سکانسی که شهریار را جهانی کرد

شهریار در سال ۱۲۸۵ خورشیدی در شهر تبریز متولد شد. شهریار دوران کودکی را در روستای مادری، "قیش قورشاق" و روستای پدری "خشکناب" در بخش "قره‌چمن" آذربایجان ایران سپری کرد. پدرش حاج میرآقا خشکنابی نام داشت که در تبریز وکیل بود. شهریار پس از پایان سیکل (راهنمایی) در تبریز، در سال ۱۳۰۰ برای ادامه تحصیل از تبریز عازم تهران شد و در مدرسه دارالفنون تا سال ۱۳۰۳ و پس از آن در رشته پزشکی ادامه تحصیل داد.

این شاعر معاصر کشورمان به ‌سال ۱۳۱۵ در بانک کشاورزی، استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد. در سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۰ اثر مشهور خود "حیدربابایه سلام" را سرایید. گفته می‌شود منظومه حیدربابا به ۹۰ درصد از زبان‌های جهان، ترجمه و منتشر شده ‌است. در تیر ۱۳۳۱، مادرش در گذشت. در مرداد ۱۳۳۲ در تبریز با یکی از بستگان خود به‌نام "عزیزه عبد خالقی" ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه فرزند و دو دختر به نام‌های شهرزاد و مریم و یک پسر به نام هادی می‌شود.

شهریار پس از انقلاب ۱۳۵۷ شعرهایی در مدح نظام جمهوری اسلامی ایران سرود. وی در روزهای آخر عمر به‌ دلیل بیماری در بیمارستان مهر تهران بستری شد و پس از فوت در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷ پس از حدود هشتاد سال عمر به سرای جاودان شتافت و بنا به وصیت خود در مقبرةالشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

او چگونه شهریار شد؟

از بررسی عقاید و اندیشه‌ها و نیز اشعار و نوع زندگی این شاعر بزرگ چنین بر می‌آید که آنچه شهریار را از دیگران ممتاز می‌سازد، برخورداری از برخی کمالات و خصوصیات فکری و اعتقادی و اخلاقی وی است.

سید محمد علی جمال زاده، وقتی با آثار دوران اولیه آفرینش‌های استاد شهریار روبه رو شده بود، درباره آنها نوشت:" از ۱۱۷ بیت قطعه سرتا پا لطف و ذوق و وجد شهریار، هیچ یک را سست و ضعیف نیافتم، بلکه هر یک را از دیگری بهتر، شیواتر، وزین تر و پرمعنی تر دیدم و بر طبع این شاعر تبریزی که مایه افتخار زبان فارسی شده است از جان و دل، آفرین خواندم و وجود چنین شاعر و شاعرهایی را بهترین وسیله ترویج زبان فارسی و روح ایرانی در داخل و خارج تشخیص دادم."

استاد مهرداد اوستا می نویسد: "بی تردید در میان سخن وران روزگار از طلوع شعر دری که با سلطان شاعران رودکی سمرقندی آغاز می‌شود، تاکنون کمتر شاعری به روزگار خویش به نام و آوازه‌ای همچون شهریار دست یافته است . . ."( کیهان فرهنگی، ش ۲، ص ۱۲).

از سوی دیگر، اشعار شهریار نه تنها قلوب ایرانیان را به تسخیر درآورده، بلکه قلمروی وسیع از نفوذ و رواج در خارج از مرزهای ایران زمین برای خود فراهم کرده است، اما باید درخصوص رازهای این توفیق در آثار شهریار تامل کرد و از خود پرسید، دلیل این امر چیست.

شهریار، پاسدار شعر و ادب میهن

دانشگاه تبریز، شهریار را یکی از پاسداران شعر و ادب میهن خواند و عنوان دکترای افتخاری دانشکده ادبیات تبریز را نیز به وی اعطا نمود. وی، اولین دفتر شعر خود را در سال ۱۳۰۸ با مقدمه ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی و پژمان بختیاری منتشر کرد. بسیاری از اشعار او به فارسی و ترکی آذربایجانی، جزء آثار ماندگار این زبان‌هاست. مهم‌ترین اثر شهریار، منظومه حیدربابایه سلام (سلام به حیدربابا) (سروده شده به سال ۱۳۳۳) از مهم‌ترین آثار ادبی ترکی آذربایجانی شناخته می‌شود. شاعر در آن از اصالت و زیبایی‌های روستا یاد کرده ‌است. این مجموعه در میان اشعار مدرن قرار گرفته است.

