8 نفری که جانشین مشایی شدند

سازمان میراث فرهنگی

اولین مسئولیت مشایی در دولت نهم انتصابش به عنوان معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود. البته جایگزین مشایی در دولت دهم حمید بقایی از نزدیکان مشایی و از دیگر افراد پرحاشیه دولت بود. اما این سمت در دولت یازدهم به محمد علی نجفی وزیر اسبق آموزش و پرورش و از اعضای سومین دوره شورای شهر تهران رسید که موفق به کسب رای اعتماد نمایندگان مجلس برای تصدی دوباره‌ی وزارت آموزش و پرورش نشده بود. نمایندگان مجلس این اقدام روحانی را دهن کجی به مجلس دانسته و اعتراضات گسترده ای را نسبت به این انتصاب ترتیب دادند.

معاون اول رئیس جمهور

با وجود اینکه از زمان اعلام رسمی مشایی به عنوان معاون اول رئیس جمهور تا زمان استعفای رسمی وی حدود یک هفته بیشتر طول نکشید، اما همین مدت کوتاه نیز که با مخالفت مقام معظم رهبری همراه بود، سرخوردگی طرفداران رئیس جمهور را به دنبال داشت. با وجود مخالفت مقام معظم رهبری با معاون اولی مشایی ازطریق ارسال نامه برای رئیس جمهور در تاریخ 27 مرداد ماه سال 88، تا زمان علنی شدن نامه در تاریخ جمعه سوم مردادماه توجهی نشد تا در نهایت با انتشار این نامه در فضای مجازی و فشار افکار عمومی مشایی مجبور به استعفا شد. در دولت یازدهم اسحاق جهانگیری وزیر اسبق صنایع و معادن در دولت خاتمی و نماینده دوره دوم و سوم مجلس شورای اسلامی عهده دار این مسئولیت شد.

ریاست دفتر رئیس جمهور، سرپرست نهاد ریاست جمهوری

و رئیس شورای اطلاع رسانی دولت

بعد از مخالفت های صورت گرفته با معاون اولی مشایی، احمدی نژاد سرپرستی نهاد ریاست جمهوری و ریاست دفتر خود را به مشایی واگذار کرد. البته میزان نفوذ و تأثیر مشایی در تصمیم گیری ها و انتصابات دولت در این جایگاه چیزی کمتر از معاون اولی نبود و برخی از کارشناسان سیاسی منشاء بسیاری از تصمیمات رئیس جمهور را ناشی از تأثیر نظرات رئیس دفتر ایشان می دانستند. حسن روحانی این مسئولیت را به محمد نهاوندیان رئیس اتاق بازرگانی و معاون سابق لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی سپرد. محمد نهاوندیان فارغ التحصیل مدرسه علوی و دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه جرج واشنگتن آمریکاست.[1]

گروه مشاوران جوان رئیس جمهور

احمدی نژاد در تاریخ 6 اسفند ماه سال 88 مشایی را به ریاست گروه مشاوران جوان رئیس جمهور درآورد. در دولت یازدهم این پست در اختیار اسماعیل سماوی خواهر زاده روحانی قرار گرفت که با این پست سماوی نیز در دولت یازدهم جزو چند شغله های دولت قرار گرفت.^[2]

جانشین رئیس جمهور در شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور

احمدی نژاد مرداد ماه سال 85 در حکمی مشایی را از عناصر مومن، شایسته و توانمد دانست و وی را به عنوان جانشین شورای عالی ایرانیان منصوب کرد.^[3] در دولت یازدهم محمد شریعتمداری وزیر اسبق بازرگانی در دولت های هفتم و هشتم خاتمی در این جایگاه قرار گرفت. البته قبل از این برخی گمانه زنی ها شریعتمداری را یکی از گزینه های جدی برای تصدی پست ریاست دفتر روحانی می دانست که این امر محقق نشد و وی با حفظ سمت به عنوان معاون اجرایی رئیس جمهور و جانشین رئیس جمهور در شورای عالی فضایی و شورای استاندارد و تحقیقات صنعتی نیز انتخاب شد. البته شریعتمداری در یک دوره بیست روزه در دولت یازدهم سرپرستی وزارت ورزش و جوانان را که بدون وزیر مانده بود بر عهده گرفت.^[4]

نماینده رئیس جمهور در شورای نظارت بر صدا و سیما

حسن روحانی در دولت یازدهم حسام الدین آشنا و عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور خود را به جای مشایی در شورای نظارت بر صدا و سیما منصوب کرد. حسام الدین آشنا از اعضای مرکزی ستاد روحانی در انتخابات بود و از طیف موسوم به تیم امنیتی روحانی است که مدتی مسئولیت اداره اطلاعات قم را بر عهده داشته است. وی دانش آموخته دکتری معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) و عضو هیأت علمی دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات این دانشگاه است. آشنا، در دولت یازدهم به غیر از نمایندگی رئیس جمهور در شورای نظارت بر صدا و سیما، مشاور فرهنگی رئیس جمهور، نماینده رئیس جمهور در ستاد راهیان نور، سرپرستی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری و سرپرستی معاونت سیاسی دفتر ریاست جمهوری را برعهده دارد. البته تأثیر و نفوذ آشنا در دولت یازدهم را باید خیلی بیش از این مسئولیت ها دانست و وی به عنوان حلقه اول مشاوران رئیس جمهور شناخته می شود.^[5]

