ارزش دانش در نگاه پیامبر اسلام (ص)؟
گروه دین و اندیشه «تیتریک»؛در این نوشتار بر آن شدیم تا با گردآوری بیست حدیث مهم از پیامبر اسلام (ص)، – درباره ی اهمیت دانش و دانش اندوزی – نگاهی به ارزش علم در دیدگاه ایشان داشته و آن را به خود و دیگران نیز یادآوری نماییم.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۱- السُّؤالُ نِصفُ العِلم .
پرسش نیمى از دانش است .
کنزالعمّال : ۲۹۲۶۰
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۲- العِلمُ خَزائنُ ومَفاتِیحُهُ السُّؤالُ ، فَاسألُوا رَحِمَکُمُ اللّهُ
فإنّهُ یُؤجَرُ أربَعةٌ : السائلُ ، والمُتَکلِّمُ ، والمُستَمِعُ ،
والُمحِبُّ لَهُم؛
دانش گنجینه هایى اسـت و کـلـیدهاى آن پرسش است ؛ پس ، خدایتان رحمت کند ،
بپرسید ، که با این کار چهار نفر اجر مى یابند : پرسشگر ، پاسخگو ،
شنونده و دوستدار آنان .
تحف العقول : ۴۱ منتخب میزان الحکمة : ۲۶۰
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۳- مَن تَعَلَّمَ العِلمَلِغَیرِ اللّه تَعالى فَلْیَتَبَوَّأْ مَقعَدَهُ مِن نارٍ ؛
هـر که دانـش را براى غـیر خدا بیاموزد ، جایگاهش دوزخ باشد .
کنزالعمّال : ۲۹۰۳۵ منتخب میزان الحکمة : ۴۰۰
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۴- مَن طَلَبَ العِلمَ فهُوَ کالصّائمِ نَهارَهُ ، القائمِ لَیلَةُ ، وإنَّ
بابا مِنَ العِلمِ یَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَیرٌ لَهُ مِن أن یَکونَ أبو
قُبَیسٍ ذَهَبا فأنفَقَهُ فی سَبیلِ اللّه ؛
هر که دانش بجوید ، مانند کسى است که روز خود را به روزه گذراند وشبش را به
عبادت . اگر کسى یک بابِ علم بیاموزد ، برایش بهتر است از این که کوه ابو
قبیس طلا باشد و او آن را در راه خدا انفاق کند .
منیه المرید : ۱۰۰ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۵- طالِبُ العِلمِ طالِبُ الرَّحمَةِ ،طالِبُ العِلمِ رُکنُ الإسلامِ ، ویُعطى أجرَهُ مَعَ النَّبِیّینَ ؛
جویاى دانش ، جویاى رحمت است . جوینده دانش رکن اسلام است و پاداشش با پیامبران داده مىشود.
کنز العمّال : ۲۸۷۲۹ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
یامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۶- إنَّ طـالِبَ العِلمِ تَـبسُطُ لَـهُ الـمَلائکَةُ أجـنِحَتَها وتَستَغفِرُ لَهُ ؛
فـرشتگان ، بـالهاى خـود را براى جوینده دانش مى گسترانند و برایش آمرزش مىطلبند .
کنز العمّال : ۲۸۷۴۵ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۷- مَن کانَ فی طَلَبِ العِلمِ کانَتِ الجَنَّةُ فی طَلَبهِ ؛
هر که در جستجوى دانش باشد ، بهشت در جستجوى او برآید .
کنزالعمّال : ۲۸۸۴۲ منتخب میزان الحکمة :۳۹۸
امام على علیهالسلام :
۸- مَن جاءَتهُ مَنِیَّتُهُ وهُوَ یَطلُبُ العِلمَ فبَینَهُ وبَینَ الأنبیاءِ دَرَجَةٌ؛
هر کس در حال طلب دانش مرگش فرا رسد ، میان او و پیامبران تنها یک درجه تفاوت باشد .
مجمع البیان : ۹ / ۳۸۰ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۹- إذا جاءَ المَوتُ لِطالِبِالعِلمِ وهُوَ عَلى هذهِ الحالَةِ ماتَ وهُوَ شَهیدٌ ؛
هر گاه جوینده دانش در حال آموختن علم مرگش فرا رسد ، شهید مرده است .
الترغیب والترهیب : ۱ / ۹۷ / ۱۶ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
امام صادق علیه السلام :
۱۰- لَو عَلِمَ النّاسُ ما فی طَلَبِ العِلمِلَطَلَبوهُ ولَو بِسَفکِ المُهَجِ وخَوضِ اللُّجَجِ ؛
اگر مردم مى دانستند که علم چه فوایدى دارد ، هر آینه در جستجوى آن بر مى
آمدند ، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفاى دریاها فرو روند .
