مشکل اشتغال حل شود، ازدیاد نسل ناخودآگاه اتفاق می‌افتد/ نگرانی از آینده موجب کم شدن تمایل به فرزندآوری شده است

گروه خانواده «تیتریک» ؛ بررسی آمارهای رو به رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه از جمله کشورمان نشان می دهد که رشد جمعیت در دهه گذشته نسبت به دهه های قبل کاهش چشمگیری داشته است.

همین امر سبب شد تا مقام معظم رهبری مدتی پیش ادامه یافتن سیاست های کنترلی جمعیت را ناکارآمد بدانند و ادامه آن را خطایی بزرگ بخوانند. ایشان گفتند: «بررسی های علمی و کارشناسی نشان می دهد که اگر سیاست کنترل جمعیت ادامه پیدا کند، بتدریج دچار پیری و در نهایت کاهش جمعیت خواهیم شد، بنابراین مسئولان باید با جدیت در سیاست کنترل جمعیت تجدیدنظر کنند و صاحبان رسانه و تریبون از جمله روحانیون در جهت فرهنگ سازی این موضوع اقدام کنند.»

طی دهه اخیر، جمعیت واقع در سنین زیر 15 سال رو به کاهش گذاشته، در مقابل تعداد جمعیت جوان و در سن کار رو به افزایش نهاده است؛ همچنین سرعت سالخوردگی جمعیت با آهنگی آرام رو به افزایش است.

از عواملی که موجب می شود تا این اتفاق هولناک برای جمعیت کشور بیفتد، عدم علاقه ی جوانان به فرزندآوری و حتی ازدواج است. این امر، می تواند ناشی از سیاست های غلط در همین زمینه باشد. به این معنا که اگر دولتمردان و قانونگزاران برنامه ی منسجم و تسهیل کننده ای برای ازدواج و فرزند آوری داشتند، این اتفاق راحت تر می افتاد و به این درد مبتلا نمی شدیم.

برای بررسی این موضوع، با رییس کمیسیون اجتماعی مجلس به گفت و گو نشستیم و از او درباره ی وضع فعلی جمعیت و سیاست های اتخاذ شده برای از بین بردن این بحران پرسیدیم.

  مدتی است که بحث تحدید نسل و خطرات آن بسیار داغ شده و خطرات و عواقب این اتفاق بسیار گوشزد شده است. شما به عنوان یک قانونگزار، این تهدید را تا چه حد جدی می دانید؟

عزیزی: همان طور که می دانید پنجره جمعیتی یعنی اگر ما در یک جامعه‌ای کودکان زیر 15 سال کمتر از 30 درصد باشد و سالمندان بالای 65 سال ما کمتر از 15 درصد باشد این را می‌گویند پنجره جمعیتی به عبارت دیگر اگر نسبت وابستگی یعنی کودکان و سالمندان نسبت به افرادی که در سن فعالیت هستند به 50 درصد برسد به آن پنجره جمعیتی می‌گویند.

و پنجره جمعیتی زمانی باز است که در این نسبت سهم افرادی که در سن فعالیت هستند و در بازار اقتصادی و در بازار کار فعال هستند، بیشتر باشد.

زمانی که نسبت وابستگی اقتصادی کودکان و سالخوردگان نسبت به سن کار و فعالیت بیشتر باشد می‌گویند پنجره جمعیتی بسته است.

 اهمیت پنجره جمعیتی چیست؟

عزیزی: پنجره جمعیتی یک فرصت منحصر به فرد برای کشورهاست که از این پنجره جمعیتی می‌توانند به نفع رشد اقتصادی خودشان و کاهش فقر استفاده کنند. اگر پنجره جمعیتی باز باشد یعنی ما افراد جوان فعال در سن فعالیت تعدادشان بیشتر است که الان ایران در چنین وضعیتی است.

