خودمان با دست های خودمان کشتی را سوراخ می کنیم!

گروه دین و اندیشه «تیتریک»؛ یکی از ابعاد وجودی انسان، بعد اجتماعی اوست. انسان را نمی شود از اجتماع جدا کرد و نمی توان فارغ از اجتماع در نظرش گرفت. دستوراتی که اسلام علاوه بر زندگی فردی برای زندگی اجتماعی دارد نیز نشان از اهمیت بعد اجتماعی انسان دارد.

یکی از مهمترین وجوه زندگی اجتماعی انسان و روابط اجتماعی اش، توجه به آن چیزی است که در اطرافش اتفاق می افتد. اسلام برای این مهم، فریضه ای به نام «امر به معروف و نهی از منکر» را معرفی کرده است.

قرآن کریم بارها مسئله امر بمعروف و نهی از منکر را بعنوان یک وظیفه ویژه برای علاوه بر اینکه یک دستور مهم و سرنوشت ساز برای ساختار مبانی فرهنگی واجتماعی و همبستگی اسلامی به حساب آورده بیانگر جایگاه والای این فریضه در قرآن مقدس بعنوان مسئله حکومتی هم میباشد. آیاتی چند در سوره های آل عمران 3 و 104 و 110 و 114 و اعراف 157و 7 ، توبه 67 ، 9، 71، 112 ؛ حج 41، 22 ؛ لقمان 17، 31 همراه با باورهائی چون ایمان به مبدأ و معاد و اعمالی مانند نماز و زکات آمده است . اهمیت انتخاب موضوع با توجه به کاربرد این دو فریضه مهم و جایگاه فرهنگ متعالی آن در کتاب سنت در همه زمانها بویژه در زمان حاضر ضروری به نظر می رسد.

قرآن کریم در همین رابطه و در بیان صفات ممتاز مؤمنان می‌فرماید:

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»

مردان و زنان با ایمان ولی (و یار و یاور) یکدیگرند، امربه معروف و نهی از منکر می‌کنند، نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند و خدا و رسولش را اطاعت می‌کنند.

به موجب این آیه، افراد مؤمن به سرنوشت یکدیگر علاقمند بوده و به منزله یک پیکر هستند،‌ پیوند سرنوشت‌ها موجب می‌شود که تخلف و انحراف یک فرد، در کل جامعه تأثیر بگذارد، چنان که یک بیماری واگیر در صورتی که معالجه نگردد، از فرد به جامعه سرایت نموده و سلامت آن را به خطر می‌اندازد.

به کارگیری لفظ معروف و منکر در امور مربوط به بایدها و نبایدهای دین، بدین لحاظ است که فطرت پاک انسانی با کارهای معروف آشنا و مأنوس و با زشتی ها و امور ناپسند، بیگانه و نامأنوس است.

امر به معروف و نهی از منکر در قانون اساسی

از آنجایی که استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران بر مبنای اعتقاد بر حکومت حق و عدل و قرآن است و این حکومت صلاح و موفقیت فردی را در گرو اجتماعی سالم می داند، توجه به امر به معروف را سرلوحه ی کار خود قرار داده است.

در اصل هشتم قانون اساسی آمده است:

در جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ دعوت‏ به‏ خیر، امر به‏ معروف‏ و نهی‏ از منکر وظیفه‏ ای‏ است‏ همگانی‏ و متقابل‏ بر عهده‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ یکدیگر، دولت‏ نسبت‏ به‏ مردم‏ و مردم‏ نسبت‏ به‏ دولت‏. شرایط و حدود و کیفیت‏ آن‏ را قانون‏ معین‏ می‏ کند. "والمؤمنون‏ و المؤمنات‏ بعضهم‏ اولیاء بعض‏ یأمرون‏ بالمعروف‏ و ینهون‏ عن‏ المنکر".

امر به معروف و نهی از منکر اهرم بسیار قدرتمندی است که از طریق بسیج همگانی و مستمر دولت و ملت، می‏تواند زمینه‏ساز رشد فضایل و طرد مفاسد باشد. قانون‏گذار اساسی، با درک مراتب این عنصر سازنده اسلامی، برای تأسیس نهاد نظارت و مراقبت همگانی، اصل هشتم را مقرّر داشته است.

بنیان‌گذار کبیر انقلاب و مقام معظم رهبری هم سخنان ارزشمندی را در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر داشته‌اند که در زیر به آن‌ها اشاره شده است.

