باور کنید این فیلم را هالیوود نساخته...!/ این فیلم تمام اعتقادات ما را هدف گرفته...

گروه سینما «تیتریک» ؛روز گذشته از سازمان سینمایی خبر رسید که فیلم سینمایی «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش مجوز اکران گرفته است. این فیلم که برای اولین بار در سی و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد واکنش‌های زیادی را در پی داشت و این واکنش‌ها باعث شده بود اکران آن با اما و اگرهایی همراه باشد. حال، سازمان سینمایی به این فیلم مجوز اکران داده و قرار است بعد از فیلم آرایش غلیظ توسط حوزه هنری اکران شود.

ساخت و تولید فیلم در سایه تعصبات سیاسی

رستاخیز که قبل از این «روز رستاخیز» نام داشت، قیام عاشورا را با محوریت شخصیت "بکیر بن حر بن یزید ریاحی" بازسازی کرده و داستان آن بازه زمانی مرگ معاویه تا عصر عاشورا را دربرمی‌گیرد. قصه ساخته شدن رستاخیز به 14 سال پیش برمی‌گردد. زمانی که احمدرضا درویش طبق گفته خودش زیر باران‌های دمشق با خدا عهد بست که این فیلم را بسازد! مطالعات برای ساخت فیلم هم از اواسط تولید فیلم «دوئل» در سال 1381 آغاز شد. پژوهش، فیلمنامه‌نویسی و پیش تولید فیلم در حدود 7 سال طول کشید و بهمن ماه سال 1388 همزمان با روز اربعین، فیلمبرداری در شهرستان بم آغاز شد و پس از 250 جلسه فیلمبرداری در شهرهای بم، شهداد کرمان، شاهرود، اصفهان، رباط کریم، کاشان، فومن و تهران در دی ماه سال 1389 فیلمبرداری به پایان رسید. تقریبا می توان گفت این فیلم می توانست برای جشنواره سی و یکم فجر آماده اکران شود، اما تعمد کارگردان این فیلم بر سیاسی بازی باعث شد تا او اجازه نداد "رستاخیز"ش در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد روی پرده آید. اتفاقی تاسف بار که ساحت مقدس فیلم سازی دینی را با سیاسی بازی های متعصبانه آلوده می سازد.

میلیاردها تومانِ ناقابل  از بیت المال...!

درویش در فیلم رستاخیز که بیش از چهارده میلیارد هزینه ساخت آن شده، از عوامل خارجی زیادی استفاده کرده است. تدوین فیلم توسط "طارق انوار" تدوین‌گر نامزد اسکار در سال 2010 برای فیلم سخنرانی پادشاه انجام شده و تمام مراحل فنی و تکنیکی آن در استودیو مولینر لندن صورت گرفته است. همچنین موسیقی فیلم توسط "استفان واربک" آهنگ‌ساز برنده اسکار برای فیلم "شکسپیر عاشق" نوشته شده و اجرای آن را ارکستر فیلارمونیک بلژیک برعهده داشته است.

نمایش فیلم: تحیر مردم و منتقدان از کیفیت اسف‌بار فیلم/ رؤیایی که تبدیل به کابوس شد/ "ارباب حلقه‌ها" یا فیلم عاشورایی؟!

تمام این ماجراها باعث بالا رفتن توقعات از فیلم شد. تا آن جا که می شد در میان اهالی هنر و رسانه به خوبی دریافت همه منتظرند تا نتیجه این همه هزینه از بیت المال و سال ها تولید را در قالب یک اثر کم نظیر تاریخی ببینند. اما با تمام این اوصاف، اکران رستاخیز در جشنواره فجر،‌تمام رؤیاها را به کابوس مبدل کرد. حقیقت آن بود که رستاخیز نتوانست مخاطبان جشنواره را راضی کند و بلافاصله پس از اکران آن انتقادهای بی حد و حصر از آن آغاز شد. به وضوح می شد دید توفیقات بعضی فیلم اولی‌هایی که تمام هزینه فیلم شان به چند صد میلیون تومان هم نمی رسد، بسیار بیشتر از این فیلم پر طمطراق و پر هزینه بود. حالا همه صدای اعتراضی‌شان بلند شده بود و این انتقادات آن قدر عمیق و جدی بود که حتی جایزه‌های جهت دار حشنواره فجر نیز نتواند وضعیت را برای رستاخیز بهبود بخشد...

