راهکارهای افزایش آستانه تحمل؟

گروه دین واندیشه  «تیتر یک» ؛  

مقدمه

تحمل افراد جامعه در برخورد با موقعیتها و افراد مختلف که با آنها مواجه می شوند یکسان نیست. مشغول مطالعه یا دیدن اخبار تلویزیونی ، بچه با روحیات بچگی خود می پرسه بابا ، بابا اگر جواب ندهی جیغ می زنه و اگر تکرار کند شما ناراحت می شوی و …راننده اتوبوس ، تاکسی ، شوهر و همسر در مقابل هم و …آستانه تحمل بسیار ضعیفی وجود دارد.

امروز صاحب نظران تربیتی معتقدند که آستانه تحمل افراد ، رو به افول است ، پرخاشگری زود رنجی ، کم تحملی ، و ناراحتی های روانی شیوع پیدا کرده و دلیل آن هم نزاع و دعوی در همسایه ، راننده تاکسی و مسافران ، نزاع های خیابانی ، ضرب و جرح و دعوای خانوادگی و در نتیجه طلاق ؛ که نگرانی برای مسئولین بوجود آورده است.

تقویت رابطه حسنه و از همه مهم تر تقویت بنیان خانواده ، حقیر را بر آن داشت تا راهکارهای تقویت افزایش آستانه تحمل را در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین محمد سجاد نجفی بررسی نمایم.

مفهوم صبر:

صبر به معنی بردباری ، شکیبایی و خودداری از جرع است . ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده در تعریف صبر می گوید:

« صبر عبارت است از ، ثبات نفس و اطمینان آن ، مقاومت کردن با حوادث و شداید ، به نحوی که سینه او تنگ نشود و خاطر او پریشان نگردد و گشادگی و طمانینه که پیش از حدوث آن واقعه است زوال نپذیرد ، زبان از شکایت نگه داشته و اعضای خود را از حرکات ناهنجار محافظت کند.»

معراج السعاده (ملا احمد نراقی ص ۶۹۴ انتشارات طوبای محبت)

اهمیت صبر:

یکی از نکات بسیار مهم در صبر ، اهمیت آن می باشد . آیا تا به حال از خودت سوال کردی صفات اخلاقی چگونه در اسلام ظهور و بروز دارد؟ اگر به عنوان مثال از شما سوال کنند صبر کجا و کی به درد شما می خورد حتما می گویی هنگام معصیت ، جزع و فزع و رسیدن سختی ، والا در غیر این موارد ، صبر معنی پیدا نمی کند.

صد هزاران کیمیا حق آفرید                         کیمیایی همچو صبر آدم ندید  (مثنوی معنوی)

رسول اکرم (ص) فرمود:« الصبر خیر مرکب ما رزق الله عبدأ خیرله و لا اوسع من الصبر. صبر ، بهترین مرکب است که خداوند فراخ تر از آن به بنده روزی نکرده است.»غررودرر ص ۲۸۳

پس صبر نقش مهمی در برخورد با مشکلات و پیروزی بر آن در جامعه ایفا می کند.

انواع صبر:

۱-صبر در معرکه شجاعت  ۲-صبر در حال غضب حلم و بردباری  ۳-صبر در مشقت طاعت و عبادت   ۴-صبر بر مقتضیات شهوت  ۵-صبر بر زهد در دنیا  ۶-صبر بر کمبود بهره دنیوی قناعت  ۷-صبر در اخفاء سر و کتمان – هرچند در کلیات صبر به سه دسته تقسیم نموده اند:

۱-    صبر در طاعت  ۲-صبر در معصیت  ۳-صبر در مصیبت

«از پیامبر اکرم (ص) در خصوص ایمان سوال شد ، آن حضرت فرمود :آن صبر است «و مطلق صبر عبارت است از مقاومت کردن نفس با هوا و هوس خود و ثبات قوه عاقله ، که باعث دین است در مقابل قوه شهویه ، که باعث هوا و هوس است »معراج السعاده-(ملا احمد نراقی ص ۶۹۴ انتشارات طوبای محبت)

بنابراین صبر جامع اکثر اخلاق ، ایمان و رییس بزرگ و پیشوای عادل است ، بنابراین بنده در هیچ حالی از صبر بی نیاز نیست ، زیرا آنچه را در دنیا می بیند یا موافق طبع اوست یا مخالف میلش و در هر حال صبر لازم است . (اخلاق شبر-ص۳۶۵)

عوامل افزایش آستانه صبر

چند عامل مهم برای افزایش آستانه تحمل وجود دارد.

