مطهری: در برخی مسائل فرهنگی مجبور به اعمال قدرت هستیم/ افروغ: امروز مدیرانی داریم که حرف می‌زنند تا به پاداش برسند

گروه داخلی«تیتریک» ؛ عماد افروغ کارشناس مسائل فرهنگی در برنامه شب گذشته «دیروز،امروز،فردا» در مورد لزوم توجه به فرهنگ در شعار سال ۹۳ گفت: حس می‌کنم این پیام به رهبری منتقل شد که آنچه بعد از انقلاب رخ داده این طور بوده که اهداف سیاسی- اقتصادی جای اهداف فرهنگی و ارزشی را گرفته و به عبارتی جای هدف و وسیله عوض شده است.

وی افزود: چرا باید در انقلاب اسلامی با آن سابقه شاهد فریب، دروغ و… باشیم؟ دروغ یک کار غیر اخلاقی است و اگر انقلاب به دنبال بست اخلاق بوده، نشان می‌دهد کسانی که آمار غلط می‌دهند و دروغ می‌گویند ضد انقلاب واقعی هستند، از طرف دیگر به هرحال ما با برخی بحران‌های اقتصادی مواجه شدیم که راه نجات آن بازگشت به فرهنگ و توجه به نوآوری‌های ایرانی است که باید با دعوت فرهنگی مردم همراه باشد تا بتوانیم از این بن بست خارج شویم، باید به این موضوع توجه داشته باشیم که توسعه باید خودش را با فرهنگ وفق دهد.

علی مطهری نماینده مردم تهران در مجلس هم در ابتدای این برنامه گفت: امروز شرایط برای مطرح کردن این شعار مهیاتر شده است، در دولت گذشته فضاها و درگیری‌های سیاسی شدیدتر بود و یک نگاه فرهنگی خاص هم حاکم بود که احیاناً اگر این شعارها داده می‌شد، گاهی جواب سر بالا داده می‌شد و فضا برای تحقق این شعار مهیا نبود. اینطور نیست که فکر کنیم امروز نسبت به دوره قبل از نظر فرهنگی در وضعیت نامطلوب‌تری قرار داریم بلکه حس می‌کنم احساس شده امروز فضا برای برآورده شدن منویات فرهنگی مهیاتر است و به همین دلیل این شعار مطرح شده است.

وی افزود: یکی از شعارهای انقلاب ما استقلال بوده که این استقلال شامل فرهنگ، اقتصاد و سیاست می شود. همانطور که استعمار هم شامل این موارد می شود و البته پایه استعمار سیاسی و اقتصادی، استعمار فرهنگی است. یعنی تا زمانی که یک ملت از نظر فرهنگی استعمار نشود، امکان استعمار سیاسی و اقتصادی وجود ندارد به همین دلیل در استعمار جدید شخصیت و هویت فرهنگی کشورها را زیر سوال می برند. هر ملتی اگر دارای مکتب باشد می‌تواند به حیات خود ادامه دهد در غیر این صورت این کشور در فرهنگ‌های بیگانه حذف و تحت سیطره آنها قرار می‌گیرد.

مطهری همچنین گفت: یکی از علل وجود برخی کاستی‌ها در حوزه فرهنگ این است که مربیان جامعه آنطور که باید و شاید به وظیفه خود عمل نکرده‌اند. مثلاً روحانیت یکی از مربیان جامعه است، دولت هم یکی دیگر از مربیان جامعه است که شامل آموزش پرورش، آموزش عالی و… می شود. اگر این مربیان به وظیفه خود به درستی عمل نکنند جامعه دچار کاستی‌های فرهنگی می‌شود، مثلاً اگر روحانیت با عقاید خرافی مبارزه نکند و یا جلوی رفتارهای ضدهنجار نایستد یا مثلاً آموزش پرورش در تربیت اسلامی کوتاهی کند یا مثلاً پلیس به وظایف خود عمل نکند، جامعه آسیب خواهد دید.

نماینده مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار داشت: مساله فرهنگ چیزی نیست که با چند جلسه و با یک تصمیم و حتی با قانون بتوانیم آن را حل کنیم و ناهنجاری‌های فرهنگی را از بین ببریم، این موضوع یک کار دراز مدت است و همه در قبال آن مسئول هستند و همه باید با هم دست به دست هم دهند تا معضلات آن را حل کنند. این مساله کاری است که هم نیاز به کار تئوری دارد و نیاز به اقدامات عملی.