اما انتقادهایی که به این فیلم می‌شد از دو جنبه «فنی و هنری» و «تاریخی و مذهبی» قابل بررسی است. از جنبه هنری و فنی منتقدان زیادی این فیلم را ضعیف ارزیابی کردند و معتقد بودند با توجه به زمان و هزینه‌ای که برای ساخت آن صرف شده باید شاهد نتیجه بهتری می‌بودند.

به عنوان مثال، "مهرزاد دانش" منتقد نام آشنای سینما معتقد است: "رستاخیز که به دلیل سابقه‌ کم‌وبیش معتبر درویش و سیر طولانی تولیدش، انتظار می‌رفت فیلمی با سروشکلی آراسته باشد، متأسفانه با فاصله‌ای فراوان با این توقع ساخته شده است. مقدمه‌ بیش از حد طولانی و خسته‌کننده ی داستان، ناتوانی در پرداخت فضاهای جنگی کربلا، ضعف مفرط شخصیت‌پردازی، تحریف‌های آشکار تاریخی، شعارزدگی پررنگ در بیان ایده‌ها و آرمان‌ها، جلوه‌های ویژه زمخت و از فیلم بیرون‌زده، دیالوگ‌های ساده‌انگارانه و کلیشه‌ای، پایان‌بندی سردستی و… از جمله عواملی هستند که فیلم را به سقوطی فاجعه‌بار کشانده‌اند... رستاخیز نمونه‌ دیگری است از حیف و میل کردن سرمایه و ایده و زمان و بسیاری دیگر از بضاعت‌ها و ظرفیت‌ها در مسیر پرانحطاط سینمای فاخر".

جمال شورجه کارگردان سینما نیز رستاخیز را فیلمی سطحی دانست و اظهار داشت: "متاسفانه همه ماجرای این فیلم در سطح اتفاق می‌افتد و در سطح هم موفق بوده و در موسیقی، صحنه‌آرایی، تعدد فضای سینمایی، لوکیشن‌ها و ... پر طمطراق بوده اما قرار است ما از این طریق چه معارفی را به مخاطب منتقل کنیم که به نظر من مقداری اشکال دارد".

ورود مراجع معظم تقلید به ماجرا: ایرادات فیلم فراتر از نشان دادن چهره حضرت عباس(ع) است

با وجود نقدهای فنی و تکنیکی، بیشترین انتقادهایی که متوجه رستاخیز شد از بعد مذهبی و تاریخی بود. مهمترین انتقادی هم که در این زمینه مطرح می‌شد نمایش چهره برخی از اعضای خاندان پیامبر مانند حضرت علی اکبر (ع)، حضرت قاسم (ع) و به‌خصوص حضرت ابالفضل (ع) بود. مساله‌ای که تعجب بسیاری را برانگیخت زیرا پیش از این سابقه نداشت که در فیلم‌ها یا سریال‌های ایرانی چهره شخصیت‌های برجسته‌ای مانند حضرت عباس (ع) به نمایش درآید. به‌خصوص این که سال 1389 تصمیم‌گیری درباره پخش یا عدم پخش سکانس‌ مربوط به حضرت عباس (ع) در سریال مختارنامه حرف و حدیث‌های زیادی به همراه داشت و در نهایت مراجع تقلید از پخش این سکانس جلوگیری کردند.

