معاونت طب سنتی وزارت بهداشت بی‌صدا منحل شد

گروه  پزشکی «تیتریک» ؛قدمت طب سنتی به تأیید حکمای این طب به درازای عمر انسان است. برخی ازنام آورترین دانشمندان، حکما و محققان در این علم براین باورند که علم طب، مبدأ الهی دارد و متکی بر وحی است. 

شیخ مفید می گوید: "طب، دانشی است درست که آگاهی از آن امری ثابت و راه دسترسی به آن وحی است. آگاهان به این دانش آن را تنها ازطریق پیامبران بهره گرفته اند و با استفاده از سمع (ادله نقلی)، نه تنها باهدف درمان بلکه برای فراگیری آن کوشیده اند در واقع آگاهی از این علم، نعمتی از جانب خداوندی است که برهمه نهفته ها آگاه است."

سید بن طاووس نیز نقل کرده است: "خداوند آدم را از بهشت فرو آورد و او را از آگاهی به همه چیز برخوردار ساخت. طبابت از جمله چیزهایی بود که خداوند وی را از آن آگاه کرد."

می توان گفت که سرآغاز علم طب، آموزه های وحی بوده اما تجربه حکما نیز به آن افزوده شده و این چند هزار سال تجربه بشر با غربالگری 250 ساله ائمه اطهار هم اکنون به دست ما رسیده است.

در ایران قدیم، خدمات طب سنتی و اسلامی توسط حکیم های آن زمان ارائه می شد. در اوایل قرن گذشته، هنگامی که با تمدن غربی پس از رنسانس علمی اروپا مواجه شدیم، با احساس حقارت در برابر تکنولوژی آنها، یک باره از گذشته درخشان علمی خود به خصوص در رشته طب بریدیم و با توسعه پزشکی مدرن و بی مهری نسبت به حکیم ها وروش های درمانی شان، به تدریج تعداد آن ها رو به کاهش نهاد و کتب علمی شان در کتابخانه ها مهجور ماند. 

جایگاه ویژه ایران در مباحث طب سنتی

سرزمین ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع‌زیستی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است.بر اساس نظر گیاه‌شناسان و پ‍‍ژوهشگران، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸ هزار گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست.

تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌‌ای و آرایشی ـ بهداشتی هستند. به علاوه ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی۱ ایران هستند. منحصراً در سرزمین ایران رویش کرده و به‌عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می‌شوند.
حجـم تجـارت جهانی گیاهان دارویـی از ۶۰ میلیارد دلار در سـال ۱۹۹۶ به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است و بر اساس پیش‌بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

در اکثر کشورهای توسعه‌یافته، طب سنتی در ابعاد مختلف تحت حمایت دولت قرار گرفته و سهم خوبی از تأمین سلامت مردم را در سیستم سلامت کشور به‌عهده گرفته است.

طب سنتی چین ۴۰ درصد خدمات بهداشتی ـ درمانی را در این کشور بر عهده دارد؛ پوشش بیمه‌ای هزینة درمان، دارو و خدمات طب سنتی در ژاپن، ‌چین، کره و ویتنام به‌ صورت کامل است و در کشورهای آلمان، استرالیا،‌ نروژ، انگلستان، کانادا و آمریکا قسمتی از هزینه‌ها توسط سازمان‌های بیمه پرداخت می‌شود.

جایگاه طب سنتی در سیاست های کلی سلامت

اکنون بعد از 100 سال خاک خوردن این گنجینه بارقه هایی از امید دیده می شود. رهبر انقلاب در دیدار با اساتید دانشگاه ها با اشاره به مطالب عنوان شده توسط یکی از اساتید از خبر تشکیل دانشکده طب سنتی به یک مژده تعبیر کرده بودند و در سال 1386 خطاب به رياست جمهور وقت فرمودند: "جناب آقاي رئيس جمهور محترم! اين گياهان دارويي و طب سنتي از جمله كارهايي است كه مي تواند باب جديدي در مسائل كلان مربوط به بهداشت و درمان بگشايد. توجه و اهتمام جنابعالي در اين كار بسيار مفيد خواهد بود ان‌شاء الله". 


متعاقب اين امر ولايي،  با همت دولت نهم و معاون علمي و فناوري رياست جمهوري " ستاد توسعه پژوهش و كاربرد گیاهان دارویی و طب ايراني (سنتی)" در سال  1387 تشكيل و فعاليت خود را آغاز نمود. این ستاد با هدف ارتقاء جايگاه کشور درحوزه گياهان دارويي، داروهاي گياهي و احياء طب ايراني، تدوين نقشه راه، سند راهبردي و سياستگزاري در سطح کلان، ساماندهي، هدایت و هماهنگی بین نهادهای مرتبط  بنیان نهاده شده است.