در این وضعیت اگر درست برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنیم، از این فرصت به وجود آمده استفاده زیادی خواهیم برد و اقتصادمان رشد خواهد کرد و باعث کاهش فقر خواهیم شد.

در هر کشوری در یک قرن یکبار اتفاق می‌افتد که پنجره جمعیتی باز می‌شود از سال 1290 تا الان که 1392 است اگر بررسی کنیم می‌بینیم جمعیت جوان ما الان به بیشترین تعداد خود رسیده آن موقع 9 میلیون جمعیت داشتیم و الان 77 میلیون نفر هستیم و در طول این مدت مرتب رشد کرده و پنجره جمعیتی ما باز است و شاید به همین زودی‌ها تکرار نشود.

اگر در جامعه‌ای افراد سالمند بالای 65 سال هفت درصد آن جامعه را تشکیل دهند می‌گویند آن جامعه به سوی پیری پیش می‌رود. اگر با همین شیب ملایم رشد حرکت کنیم بعید نیست در آینده رشد جمعیتی ما منفی باشد.

براساس پیش‌بینی‌های ما و آنطور که در سال 1368 سیاست‌گزاری جمعیتی انجام شد که در سال 1390 رشد جمعیتی ما باید 3/2 درصد می‌رسید که الان 3/1 درصد است. یعنی ما 160 درصد انحراف داریم.

در سال 1415 با همین روش 14 درصد مردم ما سالمند خواهند بود. در سال 1425، 22 درصد مردم ما بالای 65 سال خواهند بود و حتی اگر تعداد سالمندان بیشتر از 22 درصد باشد می‌گویند جامعه سالخورده شد.

یعنی از هر چهار نفر یک نفر سالمند است. اینجاست که دغدغه‌های مقام معظم رهبری به جا صحیح و کارشناسانه است که ایشان تحدید نسل را مطرح می‌کنند و ازدیاد نسل را مطرح می‌کنند اینجاست که باید سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی کنیم. متاسفانه تا به حال موفق نبوده‌ایم.

 چرا از سال 68 تا 90 انحراف در رشد جمعیت داشتیم؟

عزیزی: در یک زمانی برنامه داشتیم که جمعیت کاهش پیدا کند که کرد و باید نمودارش سینوسی می‌شد اما این اتفاق نیفتاد رشدش خیلی ملایم است. از برنامه 160 درصد انحراف داشتیم یعنی به جای اینکه رشد 3/2 داشته باشیم 3/1 داریم.

در شرایط فعلی در شرایط پنجره باز جمعیتی هستیم یعنی تعداد جوانان جمعیت ما بیشتر از سالمندان و کودکان است. تعداد جمعیت بین 15 تا 65 سال ما که جمعیت فعال و کار است سهمش به نسبت زیر 15 سال و بالای 65 سال بیشتر است اگر ما برای اینها درست برنامه ریزی کنیم چون اولویت با آنهاست اگر برای این مقطع از جمعیت برای اشتغال فکر نکنیم برای امنیت شغلی فکر نکنیم شغل پایدار مسکن ازدواج تسهیل شود.

چون جامعه ما یک جامعه دینی و سنتی است و اعتقاد به خانواده دارد اینها به سن ازدواج که برسند اتومات ازدواج می‌کنند و ازدیاد نسل اتفاق می‌افتد. ما تعلل کردیم؛ در حال حاضر بسیاری از جوانان بیکارند و انگیزه‌ای برای ازادواج ندارند سن ازدواج بالا رفته البته عوامل متعددی وجود دارد که این می‌تواند یکی از آنها باشد.

از طرف دیگر میزان زندگی شهری و روستایی دارد برابر می‌شود. زایمان در بین خانواده‌های روستایی معمولا بیشتر از شهری‌هاست. اگر قبلا پنجاه درصد جمعیت روستایی‌ها بودند الان 30 درصدشان روستایی هستند و در نتیجه تعداد زاد و ولد نیز کمتر خواهد شد.