در مورد فیلم رستاخیز نیز مراجع وارد عمل شدند و بارها به این فیلم اعتراض کردند. به عنوان نمونه دفتر آیت الله علوی گرگانی با انتشار بیانیه‌ای نمایش رستاخیز را محکوم و اعلام کرد: "برخلاف نظر عموم مراجع مبنی بر عدم جواز نشان دادن تصویر ذوات مقدسه در فیلم‌ها، در فیلم رستاخیز این ذوات نشان داده شد. لذا این موضوع نوعی بی احترامی و بی توجهی به نظر دینی مراجع تقلید می‌باشد و باعث حرمت‌شکنی عظمت امامزادگان بزرگوار خواهد شد".

آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در نامه‌ای خطاب به حجت‌الله ایوبی رییس سازمان سینمایی آورد: عده قابل توجهی به دفتر ما شکایت کرده‌اند که چرا در فیلم رستاخیز چهره حضرت قمر بنی هاشم و جمعی دیگر از شهدای کربلا (علیهم السلام) به طور مشخص نشان داده شده و می‌دانیم این کار آثار نامطلوبی دارد و نیز به بعضی از وقایع تاریخی آن ایراد کرده‌اند. آیا بنا بر این است که سازمان سینمایی قداست مقدسات را بشکند و از خطوط قرمز بگذرد؟!

گذشته از نمایش چهره اولیای خدا انتقادهایی نیز به روایت تاریخی و مذهبی رستاخیز وارد بود و برخی معتقد بودند این فیلم درصدد تحریف واقعه عاشورا و قداست‌زدایی از شخصیت‌های مذهبی برآمده است.

این فقط 14 مورد از تحریفات تاریخی "رستاخیز" است...

برای مثال حجه‌الاسلام علی ثمری صاحب کتاب «شرح شمع» که تاریخ تحلیلی عاشورا با نگاهی به صد و پنجاه مقتل است، طی بیانیه‌ای به این فیلم اعتراض و به 14 اشکال آن اشاره کرد که این اشکالات به شرح زیر است:

1. عاشورا پیام‌های بسیاری در حوزه‌های اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، دینی، جوانان، نوجوانان، زنان و پیران دارد که اصلا در این فیلم به هیچ یک از این پیام‌ها توجه نشده است.

2. انگیزه قیام اباعبدالله (ع) مغفول واقع شده است. براى مثال اتفاقات عبرت آموز مدینه، سخنان امام کنار قبر پیامبر با عوام و خواص، وصیت امام، هیهات من الذله امام و… اصلا مورد توجه قرار نگرفته است.

3. نقش خواص که در اطراف امام به طمع حکومت جمع شده بودند دیده نمی‌شود.

4.  اتفاقات عبرت‌آموز مکه از قبیل طواف امام و سخنان ایشان مورد تحریف واقع شده است.

5. به جانفشانی کوفیان غیرتمند و فداییان حضرت حسین (ع) به صورت خلاف واقع نگاه شده است و اثری از رشادت‌های آنان نیست. مردانی همچون محمدبن کثیر، هانی بن عروه، عبدالله بن یقطر و طوعه؛ آن شیرزن شیعی وفادار.

6. جناب مسلم فردی در زنجیر و سیاه‌چال با چهره‌ای کریه به تصویر کشیده شده است.

7. به خیانت خواص تاثیرگذاری مثل شریح قاضی، عمر سعد، شمربن ذى الجوشن و… هیچ اشاره‌ای ندارد.

8. حادثه تنبه حضرت حر کاملا تحریف شده و به شکلی مبهم و گنگ مطرح می‌شود.

9. وقایع اتقاقیه کربلا مانند؛ خطبه‌های امام، چگونگی حال و هوای اصحاب، وقایع عصر، نیمه و شب عاشورا همگى تحریف شده و نامفهوم ارایه می‌شود.

10. حوادث روز عاشورا نیز در این فیلم خلاف آنچه در مقاتل گفته شده به تصویر کشیده و تحریف شده است.

11. نکته عجیب که در این فیلم نشان داده می‌شود، هنگام معرفی یاران امام حسین (ع) توسط قمر بنی هاشم، عبدالله بن عمر (فرزند خلیفه دوم) درمیان اصحاب امام است!!!