حمایت از طب سنتی تا اواخر دولت دهم ادامه داشت تا جایی که احمدی نژاد دراردیبهشت 92 با تشکیل معاونت طب سنتی- اسلامی وزارت بهداشت و تاسیس دانشگاه طب سنتی – اسلامی تلاش کرد گامی عملی در راستای حمایت و گسترش این دانش چند هزار ساله بردارد.

طب سنتی از دید مسئولین جمهوری اسلامی از چنان اهمیتی برخوردار است که رهبر انقلاب در تبیینسیاستهای کلی «سلامت» که در فروردین 93 ابلاغ شد ؛ در چند مورد به آن اشاره کردند:

1) بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه نمودن طب سنتی ایران.

2) ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و حمایت از توسعه نوآوری‌های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده‌های دارویی سنتی تحت نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.

3) استاندارد سازی و روزآمد کردن روش‌های تشخیصی و درمانی طب سنتی و فرآورده‌های مرتبط با آن.

4) تبادل تجربیات با سایر کشورها در زمینه طب سنتی.

5) نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر ارائه خدمات طب سنتی و داروهای گیاهی.

6) برقراری تعامل و تبادل منطقی میان طب سنتی و طب نوین برای هم‌افزایی تجربیات و روش‌های درمانی.

7) اصلاح سبک زندگی در عرصه تغذیه.

نگاهی به مهمترین عناوین سند راهبردي ملي توسعه طب سنتي

ابلاغ سیاستهای کلی درخصوص طب سنتی به رهبر انقلاب محدود نشده و سند راهبردي ملي توسعه علوم و فناوري گياهان دارويي و طب سنتي به عنوان اولين سند بالادستي در حوزه گياهان دارويي و نقشه راه توسعه اين حوزه تیرماه 92 در شوراي عالي انقلاب فرهنگي که به رياست رئيس جمهور وقت احمدی نژاد برگزار شد ،به تصويب نهايي رسيد. 

به گفته معاون طب سنتي وزير بهداشت دولت دهم، اين سند پس از ابلاغ از سوي رئيس جمهور وارد مرحله اجرايي مي شود و به محض ابلاغ، ستاد نظارت بر اجراي سند توسعه گياهان دارويي وطب سنتي نيز آغاز به کار مي کند. 

خدادوست در گفت‌وگو با خراسان با اشاره به آن که با اجراي اين سندگام هاي مهم و تحول سازي درعرصه توسعه گياهان دارويي و طب سنتي در کشور برداشته خواهد شد، افزود: در واقع اجراي اين سند ورود خدمات طب سنتي به نظام سلامت را به دنبال خواهد داشت، همچنين در زمينه توسعه آموزش و پژوهش در زمينه طب سنتي وگياهان دارويي و نيز پوشش بيمه اي خدمات طب سنتي وگياهان دارويي ، ساماندهي ارائه خدمات طب سنتي و... چند اقدام ملي ذيل سند پيش بيني شده است.

به گفته معاون طب سنتي وزير بهداشت دولت دهم، اين سند به عنوان يکي از مطالبات مقام معظم رهبري علاوه بر بخش تعاريف شامل بخش هاي ارزش‌هاي بنيادين، چشم انداز، اهداف، راهبردها و اقدامات ملي است ، به نحوي که در سند راهبردي توسعه علوم وفناوري گياهان دارويي وطب سنتي 12 راهبرد و 48 اقدام ملي تعيين شده است که در ادامه مهمترین بخش های این سند را میخوانید:


چشم‌انداز طب سنتی در افق 1404

با ایمان به یاری پروردگار و تکیه و توکل بر او و برای تحقق چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی بخش گیاهان دارویی و طب سنتی دارای ویژگی‌های زیر خواهد بود:

۱ـ بهره‌مند از سرمایه و منابع مادی و معنوی داخلی و مزیت‌ها و زیرساخت‌های بومی و پیشرفته، دارای سهم برتر منابع انسانی در کشور و منطقه؛

۲ـ مولد ارزش افزوده اقتصادی، دارای توان رقابت جهانی و رتبه اول صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی در منطقه؛

۳ـ پیشتاز در مرزهای دانش و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی و کسب مقام نخست علمی در سطح منطقه؛

۴ـ مورد وثوق و افتخارآفرین برای آحاد جامعه در ایران و جهان؛

۵ ـ شکوفا، نوآور و دارای نقش مؤثر و برجسته در نظام سلامت کشور از طریق شـیوه‌های عالمانه و مبتنی بر شواهد، ایمن، با کیفیت، مؤثر و قابل دسترس برای آحاد جامعه ؛

۶ ـ مرجعیت علمی در جهان با تکیه بر گیاهان دارویی بومی و انحصاری ایران و میراث مکتوب غنی پزشکی ایران.