یعنی تنها دلایل کاهش جمعیت و میل به فرزندآوری را کمبود امکانات برای ازدواج می دانید؟

عزیزی: دلایل بسیاری دارد. برای مثال می شود گفت که الان خانم‌ها تحصیلکرده شده‌اند برای مثال تصور کنید یک خانمی که رزیدنت زنان و زایمان است در یک ماه بیست روز باید در بیمارستان باشد و آن ده روزی که نیست باید آن کال باشد استرس و نگرانی باعث می‌شود انگیزه نداشته باشد برای ازدواج و یا بر فرض ازدواج هم کرد آیا شرایط برای فرزندآوری مهیاست؟

عامل بعدی اینکه زنان متشخص شده‌اند. شاغل شدن و مستقل شدن‌شان و وارد شدن‌شان به کار سیاسی و اجرایی باعث شده که تمایل کمتری داشته باشد.

تاثیرات جهانی هم موثر بوده است در جهان همه به دنبال این هستند که گلیم خودشان را از آب بیرون بکشند و بیشترین به دنبال راحتی خودشان هستند. در ایران فقط کسانی که نگران شغل هستند و نگران وضعیت اقتصادی هستند اینها نیستند که نمی‌خواهند ازدواج کنند و بچه‌دار شوند. افراد متمکن هم داریم که رغبتی به ازدواج ندارند. پنج میلیون خانواده داریم که تک فرزند هستند؛ اینها علتش فقط اقتصاد نیست و تاثیرات جهانی را باید بررسی کرد. همه اینها را باید در کنار هم دید و علت‌یابی کرد.

دیگر این که، خانم‌ها متشخص‌تر شده‌اند. برای خانم هایی که کار اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی و اجرایی می کنند سخت است که خودشان را در قالب های محدود کننده قرار دهند.

تاثیرات جهانی را هم نمی‌شود نادیده گرفت. در جهان همه بیشتر به سوی زندگی خودشان هستند تا زندگی آینده ما خودمان راحت باشیم آینده هر چه باشد!!

 این تصور که کسانی که مشکل مالی دارند تمایل به فرزندآوری ندارند درست است؟ با آن موافقید؟

عزیزی: نه. در ایران فقط کسانی که نگران شغل‌شان هستند و مشکلات مالی دارند نیستند که نمی‌خواهند بچه‌دار شوند آدم‌های متمکن هم داریم که رغبت به ازدواج ندارند پنج میلیون خانوار تک فرزند هستند اینها را باید علتش را بررسی کرد همین و تاثیرات جهانی هست. همه اینها را باید در کنار هم دید و علت‌یابی کرد.

اینکه متمکنین و کسانی که توان مالی دارند کمتر بچه دارند دلیلش این است که جامعه ما جامعه سیستماتیک نیست. به این صورت نیست که خیال مردم راحت باشد که در پیری همه چیزشان ردیف است؛ وقتی الان که جوان هستند و در سن فعالیت هستند بیکاری و بی‌پول هستند هزینه‌های مختلف مثل هزینه درمان برایشان بالاست دیگر تمایلی به فکر درباره آینده ندارند. برای مثال بیماری سخت بگیرد باید 70 درصد هزینه‌ها را خودش بپردازد این می‌شود که تصمیم می‌گیرد زیاد کار کند زیاد اندوخته جمع کند و از آن طرف می‌بیند هزینه‌های آموزشی و درمانی و زندگی رفته بالا و پیش خودش می‌گوید تعداد بچه‌ها که بالا برود هزینه‌ها چند برابر می‌شود .

اما اگر جوان‌ها نگران آینده‌شان نباشند و بدانند فقط همین امروز را باید تامین کنند و آینده را دولت تامین خواهد کرد قطعا ازدیاد نسل خواهیم داشت. این نگرانی از آینده باعث می‌شود که جوان‌ها به سمت فرزندآوری نروند.