12. دلبری خواهر سلیمان بن سرد خزاعی از بصره تا کربلا و عاشورا از عبدالله بن حر، بخش قابل اعتنایی از این فیلم را به صحنه عشق بازی زمینی تبدیل می‌کند.

13. نحوه شهادت حضرت علی اصغر (ع) کاملاً تحریف شده است و هیچ انطباقی با تاریخ ندارد.

14. نقش بی بدیل زنان به ویژه زنان اصحاب و اهل‌بیت پیامبر امحاء شده و هیچ اثری از اقدامات و نقش‌آفرینی شکوهمندانه آنان نیست.

اعتراض شدید ذاکران اهل بیت و متدینین: چرا تصویر پاک اباعبدالله(ع) در ذهن مردم را با تخیلات خود خراب می‌کنید؟

ذاکران اهل بیت از دیگر معترضان رستاخیز بودند و در این بین مداحانی مانند حاج منصور ارضی، حاج مهدی سلحشور، عبدالرضا هلالی، سید مجید بنی فاطمه و حاج حسین سازور انتقاداتی را به فیلم وارد کردند. به عنوان نمونه، سید مجید بنی‌فاطمه با انتشار یادداشتی خطاب به احمدرضا درویش گفت: "وقتی نمی‌توانیم اثری در خور شأن واقعه عاشورا بسازیم، بیاییم و برای امام‌حسین(ع) فیلم نسازیم! چه اصراری داریم تصورات مردمی که از کودکی با امام‌حسین(ع) خو گرفته‌اند را با تخیلات خود تخریب کنیم؟ چطور جرات کردید تصویر حضرت‌عباس(ع)، حضرت‌علی‌اکبر(ع) و... را در فیلم خود نشان دهید؟ بالاتر از همه اینها چطور این حق را به خود دادید که صدای حضرت‌زینب(س) را شبیه‌سازی کنید؟ گستاخی تا کجا؟"

کار این اعتراض‌ها به جایی کشید که هیأت‌های مذهبی تجمعی مقابل مسجد ارگ برگزار کردند. در این تجمع که افرادی مانند فرج‌الله سلحشور کارگردان سینما، مهدی سلحشور، سید مجید بنی‌فاطمه و تعدادی دیگر از مداحان حضور داشتند، حاج حسین سازور در همین جلسه در سخنان انتقادی گفت: "اولین و مهمترین مشکل «رستاخیز» نشان دادن ۵ تن از اهل بیت امام حسین (ع) است. در این فیلم چهره حضرت عباس، حضرت علی‌اکبر، حضرت قاسم، حضرت مسلم و حضرت علی‌اصغر نشان داده شده است. این فیلم چهره سخیفی از حضرت مسلم نشان می‌دهد. این در حالی است که امام خمینی (ره) وقتی در مورد آیت‌الله خوانساری می‌خواستند صحبت کنند به عصمت ایشان اشاره کردند... کل فیلم رستاخیز روی عاشقی پسر حر به یکی از دختران کاروان امام حسین (ع) پایه‌ریزی شده است. آیا حقیقت عاشورا این‌گونه است؟ ... یکی از برداشت‌هایی غلطی که از این فیلم می‌شود غلبه عشق مجازی بر عشق‌های حقیقی کربلا است. ما هیچ پیامی از این فیلم برداشت نکردیم در حالی که عاشورا ۳۰۰ پیام مختلف در خود دارد".

علی ضیا نیز در برنامه صبحگاهی ویتامین 3 خطاب به احمدرضا درویش گفت: "فکر می‌کنم که موقع اکران این فیلم دو ساعت و پنجاه دقیقه‌ای صدای مردم در میاد. راست و حسینی آقای درویش اگر دلت نیست برای امام حسین فیلم بسازی نساز خیلی راحت، امام حسین ما به اندازه کافی غریب هست، امام حسین بین مردم این سرزمین غریب هست و اینکه به غربتش اضافه نکنیم. قصه امام حسین و داستان و حادثه کربلا مردم حفظ هستند، بعد ما یک چیزهایی را روایت می‌کنیم که چیزهای غریبه‌ای برای مردم هست. به نظر من یک بوهایی میاد که بو‌های خوبی نیست و آدم احساس می‌کنه که تو سرزمینمون که این همه دست‌های پشت پرده وجود داره، دستی هم وجود داره برای اینکه خودمون، خودمون را بزنیم و امیدوارم که خداوند همه مارا به راه راست هدایت کنه و اگر من خلاف واقعیت گفته باشم یا آن چیزی باشد که صحت نداشته باشد خدمت شما عرض کنم که قطعا معذرت خواهی می‌کنم".