۱-آگاهی و شناخت نسبت به موضوع

بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی و رفتاری ناشی از جهل و ناآگاهی به موضوع و نتایج سوء آن می باشد . اسلام از جهل به هر موضوعی سرزنش کرده است. اگر علم به این مساله داشته باشیم که صبر نتایج خوبی دارد، و جزع و فزع نتایج سویی دارد ، هرگز گوهر گرانبهای صبر را از دست نمی دادیم. گاهی اوقات با عدم گذشت و کم تحملی یکی از زوجین کار این دو به دادگاه و مباحث طلاق می رسد. کم تحمل و عدم آگاهی به موضوع در داستان موسی و خضر علیهماالسلام دیده می شود . حضرت موسی (ع) در خصوص سوراخ کردن کشتی و کشتن آن نوجوان و درست کردن دیوار خانه ای ، نه علم داشت و نه صبر کرد.

جناب خضر (ع) به او گفت :« قال انک لن تستطیع معی صبرا و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبرا:(کهف ۶۷-۶۸) گفت : تو هرگز نمی توانی به همراه من شکیبایی کنی چگونه بر چیزی که علم و آگاهی ات بر آن احاطه ندارد. شکیبایی می کنی؟»

امام مجتبی (ع) فرمودند: زندگی بخشی به دانش و مرگ نادانی بدانهاست و هم آنانند که بردباری و تحملشان ، آنها را بر جهل (مخالفانشان) آگاه می سازد.

۲- ایمان به خداوند

یکی دیگر از عوامل افزایش آستانه تحمل و تقویت صبر، ایمان به خداوند لایزال است.

علی (ع) در خصوص صبر می فرماید:

علیکم بالصبرفان من الایمان کالرس من الجسد و لاخیر فی جسد لاراس معه و لا فی ایمان لا صبر معه- بر شما باد به صبر و شکیبایی ایمان را چون سر است بر بدن و ایمان بدون تحمل چونان بدن بی سر است و ارزشی ندارد. نهج البلاغه حکمت دوم

صبراز ایمان بیابد سر کله                      حیث لا صبر فلا ایمان له

گفت پیغمبر خدا اش ایمان نداد            هر که را صبری نباشد در نهاد

مثنوی معنوی –دفتر دوم

البته وقتی ایمان به خدا باشد یعنی در همه صحنه های زندگی خدا را می بینیم پس هیچ وقت کار غیر خدایی نمی کنیم ، حق را به طرف مقابل داده و با سینه ای گشاده مسئولیت کاری را که انجام داده ایم به عهده می گیریم . نه فریاد ، نه عصبانیت و نه جزع. برای ثابت کردن حقانیت خودمان گاهی اوقات اسیری هم می رویم اما با دیدی زیبا که خوش فرموده ام المصائب «ما رایت الا جمیلا یعنی زینب کبری (س) هیچ چیزی را غیر خدایی ندید.»

۳-کمک گرفتن از عبادت

قرآن کریم در دو آیه می فرماید از نماز و صبر کمک بگیرید و در یک آیه از خداوند و صبر کمک بگیرید.در سوره بقره آیات ۴۵ و ۱۵۳ می فرماید از صبر و نماز کمک بگیرید . هرچند در تفسیر این آیه گفته شده که صبر یعنی روزه . ولی سفارش کمک گرفتن از عبادات در آیات قرآن و روایات اهل بیت دیده می شود . علی (ع) هر وقت با مشکلی روبرو می شد به نماز پناه می برد.