وی ادامه داد: به طور کلی باید ببینیم اسلام چه راهی روبه روی ما گذاشته است، اسلام گاهی جواز اعمال زور را صادر کرده که ممکن است با دید غربی با آزادی مخالف باشد اما اسلام این موضوع را مخالف با آزادی هم نمی‌داند. مثلاً اگر ما مردم را وادار به واکسیناسیون کنیم کسی می تواند ادعا کند این موضوع مخالف آزادی است؟ قطعاً غرب هم نمی تواند چنین ادعایی داشته باشد چون وقتی به مصلحت مردم است می توان از اعمال زور استفاده کرد. یا مثلاً در مورد سواد آموزی و…

وی افزود: در بعضی از مسائل فرهنگی هم گاهی مجبور به اعمال قدرت هستیم، مثلاً امروز وضعیت رانندگی در جامعه ما در قیاس با دنیا شاید جزو ۴-۵ کشور آخر دنیا هستیم. آیا دولتی از دولت ها آمد بگوید که من آمده‌ام نحوه رانندگی را در ایران اصلاح کنم؟ این موضوع نیاز به اعمال زور دارد. البته در برخی دیگر از موارد هم باید به مسائل ریشه ای بپردازیم. مثلاً وقتی عدالت اجتماعی وجود نداشته باشد این موضوع روی جامعه تاثیر می‌گذارد، وقتی عدالت اجتماعی وجود نداشته باشد، کم کم اندیشه شانس و… در مردم رواج پیدا می‌کند. مثلاً وقتی یک نفر یک شبه در قرعه‌کشی صاحب ۵۰۰ میلیون می‌شود در فکر مردم تاثیر می‌گذارد و نشان می‌دهد بخت و اقبال مهم‌تر از کار و تلاش است.

علی مطهری همچنین گفت: این مسائل اگر اخلاق و عقاید تاثیر بگذارد روی عملکرد و رفتار مردم هم تاثیر می گذارد. پس ما باید به ریشه ها هم بپردازیم.

افروغ در بخش دیگری از «دیروز،امروز،فردا» تصریح‌کرد: ارتباط بین فرهنگ و اقتصاد بستگی به تعریف ما از فرهنگ دارد، تعریفی از مجموعه فرهنگ وجود دارد که دردی را دوا نمی‌کند، یک تعریف مفهومی هم وجود دارد که آن هم در کلیت دردی را از ما دوا نمی‌کند. ما باید فرهنگ را به عنوان اصل و قاعده‌ای تعریف کنیم که می‌تواند سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… باشد، مشکل اصلی ما این است که یا این قاعده را نمی‌شناسیم و یا آن را می‌شناسیم اما به آن عمل نمی‌کنیم.

این کارشناس مسائل فرهنگی یادآور شد: متاسفانه نگاه ما جزئی و فردگرا است، از بالا تا پایین تصوری که از تمام ارکان حکومت داریم فردی است، از نگاهمان به ولی فقیه گرفته تا مقامات اجرایی سطح بالا، به همین دلیل است که در بدنه مدیریتی ما وضعیت خاصی ایجاد شده و همیشه تن افراد می لرزد  که چه کسی رئیس جمهور یا وزیر می شود، اگر قرار است قاعده ای حاکم باشد و بر اجرای این قواعد نظارتی وجود داشته باشد چرا باید تنمان بلرزد؟ این موضوع باعث می شود سیستم های گزینش به شکل خاصی شکل بگیرند که به صورت شخصی و نه شایستگی گزینش می کنند. کسی مخالف ویژگی های شخصی نیست اما ضابطه و ساختار هم مهم است. متاسفانه روی اقتصاد ما نگاه ضابطه مند وجود ندارد.

وی ادامه داد: در تاریخ سرمایه داریم آمده است که دین باعث انباشت سرمایه در غرب شد چون در بین کاتولیک‌ها کار مذموم بود اما در ادامه پروتستان کار و قناعت را به عنوان ارزش اجتماعی مطرح کرد و این موضوع باعث انباشت سرمایه در غرب شد. اصل دینی منتج به توسعه اقتصادی ما چیست؟ منبع دینی منتج به توسعه اقتصادی ما چیست؟ شهید مطهری می گوید ما لازم است برای بقای نظام فلسفه دین، الهی، سیاسی، اقتصادی،تاریخی، اخلاقی و… خود را تدوین کنیم.

افروغ گفت: من فکر می‌کنم باید نگاهی تازه به این مساله داشته باشیم. امام(ره) کجا در کتاب ولایت فقیه خود اشاره کرده‌اند منبع اقتصادی ما نفت است؟ همه صحبت‌ها به خمس برمی‌گردد. دلیل اینکه ما حول یک منبع نفتی بگردیم و منجر به دولت رانتی و فسادهای مربوط به آن شود چیست؟ برویم آمار بگیریم ببینیم چند درصد مردم خمس می‌دهند؟ چرا موارد مصر خمس را تغییر نمی‌دهیم؟ چه اشکالی دارد اصل خمس خرج تولید و سرمایه گذاری شود و سود آن صرف مسائل دینی شود؟ در این صورت فردی که خمس می‌دهد از پرداخت آن فرار نمی کند و در ادامه این موضوع منجر به انباشت سرمایه می شود.