منطقی هم هست؛ مهمترین عامل توسعه نیروی انسانی است اگر بخواهیم به صورت منطقی ازدیاد نسل داشته باشیم باید تمام عواملی که مانع ازدواج سریع آن هم در سنین باروری می‌شود را مرتفع کنیم. برای خانم‌ها بهترین سن برای بارداری 18-35 سالگی است و فاصله بارداری سه سال است. در حال حاضر بهترین سن ازدواج برای خانم‌ها بین 23-25 و آقایان بین 25-30 سال است.

اگر شرایط فراهم باشد و آن تایم و به موقع ازدواج کنند طبیعتا به موقع هم بچه‌دار خواهند شد. آنومالی‌ها و ناقص الخلقه بودن فرزند در سن 35 سال به بعد در خانم‌ها بیشتر است و در آقایان از 40 به بعد بیشتر است از سن 40 سال به بعد آنومالی در آن ها هم بیشتر می شود، اگر همه چیز فراهم باشد و نگرانی ها برداشته شود، قطعاً به موقع جوانان ازدواج می کنند و به موقع ازدیاد نسل صورت می گیرد ولی اینجا دولتمردان مقصر هستند.

در این مورد، تقصیر را بیشتر متوجه مردم می دانید یا دولتمردان و قانون گزاران؟

عزیزی: دولتمردان و قانون گزاران تقصیر دارند. مقام معظم رهبری چقدر تاکید کردند درباره ازدیاد نسل؟ ما چه کار کردیم؟ در لایحه بودجه 93 دولت چه قدر به ازدواج جوانان اختصاص داد؟ چقدر به اشتغال جوانان اختصاص یافت؟ هیچ! چقدر پول اختصاص داده شد به مسکن جوانان؟ هیچ! همین طرح هایی هم که بود مثل مسکن مهر که نیمه کار مانده است.

در مجلس و در کمیسیون شما، چه اقداماتی برای رفع این مشکلات انجام شده است؟

عزیزی: ما برحسب وظیفه خودمان کارهایی انجام دادیم. برای تسهیل ازدواج جوانان پیشنهاد کردیم که 3000 میلیارد تومان از طریق فروختن نفت یک دلار گران تر بیشتر، به صندوق در امام رضا داده شود .

برای تسهیل ازدواج جوانان در بودجه 93 در کمیسیون اجتماعی طرحی مصوب کردیم و دادیم به کمیسیون تلفیق که تصویب نشده. من حتی در سال 91 طرحی آوردم  که50 تا از نماینده ها آن را امضا کردند و  به صورت دو فوریتی برای تسهیل ازدواج جوانان نکاتی را  مطرح کردیم. ولی دو فوریت آن رای نیاورد و نماینده ها به یک فوریت آن رای دادند و از صحن علنی ارجاع شد به کمیسیون برنامه بودجه و دیوان محاسبات مجلس که من رفتم آن جا دفاع کردم و با زور رای آورد که الان هم بایگانی و فراموش شده است!

 امسال در بودجه 93 طرح دادیم که 3000 میلیارد تومان در اختیار صندوق مهر امام رضا قرار بگیرد برای تسهیل ازدواج جوانان. همان طور که می دانید پارسال 900 هزار نفر پشت وام ازدواج بودند، الان یک میلیون و سی هزار نفر. پارسال با رئیس صندوق مهر امام رضا کشور صحبت کردیم گفتند 1000 میلیارد تومان 5 ساله به ما دهند ما وام ازدواج را با منابع داخلی خودمان به روز خواهیم کرد.

آن موقع خیلی راحت می توانستند این کار را بکنند. من قبل از این با رئیس بانک مرکزی وقت صحبت کردم گفتم چرا بعضی جوانان یک سال، دو سال پشت وام ازدواج هستند در حالی که به این وام نیاز دارند و اگر این وام تعلق نگیرد زندگیشان پا نمی گیرد.