۴-توکل بر خدا

هر کسی دوست دارد که با تقوا ترین مردم باشد باید بر خدا توکل کند « بنده وقتی وجود خدا را مستقل نداند و وابستگی خود را فقط به خدا بداند او در همه امور زندگی موفق است و خود را همیشه در کنف حمایت پروردگار می بیند.توکل خصلت اهل بهشت است . قرآن کریم در وصف آن می فرماید: « الذین صبرو و علی ربهم یتوکلون ،  همان کسانی که صبوری نموده و بر پروردگارشان توکل می کنند.» (عنکبوت – ۵۹)

توکل از مهمترین ویژگی های انبیاء و اولیای الهی و پیروان موحد آنان است. در داستان به آتش افکندن حضرت ابراهیم (ع) توسط نمرود، جبرائیل از او سوال کرد که آیا حاجتی داری یا نه ؟ آن حضرت تنها بر پروردگارش توکل نمود و پاسخ داد « حسبی الله و نعم الوکیل ، کافی است مرا خدا و او نیکو حمایتگری است.»(بحار الانوار ج ۷۸ ص ۲۰۸)

وقتی حضرت یوسف خواست از دست زلیخا در هفت اندرونی فرار کند فرمود « معاذ الله « پناه بر خدا ، و با توکل و پناه بردن به خدا از دست نفس اماره و شیطان انسی فرار کرد.

باز شد قفل و درو شد ره پدید         چون توکل کرد یوسف بر جهید

گرچه رخنه نیست در عالم پدید      خیره یوسف وار میباید دوید

۵-عزم و اراده

اراده نیرویی است درونی که آدمی را آگاهانه به اعمال هدفمند وا می دارد. انسان های صاحب اراده همچو انبیاء عظام الهی که رسول اکرم (ص) مامور به پیروی از آنها در این امر شد ، قرآن کریم در سوره مبارکه احقاف آیه ۳۵ می فرماید:« فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل ، پس (ای پیامبر) صبر کن همچنانی که پیامبران صاحب عزم و اراده صبر کردند همه پیامبران در مسیر رسالت با سختیهایی مواجه بودند. حضرت ابراهیم بابت پرستاران و افکندن در آتش ، حضرت موسی با فرعون و سختیهای مهاجرت ، حضرت عیسی (ع) با یهودیان ، یعقوب در فراق فرزند و یوسف از دوری پدر و به چاه افکندن. و در تنهایی پیامبر اکرم (ص) و مشکلات ، خداوند او را سفارش می کند که در سختیها صبر کن مانند پیامبران دیگر.

داروی تحصیل صبر

اینکه خدا وقتی درد را می دهد دارویش را نیز می دهد.

صبر اگرچه بسی مشکل است ، ولی می توان آن را با معجون از علم و تحمل به دست آورد. یعنی می توان با توجه به ناچیز بودن شداید و کوتاهی دوران مشکلات و توجه به زشتی و ضرر جزع و به وسیله کثرت تفکر در احادیث و آیاتی که درباره صبر وارد شده انگیزه دین را تقویت و انگیزه شهوت و هوی را تضعیف نمود.(اخلاق شر ص ۳۶۵)

در نتیجه قرآن کریم می فرماید:

بلی ان تصبروا و تتقوا و یا تو کم من فور هم هذا یمددکم ربکم بخمسه آلاف من الملائکه مسمومین.

۱-استقامت و صبر و تقوی ، عامل نزول فرشتگان و امدادهای غیبی است.

۲-امدادهای الهی اختصاص به زمان پیامبر ندارد.

۳-مقاومت همراه تقوی ارزش دارد و گرنه لجاجت و یکدندگی است.

۴-از دشمن غافل نشویم هجوم او خشمگینانه و خروشان است.

۵-و هر گاه هجوم دشمن شدید باشد ، خداوند نیز بر امدادهای خود می افزاید.