ترکان؛ مشایی دولت یازدهم

مسئولیت های دبیرخانه ی جنبش عدم تعهد و شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی که در دولت دهم به اسفندیار رحیم مشایی سپرده شده بود، در دولت یازدهم بر عهده اکبر ترکان قرار گرفت.^[6] احمدی نژاد بعد از برگزاری نشست سران عدم تعهد در تهران، در حکمی در تاریخ دوازدهم آذر ماه سال 91 مشایی را به ریاست دبیرخانه این جنبش انتخاب کرد. احمدی نژاد لطف و ارادت بی پایان خود به مشایی را در این حکم به وضوح نشان داد و در مورد مشایی اینگونه نوشت: " اینجانب جنابعالی را انسانی موحد، مؤمن، پاک، صبور و دارای قلب و اندیشه ای زلال، عاشق و دلبسته به ارزشهای الهی و آحاد مردم جهان و عمیقاً عارف و متعهد به آرمان مهدوی، حاکمیت جهانی توحید، عدالت، عشق و آزادی و مدیریت مشترک ملت ها و فردی شایسته، مدیر، مدبر و امین و از جهات گوناگون توانمند می شناسم و آشنایی و همکاری با شما را برای خود هدیه ای الهی و افتخاری بزرگ می شمارم ."^[7]

همچنین در آبان ماه سال 88 بنا به پیشنهاد رئیس جمهور شورایی متشکل از رئیس دفتر رئیس جمهور، وزیر اقتصاد، بازرگانی و صنایع و معادن و معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی و رئیس مرکز مناطق آزاد تجاری- صنعتی و ویژه اقتصادی به منظور ایجاد هماهنگی میان سازمان های مناطق آزاد شکل گرفت که ریاست این شورا به مشایی واگذار شد.

اکبر ترکان جانشین مشایی در این دو جایگاه شد. وی در زمان انتخابات ریاست جمهوری به عنوان قائم مقام و معاون ستاد انتخاباتی حسن روحانی مشغول فعالیت بود و در دولت هاشمی رفسنجانی نیز تصدی وزارتخانه های دفاع و راه ترابری را برعهده گرفت. البته در دولت احمدی نژاد نیز به عنوان معاون وزیر نفت فعالیت می کرد.

البته به غیر از این دو سمت، رئیس جمهور حکم های جداگانه ای برای ترکان به منظور تصدی ریاست سازمان فضایی، دبیری شورای عالی ایرانیان خارج از کشور و جانشینی رئیس جمهور در مناطق آزاد صادر کرد و همین مسئله باعث شد که عده ای وی را یکی از ابوالمشاغل های دولت جدید و از این حیث شبیه مشایی بنامند.

جمع بندی

اسفندیار رحیم مشایی به عنوان یکی از شخصیت های جنجال آفرین دولت نهم و دهم نه فقط به خاطر برخی صحبت‌ها و رفتارهای عجیبش بلکه گاهاً به دلیل کثرت مسئولیت های همزمانش زیر ذره بین قرار گرفته بود. به نظر دیدبان در دولت یازدهم نیز افرادی هستند که بیشتر مورد توجه رئیس جمهور هستند و رئیس جمهور برای استفاده از این افراد در پست های گوناگون اصرار و پافشاری خاصی می ورزد. به طور مثال از اکبر ترکان، اسماعیل سماوی، محمد نهاوندیان و حسام الدین آشنا به دلیل کثرت مسئولیت هایشان به عنوان مشایی های دولت یازدهم ذکر می شود. اصرار رئیس جمهور برای استفاده از افرادی مانند صالحی امیری که برخی ابهامات در پرونده او وجود دارد، باعث شده است که نمایندگان مجلس وی را مشایی دولت یازدهم معرفی می کنند.

در مجموع به دلیل تأثیر فراوانی که اطرافیان و نزدیکان رئیس جمهور بر تصمیم گیری ها و عملکرد وی می گذارند، رئیس جمهور باید اهتمام ویژه ای در انتخاب این افراد داشته باشد و از ایجاد حلقه ای بسته در اطراف خود و واگذاری مسئولیت‌ها و مناصب دولتی بین این افراد جلوگیری کند؛ چرا که این حلقه مدیریتی وابسته به رئیس جمهور می تواند به عاملی فساد زا در دولت تبدیل شود و از دل این حلقه افرادی مشابه اسفندیار رحیم مشایی ظهور کند.

منابع:

1.        http://aftabnews.ir/vdccipq0.2bqpm8laa2.html

2.        http://tadbirvaomid.ir/fa/news/4408/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF

3.        http://www.fardanews.com/fa/pages/?cid=105634

4.        http://mohammadshariatmadari.ir/node/14

5.        http://www.asriran.com/fa/news/281302

6.        http://www.mehrnews.com/detail/News/2125108

7.        http://khabaronline.ir/detail/261011/