عمق تعلقات دینی و توجهات مذهبی خانواده و نیز شخص استاد شهریار به حدی است که عشق به ائمه اطهار علیه‌السلام در بسیاری از اشعارش عینا هویداست. او در وصف حضرت رسول اکرم(ص) می‌گوید:

"ستون عرش خدا قائم از قیام محمد ببین که سر بکجا می‌کشد مقام محمد/ به جز فرشته عرش آسمان وحی الهی پرنده پر نتوان زد به بام محمد..."

وی در شعر یا علی علیه‌السلام می‌گوید:

"مستمندم بسته زنجیر و زندان یاعلی دستگیر ای دستگیر مستمندان یا علی/ بندی زندان روباهانم ای شیر خدا می جوم زنجیر زندان را به دندان یا علی...

اشعار شهریار در ستایش امام اول شیعیان جهان سرآمد سلسله مداحان اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام است. "علی ای همای رحمت توچه آیتی خدارا که به ما سوا فکندی همه سایه هما را/ دل اگرخداشناسی همه در رخ علی بین به علی شناختم من به خدا قسم خدا را/ برو ای گدای مسکین در خانه علی زن که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را …"

همچنین شهریار جانسوزترین اشعار خود را تقدیم حضرت سید الشهداء علیه‌السلام و حماسه ابدی او کرده است:

"شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین روی دل با کاروان کربلا دارد حسین/ ازحریم کعبه جدش به اشکی شست دست مروه پشت سرنهاد اما صفا دارد حسین…

مقام معظم رهبری تعهد هنری شهریار این گونه بیان کرد: "درخشانترین هنر شهریار آن است که وظیفه تاریخی خود را شناخت و با همه وجود و به کمال خلوص به آن عمل کرد."

شهریار از معدود شاعرانی است که قلمش مرزها را شکست و اندیشه‌های تابناکش از قله متواضع حیدر بابا به پهن دشت جهان پرکشید. استاد شهریار همانند یک مسلمان واقعی، اسلام را نه تنها دین اخلاق و وجدان که دین سیاست می‌دانست و منتظر بود اسلام حاکمیت را به دست بیاورد. نخستین الفبایی که شهریار یاد گرفت، الفبایی اسلامی و نخستین کتابی که خواند، قرآن بود. وی همه ویژگی‌های یک مسلمان را حمل می‌کرد.

یکی از بزرگترین نمایندگان غزل در ادبیات معاصر ایران است که به نظر بعضی، بزرگترین آنان و ملقب به «حافظ ثانی» است.

شهریار سنگ صبور انسان های مظلوم و آزاده بود

با مطالعه آثار و سبک زندگی شهریار می‌توان به عینه مشاهده کرد که وی سنگ صبور انسان‌های مظلوم و آزاده بوده و به نوعی اشعار او تجلی دردهای بشری است که امروزه شهرت بزرگترین شاعران متعهد ایران اسلامی مرزهای داخلی کشورمان ایران را در نوردیده و اکنون در اغلب کشورهای دنیا شخصیتی شناخته شده است به طوری در اکثر دانشگاه‌های جهان، اندیشه‌ها و آثار وی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.

و در نهایت اینکه مضمون شعرهایش با فرهنگ، آیین، ادب، عقاید و ارزش‌های مردم عجین شده بود و با تمام وجود شعر خود را در راه ترویج فرهنگ اهل بیت و حاکمیت بخشیدن به ارزش‌های اصیل اسلامی به کار می‌گرفت و اگر غیر از این بود، هرگز محبوب دل توده‌های مردم حتی در دور دست ترین نقاط کشور واقع نمی شد.

گزارش از: موسی کاظم زاده