ایشان فرمودند 7000 تا 10000 میلیارد تومان داریم، وام ازدواج باید با منابع داخلی تامین شود که کفاف نمی دهد و ما بیشتر از آن چه که وظیفه مان هست پرداخت کردیم یعنی 101 درصد، من پذیرفتم، گفت: اگر مجلس 7-8-10 هزار میلیارد به ما کمک کند، مشکل وام ازدواج جوانان را حل می کنیم.

ما بررسی کردیم دیدیم این صحت ندارد با یک حساب سرانگشتی دیدیم 900 هزار نفر پشت وام دارم اگر یک میلیون نفر هم بودند هر کدام سه میلیون نفر می شود، 3000 میلیارد تومان، بررسی کردیم از طریق مرکز پژوهش های مجلس دیدیم بانک ها نه تنها وام ازدواج را کامل پرداخت نمی کنند بلکه از این وامی که باید برای ازدواج جوانان می دادند به کارمندان خودشان وام قرض الحسنه دادند.

به این نتیجه رسیدیم به جای اینکه همه بانک ها وام ازدواج پرداخت کنند بهتر هست که همه یکجا جمع شود در صندوق مهر امام رضا که هم نظارت راحت تر شود و به روز انجام شود. حتی رئیس وقت صندوق مهر امام رضا گفت: ما به جای 4 درصد سود، دو درصد سود می گیریم یعنی وام ازدواج را به روز می کنیم و به جای 4 درصد، دو درصد سود می گیریم.

سه دسته از مشکلات جوانان اگر حل شود و ازدیاد نسل اتومات انجام خواهد شد.

در تمام پیچ و خم های انقلاب جوان ها بودند که نقش آفرینی کردند، جنگ را جوانان به پیروزی رساندند، حماسه بزرگ سیاسی که مقام معظم رهبری مردم را دعوت کرد، جوانان به این ندا لبیک گفتند و امیدواریم حماسه بزرگ اقتصادی به دست جوانان انجام شود.

اما ما به صورت اختصاصی از جوان ها حمایت نکردیم ولی خوشبختانه در کمیسیون اجتماعی امسال طرحی دادیم، 2000 میلیارد تومان از محفل هدفمندی یارانه ها برای بیمه بیکاری و متقاضیان جدید کار در اختیارشان قرار بگیرد که خوشبختانه این امسال مصوب شده که اگر شورای نگهبان تأیید کند حداقل قدمی برایشان برداشته می شود.

اگر ما برنامه ریزی منسجم، یک سیاست جمعیتی مشخص داشته باشیم و از این قشر که الان در سن فعالیت و در سن بازار کار و فعالیت اقتصادی هستند، حمایت کنیم و مشکل اشتغال، مسکن و ازدواجشان راحل کنیم به صورت خودکار ازدیاد نسل صورت می گیرد.

 نبود سازمانی که متولی امور جوانان باشد، در افزایش مشکلات جوانان خیلی به چشم می آید. وزارت ورزش و جوانان در زمینه ی جوانان ناکارآمد به نظر می رسد. نظر شما چیست؟

عزیزی: من اگر زمان تصویب ادغام سازمان ملی جوانان و سازمان تربیت بدنی بودم، هیچ وقت به ادغام آن رای نمی دادم، سازمان ملی جوانان نباید در هیچ وزارتخانه ای ادغام می شد برای اینکه از زمان ادغام، جوانان نه تنها کمرنگ شد که اصلاً غفلت شده است.  

در گذشته اگر سئوال می کردی می گفتند ما تازه تأسیس هستیم، اما بعد از دو سال هنوز هم شکل نگرفته، یک مشکل وجود دارد و آن اینکه وزارت ورزش بسیار هزینه بر هست و احتیاج به اعتبارات زیادی دارد و فدراسیون ها بسیار مشکلات دارند و هر چه پول داده می شود.