اهداف و راهبردهای حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی در افق 1404

الف) اهداف

۱ـ کسب سهم ۱۰ درصد ارزش بازار بهداشت کشور بر اساس قواعد و مبانی طب سنتی از جمله رعایت اصول شش‌گانه سلامت

۲ـ کسب سهم ۴ درصد ارزش بازار درمان کشور

۳ـ کسب سهم ۲ درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تأیید شده مبتنی بر داروهای طب سنتی

۴ـ پوشش بیمه‌ای مناسب به منظور رسیدن به نرخ پرداخت از جیب ۳۰% در حوزه طب سنتی

۵ ـ ارتقای سطح سلامت جامعه مبتنی بر توسعه طب سنتی و بهره‌گیری از اصول شش‌گانه سلامت و نگرش کل‌نگر

۶ ـ کسب رتبه نخست منطقه در رفع نیازهای سلامت و پزشکی در حوزه طب سنتی و صدور خدمات، دانش فنی و فرآورده‌های گیاهی و طبیعی به میزان ۲۰% از صادرات خدمات پزشکی کشور

۷ـ افزایش سالیانه ثبت پتنت در این حوزه و رسیدن به ثبت سالیانه ۵۰ پتنت در سال ۱۴۰۴ در زمینه فرآورده‌های طب سنتی


ب) راهبردها

۱ـ بازنگری، اصلاح، ساده‌سازی و روزآمد‌ کردن قوانین، مقررات و استانداردهای مربوطه در این حوزه

۲ـ سامان‌دهی و تعیین قلمرو فعالیت‌های طب سنتی در نظام سلامت و نظام آموزش و پژوهش پزشکی کشور

۳ـ فرهنگ‌سازی و اصلاح نگرش جامعه نسبت به جایگاه طب سنتی و استقرار و ترویج روش زندگی و تغذیه سالم بر اساس آموزه‌های این طب

۴ـ اصلاح فرآیندها و ساختارهای نظارت و ارزیابی حوزه طب سنتی

۵ ـ ساماندهی و ارتقای ظرفیت علمی ـ تخصصی، مهارت‌های حرفه‌ای و جایگاه معنوی نیروی انسانی متخصص و همچنین کتب درسی و منابع مرجع در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی

۶ ـ گسترش همکاری‌های علمی و فناوری در سطح بین‌المللی در حوزه طب سنتی

۷ـ گسترش، تسهیل و ساماندهی ارائه خدمات در حوزه طب سنتی

۸ ـ پشتیبانی و حمایت مؤثر از تحقیقات بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی اولویت‌دار در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی

۹ـ توسعـه داروسازی سنتـی برای پاسخگویی به مـصارف داخلی و رفع نیازهای صادراتی

۱۰ـ ایجاد و ساماندهی نهادهای مؤثر در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی و حمایت از مؤسسات معتبر مردم‌نهاد در این حوزه

۱۱ـ تعمیق و گسترش بنیان‌های معرفتی و فلسفی طب سنتی و ایجاد فرصت‌های عملی برای تعامل فعال و هم افزایی طب سنتی و طب مدرن


وقتی سیاست‌های کلی نظام متولی اجرا ندارد

با روی کار آمدن دولت یازدهم  و تصدی پست وزارت بهداشت توسط حسن قاضی زاده هاشمی ، وی با ابقای محمود خدادوست در سمت معاونت طب سنتی – اسلامی مهر تاییدی بر سیاست های اتخاذ شده دولت قبل در این زمینه زده و در همایش اساتید، دانش‌آموختگان و دستیاران طب و داروسازی سنتی در بهمن 92 گفته بود: از دل و جان اعتقاد دارم که طب سنتی، طب موثر و مورد اعتماد مردم و نیاز امروز ماست. بنابراین باید احیا شود.

مصاحبه های مکرر خدادوست با رسانه ها و تاکیدات وزیر بهداشت بر ساماندهی عطاری‌ها و غربالگری اطبا این امید را میداد که قرار است دولت تدبیر و امید گامی جدی در راستای احیای طب سنتی بردارد اما رسانه ای شدن لغو مصوبه تاسیس دانشگاه طب سنتی – اسلامی در اسفند 92 و سکوت معاونت طب سنتی – اسلامی وزارت بهداشت حکایت از ماجرای دیگری داشت.

رسانه ای شدن موضع دولت درخصوص طب سنتی از آنجا آغاز شد که علی لاریجانی رییس مجلس با ارسال نامه ای به حجت الاسلام روحانی، تشکیل معاونت طب سنتی – اسلامی را مستلزم وجود قانون و تصویب مجلس دانست و خواستار اصلاح این مصوبه یا لغو آن شد.