در واکنش به این انتقادات دنباله‌دار، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: "رستاخیز به تاریخ عاشورا می‌پردازد و در کنار آن دغدغه علما و مراجع کاملا به جا است و ما به نگرانی‌های آنها احترام می‌گذاریم. در هر صورت، ملاحظاتی به کارگردان این فیلم سینمایی ابلاغ شده که در زمان اکران باید آن نگرانی ها رفع شود و آن قسمت‌هایی که مورد توجه مراجع است یا حذف شود یا به گونه‌ای مورد اصلاح قرار گیرد. باید هاله‌ای از نور روی چهره حضرت ابوالفضل (ع) قرار بگیرد تا آن قداستی که حضرت عباس (ع) دارند حفظ شود.

اکران: بازی با انبار باروت یا درمان دلسوزانه...؟

در حالی که به جرأت می توان گفت هیچ یک از فیلم های بعد از انقلاب در حوزه ائمه اطهار با این حجم از انتقادات از طرف مردم، مراجع عظمای تقلید، متدینین جامعه و سایر اقشار مردم روبرو نشده بود شاهد صدور مجوز اکران برای این فیلم هستیم.

البته هر چند یکی از مشکلات اصلی در این زمینه،‌ موضوع قدیمی عدم نظارت کافی بر فیلم در زمان تولید است ولی اکنون نیز باید به شدت مراقب بود تا این فیلم به تخریب و تحریف قیام حضرت سیدالشهدا علیه السلام دست نیازد. البته مشکلات فیلم رستاخیز عمیق تر و جدی تر از این هاست. مشکلات عدیده در ساخت، نگاه سطحی و کاملاً غیر واقعی به مفهوم عاشورا،‌ عدم تناسب و سنخیت ساخت فیلم با مفهوم آسمانی و متعالی عاشورا،‌ و هزار و یک موضوع دیگر، مواردی هستند که نه تنها پیرامون "رستاخیز" وجود دارد، بلکه موجب نگرانی عمیقی دلسوزان و متدینین از اکران آن شده. اکرانی که اگر با این وضعیت به انجام برسد، دیگر مصداق آب ریخته بر زمین خواهد بود و به مثابه توهینی آشکار به دستگاه قدسی حضرت اباعبدالله، مراجع معظم تقلید و متدینین خواهد بود که تا پیش از این بارها و به انحای مختلف به این موضوع واکنش جدی نشان داده اند.

حال باید دید وزارت ارشاد چگونه می خواهد روح حاکم بر فیلم را تصحیح نماید، ولو آن که چهره حضرات معصومین و امازادگان معظم را بتوان با افکت های تصویری اصلاح ساخت،‌ اما روح حاکم بر فیلم، محتوای اصلی قصه،‌ و ساخت فیلم که بیشتر به فیلم های تاریخی هالیوود شبیه است با کدام افکتی قابل اصلاح است؟

هر چند تا همین الان نیز فاجعه رخ داده و میلیاردها تومان از بیت المال صرف این فیلم ضعیف شده اما به تعبیری شاید "جلوی ضرر را هر وقت که بگیری منفعت است"...

حال باید دید وزارت ارشاد "رستاخیز" را با چه اصلاحاتی روی پرده خواهد فرستاد و آیا خواهد توانست روح بیمار این فیلم را درمان کند؟ یا اصلا آیا اساساً این مشکل راه درمانی دارد...؟