وی افزود: نتیجه این موضوع این می‌شود که افراد متمول یک کار دینی انجام می‌دهند و نتیجه عمل خود را هم می‌دهند، اخیراً وقف اوراق وقف چاپ کرد تا کسانی که می‌خواهند انگیزه اقتصادی دینی خود را نشان دهد بیاید و این اوراق را خریداری کنند که کار بسیار خوبی بود.

مطهری هم در بخش دیگری از برنامه گفت: مهمترین وجه رابطه بین فرهنگ و اقتصاد کار است، اسلام اهمیت زیادی برای کار قائل است که شاید این مورد در جامعه ما جایگاه خاص خودش را ندارد، امروز کار باید برای ما یک امر مقدس و افتخار محسوب شود در حالی که ممکن است برای بخشی از جامعه ما کار این نقش را نداشته باشد؛ ما حدیث داریم که کسی که بار زندگی خود را به دوش دیگران بیاندازد و اهل کار نباشد از رحمت الهی به دور است. این مطلب بسیار مهمی است که کار در جامعه یک موضوع مقدس تلقی شود این در حالی است که معدل کار مفید در ادارات ما بسیار پایین است که این یک زنگ خطر است.

وی همچنین گفت: مساله خمس یک موضوع تخصصی است و محل هزینه خمس مشخص است. احتمالاً آقای دکتر تحقیقات کافی در این مورد دارند.درست است؟

افروغ در جواب گفت: بحث من این بود که اصل خمس به تولید اختصاص داده شود و سود آن به مصارف دینی پرداخته شود. امروز حتی یکی از مراجع این کار را انجام می دهد.

مطهری هم گفت: ایده خوبی است اما من فعلاً در این مورد نظری ندارم.

وی ادامه داد: رعایت قانون، رعایت حقوق یکدیگر، نقد پذیری خصوصاً نقد قدرت، کم شدن تشریفات و تجملات، کاهش تبلیغات نامناسب که مشوق تجملات و تشریفات است و… می تواند هم روی فرهنگ و هم روی اقتصاد ما تاثیر بگذارد. مساله ازدواج آسان چیزی است که اگر ترویج پیدا کند هم روی اقتصاد تاثیر می گذارد.

عماد افروغ در بخش دیگری از این برنامه تلویزیونی اظهار داشت: آقای مطهری به مشکلات فرهنگی اشاره می‌کند اما بحث ایشان خرد و جزئی است اما من معتقدم باید به بحث های کلان فرهنگی توجه کرد. بزرگترین مشکل فرهنگی ما نفاق است که این هم به بافت نظری نظام برمی‌گردد. اگر سازوکارهای درست وجود نداشته باشد بستر خوبی برای نفاق ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: گاهی عده‌ای می‌خواهند یک ایدئولوژی امتحان پس داده‌ای را در مقابل گفتمان کامل انقلاب اسلامی قرار دهند، تردید می‌تواند ریشه تئوری داشته باشد و یا ریشه‌ای عملی، بعد از جنگ گفتمان‌های مختلفی آمدند تا در مقابل گفتمان انقلاب اسلامی قرار بگیرند؛ در دولت گذشته با شعار عدالت هم شاهد همین موضوع بودیم که فقط اسمی از عدالت وجود داشت؛ یا در دولت‌های گذشته بحث نوسازی، توسعه اقتصادی مطرح شد که البته عده‌ای جلوی آن به خوبی ایستادند.

افروغ افزود: اگر اعتماد مردم از دست برود به راحتی مرمت نمی‌شود. با شناختی که از رفتارهای بعد از انقلاب و سیاست ها دارم فکر می کنم مردم ما خیلی نجیب هستند و باید قدر آن ها را دانست. گاهی رفتارها وسیاست هایی به مردم القا شده که جا داشته اعتراض توفنده ای داشته باشند اما این کار را نکردند.

وی ادامه داد: نباید الگوی فرهنگی به مردم القا شود که با هویت آن مغایر باشد، یکی از ضعف‌های موجود در بحث مشارکت، ضعف در تمرکز زدایی است، متاسفانه ما می‌خواهیم در ظرف جا مانده از رژیم پهلوی می‌خواهیم برای مظروف انقلاب اسلامی استفاده کنیم که این موضوع شدنی نیست؛ در دفاع مقدس ما این تجربه را داشتیم و همه شرکت داشتند و ما شاهد همبستگی مردم بودیم.

