروازه ورودی این شهرها تلقی شود. آثاری از دوره‌های سلجوقی، ایلخانی و تیموری در این سرزمین وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به برج سلجوقی کردان، امامزاده زید و رحمان اشتهارد، برج میدانک و امامزاده چهل دختران نجم آباد اشاره کرد. 

البرز در دوران صفویه

در دوره صفویه محدوده استان البرز به دلیل نزدیکی به شهر قزوین که پایتخت صفویه بود، مورد توجه قرار گرفت و صفویان اقدام به مرمت امامزاده‌ها، احداث بناها، پل‌ها و کاروانسراها کردند؛ از آن جمله می‌توان به کاروانسرای شاه‌عباسی کرج و ینگی امام، پل‌های کرج و بناهای مذهبی چون، امامزاده سلیمان اشتهارد و حسینیه اعظم برغان اشاره کرد. 

در این دوره شاهان صفویه از مناطق طالقان، ساوجبلاغ و شمال کرج به عنوان مناطق ییلاقی استفاده می‌کردند. با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در زمان شاه‌عباس طرح‌های عمرانی منطقه متوقف شد. 

یکی از منابع معتبری که از کرج یاد کرده مقدسی است. او در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم که مربوط به قرن چهارم هجری قمری است کرج را به عنوان یکی از قرای ری نامبرده است. 

با انتخاب تهران به عنوان پایتخت سلسله قاجار در سال ۱۲۱۰ هجری قمری شهر کرج و مناطق اطراف مورد توجه قرار گرفت. علاوه بر این در دوره قاجار به علت قرارگیری این منطقه در مسیر ارتباطی سلطانیه و تبریز اهمیت زیادی پیدا کرد و در آن بناهایی برای استراحت و تفرجگاهی ساخته شد. در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۶۷ه.ق) به دلیل افزایش جمعیت و کمبود آب تهران توسط میرزا آغاسی (صدراعظم) نهر انتقال آب ازرودخانه کرج به تهران به طول ۶۰ کیلومتر کشیده شد واین طرح به دستورامیرکبیر توسط مستوفی الممالک بصورت نهرآجری سرپوشیده تکمیل وبه بهره‌برداری رسید وآثاری ازمعماری نهر درمنطقه گرمدره موجود است. 

از عمارت‌های این دوره می‌توان به ارگ شاهی و شکارگاهی کاخ سلیمانیه (دانشکده کشاورزی کنونی) به دستور فتحعلی شاه قاجار و به نام فرزندش سلیمان میرزا و محوطه شکارگاهی کاخ ناصری شهرستانک اشاره کرد. 

خانه مرحوم آیت‌اله طالقانی در روستای گلیرد طالقان و خانه مرحوم دکتر مصدق در روستای احمدآباد نظرآباد نیز متعلق به دوره قاجاریه است. 

البرز دردوران پهلوی 

کرج به لحاظ موقعیت استراتژیکی و نزدیکی به پایتخت موجب شد تا احداث مراکز صنعتی و علمی در این شهر ایجاد شود و رشد سریع و تحولاتی بزرگ در زمینه‌های مختلف در زمان پهلوی اول و دوم به‌وجود آورد. 

از مراکز مهمی که در کرج تاسیس شد می‌توان به موسسات و کارخانجاتی مانند کارخانه قند توسط مارکوف (۱۳۱۱ ه. ش)، موسسه سرم‌سازی رازی حصارک (۱۳۰۹ ش)، مدرسه فلاحت (۱۳۰۹ش) و دانشکده کشاورزی (۱۳۱۹)، کارخانه ذوب آهن (نیمه کاره)، موسسه استاندارد، سدامیرکبیر (۱۳۴۰ش) وکاخ مروارید (۱۳۵۰) اشاره کرد. این مراکز صنعتی و علمی و تفرجگاهی سبب جذب جمعیت، فعالیت‌های عمرانی وساخت و سازهای شهری شد به گونه‌ای که بر طبق آمار ۸۳٪ جمعیت کرج را مهاجران تشکیل می‌دهند.

منطقه کرج و البرز به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی، صنعتی و علمی کشور شناخته و معرفی شد. 

منطقه البرز با داشتن اماکن تاریخی، فرهنگی، انسان ساخت و طبیعت کوهستانی، کویری و دره‌های سرسبز، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، آبشارها و سدها و وجود روستاهای تاریخی ظرفیت گردشگری نهان و آشکار را در خود دارد. 

ایجاد سایت موزه‌ها در تپه‌های باستانی وساماندهی و احیاء جاذبه‌های تاریخی و اکوتوریسم و ایجاد راه دسترسی و زیر ساخت مناسب و تهیه طرح جامع گردشگری هر منطقه، سبب رونق و توسعه گردشگری پایدار می‌شود. 

بنابراین برنامه ریزی مدون، مدیریت یکپارچه، آسیب‌شناسی و امکان‌سنجی هر جاذبه تاریخی و طبیعی، طرحی متناسب با فرهنگ بومی می‌تواند به رونق گردشگری در این استان کمک کند.

انتهای خبر/ل