یک حقوقدان در گفتگو با مشرق با اشاره به اینکه اصل «ايجاد معاونت طب سنتي» در وزارت بهداشت با توجه به تبصره (۳) ماده (۵۷) قانون برنامه پنجم توسعه مورد ايراد رياست محترم مجلس نيست گفت: ايراد ناظر به شناسايي معاونت يادشده به عنوان «نهاد عمومي غيردولتي» به موجب سند پيوست تصوير نامه بوده است و از سوي ديگر قسمتهايي از سند پيوست نيز مورد ايراد قرار گرفته است.

مرتضی پور محمدی افزود: با توجه به اينكه سند ملي طب سنتي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب رسيده است و حسب اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيازي به سند پيوست مصوبه نمي باشد،‌ بنابراين با حذف بند «۴» مصوبه و سند پيوست آن قسمت عمده ايرادها رفع خواهد شد .

وی همچنین بند «۲» مصوبه را ناظر به تبديل كارگروه به شوراي عالي دانست كه با توجه به لغو كارگروه ها با تصويب دولت يازدهم موضوع آن منتفي شده است.

این حقوقدان با اشاره به اینکه این مصوبه دولت دهم امکان اصلاح داشت و در صورت اجرای تغییرات، مجلس و شورای نگهبان مخالفتی با آن نمی‌کردند، گفت: اما دولت با وجود این راهکارهای حقوقی برای اصلاح مصوبه تاسیس معاونت طب سنتی – اسلامی وزارت بهداشت، در سکوت کامل خبری آن را لغو کرد و پرونده توسعه طب سنتی را بست. 


معاونتی که بی‌سر و صدا منحل شد ولی به کارش ادامه داد

هیئت وزیران در جلسه ۸/ ۱۰/ ۱۳۹۲ به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد: تصمیم نامه شماره ۴۴۳۵۱/ت۴۸۹۲۳ن مورخ ۲۸/ ۲/ ۱۳۹۲ لغو می شود.موضوع این نامه اجازه ايجاد معاونت طب سنتي ايراني - اسلامي به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي است.

لغو این مصوبه آنچنان بی سر و صدا صورت گرفت که پس از 4 ماه از دستور جهانگیری معاون اول رئیس جمهور، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در گفتگو با مشرق از لغو یا عدم لغو این مصوبه اظهار بی اطلاعی کرد و گفت: در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری یکی از مسائلی که به آن تاکید شده است طب سنتی است و اگر قرار باشد در زمینه طب سنتی کار خوبی صورت گیرد  و پیشرفت کنیم می‌طلبد که یک معاونت در وزارت بهداشت و درمان باشد که متولی این کار باشد.

حسینعلی شهریاری با اشاره به اینکه وزیر آنقدر مشغول کارهای روزانه می‌شود که واقعاً نمی‌تواند به همه امور احاطه داشته باشد، تصریح کرد: به نظر می‌رسد که بودن یک معاونت در این خصوص می‌تواند به اجرای سیاست‌های ابلاغی در جهت توسعه و پیشرفت طب سنتی کمک کند.

این نماینده مجلس در پاسخ به سوال خبرنگار مشرق درخصوص نحوه فعالیت این معاونت پس از منحل شدن توسط هیئت وزیران گفت: من احساسم این است که اجرای این مصوبه لزومی نداشته به همین دلیل وزیر بهداشت این معاونت را حذف نکرده است.

وی ادامه داد: در زمان لغو مصوبه ایجاد معاونت طب سنتی هنوز سیاستهای کلی حوزه سلامت ابلاغ نشده بود و به همین دلیل آقای هاشمی می تواند مجددا از دولت بخواهد که مصوبه قبلی را ابقا کنند.


هزاران سال تجربه و دانش در انتظار تصمیم نهایی

شاید برای برخی از مسئولین اهمیت طب سنتی – اسلامی روشن نشده باشد ولی توجه به این موضوع در دو سند بالادستی(سند راهبردي ملي توسعه طب سنتي و سیاست های کلی نظام) نشان از توجه سیاستگذاران به ترویج و استفاده از پتانسیل بالای طب سنتی است.

گسترش روز افزون عطاری ها، باز شدن هر چه بیشتر مطب ها ، انتشار گسترده مطالب مرتبط با طب سنتی – اسلامی در فضای مجازی و حضور بیش از 100 عنوان کتاب در حوزه طب سنتی – اسلامی در نمایشگاه کتاب امسال نشان از اقبال رو به ازدیاد مردم به این روش درمانی است.

با افزایش رجوع مردم به طب سنتی و نبود نهادی که بر عملکرد عطاری ها و اطبا نظارت تخصصی داشته باشد، بازار کلاه برداری داغتر شده و با توجه به اینکه این سنخ کلاهبرداریها نه تنها لطمه مالی زده بلکه جان هموطنان عزیز را در خطر می اندازد، جا دارد که هیات وزیران و بالاخص وزیر بهداشت و درمان هر چه سریعتر تدبیری بیاندیشند.