ایشان در مواردی می فرمایند:

ـ اگر امر به معروف و نهی از منکر انجام بگیرد و در جامعه برقرار شود، همه واجبات، از آسان گرفته تا مشکل، همگی برقرار خواهد شد. امر به معروف و نهی از منکر مهمترین واجبات و اشرف آنهاست.

ـ سید‌الشهدا(ع) از همان روز اول که قیام کردند، انگیزه‌شان این بود که معروف را اقامه کنند و منکر را از بین ببرند.

ـ از آنجا که دایره فکر عده‌ای از دایره همین مسجد تجاوز نمی‌کند و جولان و گسترش ندارد، وقتی گفته می‌شود «اکل سحت»، یعنی حرامخواری فقط بقال سر کوچه به نظرشان می‌آید که، العیاذ بالله، کم فروشی می‌کند! دیگر آن دایره بزرگ حرامخواری وغارتگری به نظر نمی‌آید که یک سرمایه بزرگ را می‌بلعند؛ بیت‌المال را اختلاس می‌کنند؛.... این یک «اکل سحت» و حرامخواری در مقیاس وسیع و در مقیاس بین‌آلمللی است «منکر» وحشتناک و خطرناکترین مذاکرات همین است. شما اوضاع جامعه و کارهای دولت و دستگاهها را دقیقا مطالعه کنید تا معلوم شود چه «اکل سحت»‌های وحشتناکی صورت می‌گیرد.

ـ انحرافات همه از منکرات است. جز خط مستقیم توحید هر چه هست منکرات است.

این اصل در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز دیده می شود:

ـ قوام حکومت اسلامی و بقای حاکمیت اخیار، به این است که در جامعه امر به معروف و نهی از منکر باشد.

ـ این واجب به این عظمت را، که قوام همه چیز به آن است، بیاورند در دایره‌ای محدود، در خیابان‌های تهران؛ آن هم نسبت به چند نفر زنی که وضع حجابشان مثلا درست نیست این است معنای امر به معروف؟!

ـ باید خطر را بشناسیم. باید نقاطی را که خطر، از آن نقاط جامعه اسلامی را تهدید می‌کند، درست بشناسیم. نمی‌شود این واجب بزرگ الهی را در دایره‌های کوچک، محدود کرد. قضیه، بالاتر از این حرفهاست!

ـ امروز علیه ما، تهاجم نظامی نیست. در مقابل این تهاجم، این جامعه اسلامی، باید زنده، هوشیار، آسیب‌ناپذیر، پرامید، آماده مقاومت، آماده ضربه زدن و به صورت یک موجود زنده مقاوم بماند و مقاومت کند. این چگونه ممکن است؟ این است که بنده موضوع امر به معروف و نهی از منکر را مطرح کردم.

ـ تخلفها یک اندازه و یک نوع نیست. تخلفها، تخلفهای فردی نیست.

ـ بالاترین تخلفها، آن تخلفها و جرایمی است که پایه‌های نظام را سست می‌کند.

ـ امروز دستهایی تلاش می‌کنند تا فساد را به صورت نامحسوس ـ نه آن طو ی که شما در خیابان آن را ببینید و بفهمید و مشاهده کنید ـ به شکلهای گروهکی، ترویج کنند و جوانان را به فساد بکشانند؛ پسرها را به فساد بکشانند، مردم را به بی‌اعتنایی بکشانند. منکرات اینهاست؛ منکرات اخلاقی، منکرات سیاس، منکرات اقتصادی.

ـ نمی‌شود این واجب بزرگ الهی را در دایره‌های کوچک، محدود کرد. باید خطر را بشناسیم. باید نقاطی را که خطر، از آن نقاط جامعه اسلامی ار تهدید می‌کند، درست بشناسیم. آن عبرتهای قضایای صدر اسلام را برای مردم و برای خودمان، باز کنیم؛ مهمترین وظیفه‌ای که در صراط امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد، این است که نیروهای مؤمن و آمر به معروف و ناهی از منکر و آنهایی که در نظام اسلامی انگیزه دارند، باید در صحنه باشند.