وی تأکید کرد: همبستگی نیاز به دغدغه از بالا دارد. زمان جنگ آن بالا وقتی حرف می زد آن حرف منتج به عمل می شد و هزینه های آن عمل را هم می‌داد، متاسفانه امروز مدیرانی داریم که حرف می‌زنند تا به پاداش برسند، در زمان جنگ عده‌ای حرف زدند و پای حرف خود جان و آبرو دارند اما امروز کسانی هستند که حرف می‌زنند و بدون عمل هم مالشان بیشتر می‌شود و هم متاسفانه آبرو به دست می آورند.

علی مطهری هم در بخش دیگری از «دیروز،امروز،فردا» گفت: در جواب آقای افروغ باید بگویم که پرداختن به مسائل کلان فرهنگی لازم است اما این آسیب را هم دارد که بحث فرهنگ به مباحث تئوری خلاصه شود و نتیجه مطلوبی هم نداشته باشد، من معتقدم باید در کنار بحث‌های نظری وارد مصداق‌ها هم شویم.

وی ادامه داد: راز موفقیت اسلام این است که از یک طرف دعوت به توحید می‌کند و از طرف دیگر عدالت را هم برقرار می‌کند و می‌گوید کسی برده و بنده دیگری نیست. این ها بحث‌های کلان است که خوب است و باید بیان شود؛ مثلاً در بحث یارانه‌ها این خیلی خوب است که افراد به دلیل اخوت و برادری انصراف می‌دهند تا دیگر برادرانشان از این موضوع استفاده کنند؛ اما نباید از مباحث جزء هم غافل شد و فکر می‌کنم مقصود رهبری هم از شعار امسال همین مسائل ریز فرهنگی است.

نماینده مردم تهران در مجلس افزود: توجه به فرهنگ و اقتصاد چیزی نیست که فقط حکومت بتواند آن را انجام دهد و نیاز به عزم ملی و مدیریتی دارد که با فداکاری و اخلاص توام است؛ ما مسئولانی داریم که هم انگیزه دارند و هم نگاه خوبی به فرهنگ دارند اما از طرف دیگر افرادی هم هستند که به اهمیت فرهنگ آنطور که باید و شاید توجه ندارند. ما تحت تهاجم فرهنگی هستیم، شبکه‌های ماهواره‌ای گسترش پیدا کرده و اندیشه‌ها مختلفی به صورت همزمان در کشور عرضه می‌شود و طبیعی است که بخشی از فعالیت‌های فرهنگی از این طریق خنثی می‌شود.

وی یادآور شد: ما باید ایمان اسلامی مردم را تقویت کنیم، قبل از انقلاب همه نوع تبلیغات وجود داشت اما قشری در جامعه وجود داشت که خودشان را حفظ کرده بودند و در نهایت شعله‌های انقلاب از همین قشر شروع شد؛ ما باید به سراغ ایمان اسلامی مردم برویم و آن را تقویت کنیم. وقتی این ایمان و اراده در مردم ایجاد شود نوعی مصونیت در جامعه به وجود می آید.

افروغ در پایان صحبت‌های خود هم گفت: من توجه به بحث های جزئی فرهنگی را نفی نکردم بلکه گفتم باید روی بحث های کلان فرهنگی متمرکز بود.

وی ادامه داد: مدیریت جهادی وقتی مطرح می‌شود گاهی در مورد خصلت مدیر است و گاهی در مورد هویت مدیریت است، مدیر باید ساده‌زیست باشد و با قناعت انس گرفته باشد و از خدا طلب اجر نماید و به دنبال ارضای تمایلات درونی باشد. بعد از جنگ متاسفانه می خواهند به همه چیز پاداش و جایزه بدهند که این موضوع با رفتار مدیر جهادی مغایرت دارد. مشورت کردن یکی از خصلت های مدیر جهادی است و او باید از همه ظرفیت ها استفاده کند.

وی گفت: فردوسی می‌گوید بی‌عدالتی، کنار گذاشتن شایسته‌ها و استفاده از افراد ناشایست متملق، مال اندوزی و دروغ‌گویی طومار یک حکومت را می‌پیچاند. چرا وضعیت مالی مسئولین ما اینقدر خوب است؟ اگر تمرکز گرایی و اقتصاد نفتی نبود باور کنید این ثروت ها جمع نمی‌شد.

مطهری هم در پایان برنامه اظهار داشت: مردم باید همه امور را رصد کنند و بی تفاوت نباشد و اینطور نباشد که مردم صرفاً منتظر عمل دولت باشد. امام فرمودند اگر دیدید مسولین درست عمل نمی کنند خودتان وارد عمل شوید.