در آن جا هزینه می شود یعنی قطعاً جوانان به آن ها کمتر توجه می شود و ربطی به وزیر ندارد.

مرا هم وزیر ورزش کنند باز وضعیت همین است، معتقدم در داخل وزارت ورزش و جوانان می شود بخش جوانان وجود داشته باشد ولی آن را سازمان جوانان نباشد یعنی رئیس سازمان بشود معاون وزیر . مثل سازمان بهزیستی که زیر نظر وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی است یا مثل سازمان تأمین اجتماعی که زیر نظر وزارت کار است اینها وظایفشان مستقل است و بودجه هایشان جدا است و شما نمی توانی بودجه بهزیستی را  در تامین اجتماعی خرج کنی. همه ی وظایف کاملاً مشخص است. الان که جدا نیست اینها هر کاری که دلشان بخواهد می کند، به اشتغال، ازدواج، مسکن جوانان توجه نمی شود تا زمانی که جوانان در وزارت ورزش ادغام است، هرگز رشد نخواهد کرد، باید سازمان شود تا رشد کند.

 پیشنهاد جدیدی اخیرا ارائه شد و آن هم اضافه شدن وزارت ازدواج و طلاق، برای بهبود وضعیت جوانان بود. این کار را شدنی می دانید؟

عزیزی: شما از کسی که این طرح را داده سوال کنید چارت سازمانی‌ات را بگو. حتما یکی از معاونت‌ها معاونت طلاق است یکی معاونت ازدواج و ... اصلا خنده‌دار است اول اینکه خلاف قانون برنامه است. تعداد وزارتخانه‌ها باید کم شود شخصا مخالفم اگر می‌خواهند مشکل ازدواج حل شود همین کاری که گفتم را انجام بدهند نه سخت است و نه احتیاج به دو سوم رای دارد نه هزینه زیادی می‌برد همین طور طرح‌هایی برای ازدواج و اشتغال داشتیم.

در حال حاضر هر نهادی بخش جوانان دارد ؛ نمی‌شود همه بودجه‌ی جوانان برود یکجا و به طور متمرکز خرج شود؟

عزیزی: نمی‌شود. مثلا بودجه مواد مخدر را همه سازمان‌ها باید برای پیش‌گیری از آسیب‌های اجتماعی و درمان باید هزینه کنند ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری اعتباراتی که می‌دهد به وزارتخانه و نهادهای مختلف تعریف شده می‌دهد و می‌گوید گزارش عملکرد بدهید تا اعتبار بدهم نمی‌شود بودجه را یکجا جمع کرد اگر سازمان ملی جوانان باشد و در قسمت‌های مختلف دبیر داشته باشد آنها هزینه‌ها را در قسمت‌های خودشان انجام می‌دهد مثلا در بنیاد شهید و خانواده‌ جانبازان مگر جوان حضور ندارد؟  پول را همانجا خرج کند منتها با نظارت و مدیریت سازمان متمرکز اگر ما اراده‌ای داریم برای جوانان باید همین طرح‌ها که در یک کمیسیون اجتماعی مطرح شده باید محقق شود.

برنامه‌های آینده مجلس برای جوانان چیست؟

عزیزی: تا به حال هر طرحی آوردیم توی ذوق‌مان زدند فقط خوشبختانه طرح دو هزار میلیارد تومان برای اشتغال و بیکاری که در کمیسیون تلفنی تصویب شد و اگر طرح ما دوباره ازدواج جوانان تصویب می‌شد همه می‌فهمید که ما شعار نمی‌دهیم و در عمل هم حمایت می‌کنیم.

ولی ما ناامید نمی‌شویم و تلاش خودمان را می‌کنیم و معتقدیم خداوند هیچ تلاشی را بدون پاداش نمی‌گذارد این قدر تلاش می‌کنیم تا حق جوانان را بگیریم.