ـ در مسئله امر به معروف و نهی از منکر، فقط نهی از منکر نیست؛ امر به معروف و کارهای نیک هم هست. برای جوان، درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکاری اجتماعی، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پنسدیده در زندگی، همه جزو اعمال خوب است. برای یک مردم، برای یک زن و برای یک خانواده، وظایف خوب و کارهای بزرگی وجود دارد. نهی از منکر هم فقط نهی از گناهان شخصی نیست. تا می‌گوییم نهی از منکر، فورا در ذهن مجسم می‌شود که اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش خوب نبود، یکی باید بیاید و او را نهی از منکر کند. فقط این نیست؛ این جزء دهم است.

ـ نهی از منکر در همه زمینه‌های مهم وجود دارد؛ مثلا کارهایی که افراد توانا دستشان می‌رسد و انجام می‌دهند؛ همین سوء استفاده از منابع عمومی؛ همین رفیق‌بازی در مسائل عمومی کشور، در باب واردات، در باب شرکت‌ها و در باب استفاه از منابع تولیدی و غیره؛ همین رعایت رفاقتها از سوی مسئولان.

ـ در محیط خانواده هم می‌شود نهی از منکر کرد. در بعضی از خانواده‌ها حقوق زنان رعایت نمی‌شود؛ در بعضی از خانواده‌ها حقوق جوانان رعایت نمی‌شود؛ در بعضی از خانواده‌ها، به خصوص حقوق کودکان رعایت نمی‌شود. اینها را باید به آنها تذکر داد و از آنها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آنها محبت نکند؛ نه سوء تربیتها، بی‌اهتتمامیها، نرسیدنها، کمبود عواطف و از بین قبیل چیزها هم ظلم به آنهاست.

ـ منکراتی که در سطح جامعه وجود دارد و می‌شود از آنها نهی کرد و باید نهی کرد، از جمله اینهاست: اتلاف منابع عمومی، اتلاف منابع حیاتی، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایی، اسراف در آب و اسراف در نان. ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلا این یک منکر است؛ یک منکر دینی است؛ یک منکر اقتصادی و اجتماعی؛ نهی از این منکر هم لازم است.

فراموش کردن فریضه ی امر به معروف

تاکنون پرونده های بسیاری از ضرب و شتم آمران به معروف باز و رسانه ای شده است. بهار سال 90 بود که اخباری مبنی بر مضروب شدن روحانی آمر به معروف مخابره شد. روز دهم اردیبهشت ماه آن سال این روحانی در محدوده خیابان 30 متری نیروی هوایی دختر و پسری را دید که پس از نهی از منکر به آنها، پسر جوان به سمتش حمله ور شد و با مشت به صورتش کوبید. شدت جراحات وارده و ضربه آن قدر شدید بود که چشم چپ این روحانی را تخلیه کردند و در حال حاضر از چشم مصنوعی استفاده می کند.

چند روزبعد هم امام جماعت دانشگاه علوم پزشکی تهران در آستانه ی نابینایی چشم راست خود قرار گرفت.

25 تیرماه سال 90 در یکی از محلات شرق تهران، جوان 19 ساله ای در حین بازگشت از هیات در حالی که همراه چند نفر از شاگردان یک مدرسه بود به واسطه امر به معروف و نهی از منکر مورد ضرب و شتم قرار گرفت که در روزهای آغازین سال، بر اثر شدت جراحات وارده جان خود را از دست داد.

پس از مجروح شدن دو طلبه آمر به معروف در تهران، آملی لاریجانی با اشاره به اصل هشتم قانون اساسی گفت: اینکه همه دستگاه‌ها از جمله قوه قضاییه در مسئله امر به معروف و نهی از منکر وظایفی بر عهده دارند، قطعی است اما با اینکه قانون اساسی تصریح داشته که حدود و کیفیت امر به معروف و نهی از منکر را قانون مشخص می‌کند، متاسفانه قوه مقننه این کار را زمین گذاشته است.

وی ادامه داد: متاسفانه در طول عمر انقلاب روسای جمهوری آمده‌اند و به قوای دیگر تذکر داده‌اند اما در مورد این اصل زمین مانده به کسی تذکر نداده‌اند، در حالی که این مسئله از مصادیق مهم تذکر قانون اساسی است.

اما در پی این اتفاقات، واکنش بیشتری از قوه ی قضاییه و اقدام خاصی در این زمینه از این نهاد مسئول شاهد نبودیم. از مسئولین قوه ی قضاییه انتظار می رود تا با درایت بیشتری به این پرونده ها رسیدگی کنند تا شاهد از بین رفتن این فریضه ی مهم و در نهایت انحطاط جامعه نباشیم و خودمان با خودمان، کشتی جامعه را سوراخ نکنیم!