عوالی اللآلی : ۴ / ۶۱ / ۹ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۱۱- مَن لَم یَصبِر عَلى ذُلِالتَّعَلُّمِ ساعَةً بَقِیَ فی ذُلِّ الجَهلِ أبَدا ؛
هر کس بر خوارى ساعتى دانش آموختن صبر نکند، براى همیشه در خوارى نادانى بماند .
عوالی اللآلی : ۱ / ۲۸۵ / ۱۳۵ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۱۲- اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ ؛ فإنَّ طَلَبَ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِم ؛
دانش را فرا گیرید ، گرچه در چین باشد ؛ زیرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است .
کنز العمّال : ۲۸۶۹۷ ، ۲۸۶۹۸ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸
قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – :
۱۳- علیکَ بالعلم ِفانّ العِلْم خلیلُ المؤمِنِ و الحلمَ وزیرُهُ والعقلَ دلیلُهُ و … و الصّبر امیرُ جنودِهِ.
رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمودند: برتو باد به فراگیری علم، همانا
که علم دوست مؤمن است و بردباری وزیر او و عقل راهنمایش و عمل سرپرست او و
رفق و مدارا پدر او و ملایمت با دیگران برادر او و صبر، امیر سپاهیان او
است.
«نهج الفصاحه، ح ۱۹۶۱»
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :
۱۴- آفَةُ العِلمِ النِّسیانُ ؛
آفت دانش ، فراموشى است .
الخصال ، ص ۴۱۶ .
۱۵- قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – :
أقرَبُ النّاسِ مِن دَرجَةِ النُّبوَّةِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ.
رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمودند: نزدیک ترین مردم به مقام نبوّت، اهل جهاد و دانش اند.
«کنزالعمّال، ح ۱۰۶۴۷»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
۱۶- لا سَهَرَ إلاّ فی ثلاثٍ :مُتَهَجِّدٍ بالقرآنِ ، وفی طَلَبِ العِلمِ ، أو عَروسٍ تُهدى إلى زَوجِها .
شب زندهدارى جز براى سه چیز روا نیست: تلاوت قرآن ، تحصیل دانش و یا فرستادن عروس به خانه شوهرش .
بحار الأنوار : ۷۶ / ۱۷۸ / ۳ منتخب میزان الحکمة : ۲۸۴
۱۷- پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم :
هر که دانش را براى خدا بیاموزد ، به هیچ بابى از آن نرسد مگر این که بیش
از پیش ، خود را حقیرتر بیند ، با مردم افتادهتر شود ، ترسش از خدا بیشتر
گردد و در دین کوشاتر شود . چنین کسى از علم بهرهمند مىشود . پس ، باید
آن را بیاموزد . امّا کسى که دانش را براى دنیا و منزلت یافتن نزد مردم و
موقعیت یافتن نزد سلطان و حاکم فرا گیرد ، به هیچ بابى از آن نرسد مگر این
که خود بزرگ بینتر شود و بر مردم بیشتر بزرگى فروشد و از خدا بیشتر غافل
شود و از دین بیشتر فاصله گیرد . چنین کسى از دانش سود نمىبرد ؛ بنابراین ،
باید (از تحصیل دانش) خوددارى ورزد و علیه خود حجّت و پشیمانى و رسوایى در
روز قیامت فراهم نیاورد .
روضه الواعظین : ۱۶ منتخب میزان الحکمة : ۴۰۰
۱۸- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
هرکس یک مساله شرعی از احادیث ما پیرامون حلال و حرام و مسائل دینی اش را
بیاموزد خدای تعالی هزار گناه او را بیامرزد و شهری از طلا به وسعت دنیا
برایش در بهشت بنا کند و به عدد هر موئی که در بدنش قرار دارد برایش حج
مقبول می نویسند.
بحارالانوار جلد ۱ صفحه ۲۱۴
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
۱۹- طالِبُ العِلمِ مَحفوفٌ بِعِنایَةِ اللَّهِ؛
عنایت خداوند جویاى دانش را فرا گرفته است.
حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، ج ۱، ص ۳۱۳، ح ۳۰۹
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
۲۰- أَعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إِلى عِلمِهِ؛
داناترین مردم کسى است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.
کنزالعمال، ج۱۰، ص۱۴۳، ح۲۸۷۳۱