قبل از مهر اولیاء مراقب باشند/حضور همزمان دانش آموزان در سر کلاس و شبکه اجتماعی
اما یکی از مباحثی که این روزها و طی ماه‌های اخیر به‌سرعت بین جوانان و نوجوانان در حال گسترش است، بحث استفاده از «شبکه‌های اجتماعی موبایلی» است. برنامه‌هایی نظیر وایبر، واتس آپ، اینستاگرام و ... محدودیت‌های جامعه حقیقی را نداشته و خطوط قرمز ارتباطات حقیقی را در فضای مجازی از بین می‌برد.
هرچند همه جامعه آماری که در معرض استفاده از این شبکه‌های اجتماعی قرار دارند، قطعاً با خطرات زیادی دست‌وپنجه نرم میکنند اما بی‌شک این تهدیدها برای نسل نوجوان که بدون آموزش‌های از پیش تعیین‌شده به‌یک‌باره با یک دنیای مجازی و عاری از هیچ‌گونه خط قرمزی روبرو شده‌اند، دو صدچندان خواهد بود.
شبکه‌های اجتماعی که بعضی از آن‌ها بیش از یک میلیارد نفر عضو دارند، همان‌قدر در زندگی تک‌تک ما تأثیرگذار و غیرقابل‌انکارند که اینترنت و تلویزیون هستند. هرچند که مدت‌زمان زیادی از شکل‌گیری این شبکه‌های ارتباطی در جهان و متعاقب آن، حضور و نفوذش در جامعه ما نمی‌گذرد، اما تأثیر بسزایش غیرقابل‌چشم‌پوشی است.
امید زمانی متخصص حقوق کودکان دراین‌باره می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی فواید و مضراتی دارند پدر و مادرها باید با توجه به خصوصیات و سن کودکانی که از این شبکه‌ها استفاده میکنند ببینند که فواید بیشتر است یا مضرات. کودکان در سنین پایین بهتر است وارد این‌گونه شبکه‌ها مخصوصاً آن‌هایی که مخصوص استفاده بزرگ‌سالان است (مثل فیس بوک) نشوند.
ولی متأسفانه تلفن‌های هوشمند با قابیلت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی وجود دارند. والدین با خرید تلفن‌های هوشمند برای فرزند امکان دسترسی به این شبکه‌ها را نیز برای آن‌ها فراهم میکنند. خانواده‌ها باید از مضرات این شبکه‌ها آگاه باشند.
ممکن است کودک مورد سوءاستفاده سایبری (آزار سایبری) قرار گیرد یا اگر اطلاعات زیادی را در اختیار افراد مختلف قرار دهند مثلاً آدرس خانه را بگوید که موجب دزدی کودک یا سوء استفاده‌های دیگر از او خواهد شد. بحث دیگر سوءاستفاده‌های جنسی است که ممکن است به‌صورت کلامی یا تصویری، کودک مورد سوءاستفاده قرار بگیرد. از او خواسته شود که تصاویر یا فیلم‌هایی در حالت‌های نامناسب روی اینترنت بگذارند یا مسائل مالی ممکن است پیش بیاید که شماره‌حساب بانکی یا عابر بانک والدین خود را لو دهند. حتی ممکن است کودک قرارهایی با افراد ناشناس بیرون از خانه و مکان‌های نامناسب بگذارد. »
اما از سوی دیگر؛ نتایج برخی تحقیقات، اخبار خوشایندی از نوجوانانی که وابسته به شبکه‌های اجتماعی شده‌اند را حکایت نمی‌کند. برخی از این تحقیقات نشان میدهد نوجوانانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده بیشتری میکنند؛ در معرض اضطراب، افسردگی و شکایات جسمانی بیشتری قرار دارند و همچنین میزان رضایت از زندگی کمتری دارند. اگرچه تفاوتهای جنسیتی به‌دست‌آمده نیاز به بررسی و تبیین بیشتری دارد اما به نظر میرسد بیانگر تفاوت‌هایی در سبک‌ها و الگوهای استفاده از شبکه‌های اجتماعی در نوجوانان دختر و پسر است.
نوجوانانی که زمان بیشتری را صرف ارتباطات اینترنتی میکنند، فرصت زیادی برای ارتباطات زندگی واقعی ندارند و در دنیایی مجازی زندگی میکنند؛ دنیایی که الزاماً همه آدم‌های آن قابل پیشبینی نیستند و صادقانه عمل نمی‌کنند. این دنیای مجازی نوجوانان را در معرض اختلالات درونی سازی شده قرار میدهد.
از سویی دیگر، ارتباط‌های اینترنتی مداوم با خطر کاهش رضایت از زندگی و کاهش کیفیت زندگی در نوجوانان همراه است. در تبیین این یافته میتوان به قطع ارتباط با دنیای واقعی، کاهش ارتباطات اجتماعی خارج از اینترنت و کاهش تفریحات نوجوانان اشاره کرد. ازآنجایی‌که نوجوانی یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تحولی می‌باشد و در شکل‌گیری پایه‌های بعدی سلامت یا آسیب‌های روان‌شناختی نقش غیرقابل‌انکاری را بر عهده دارد؛ خانواده‌ها، نهادهای آموزشی و نوجوانان باید با آسیب‌ها و خطرات بالقوه شبکه‌های اجتماعی آشنا شده و جهت پیشگیری از این آسیب‌ها برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت صورت گیرد. در این میان نقش نظارتی و آموزشی والدین از اهمیت شایان توجهی برخوردار است.
رابطه شبکه‌های اجتماعی، مدارس و رفتار نوجوانان
تمامی این تهدیدها زمانی بیشتر مخاطره‌آمیز جلوه می‌کند که بدانیم وسعت این تهدیدها در فضا و محیط مدرسه با تبادل‌نظر و ردوبدل کردن جذابیت‌های فضای مجازی بین دانش آموزان، بیش‌ازپیش آن‌ها را تهدید می‌کند. جذابیت این ابزار قدرتمند می‌تواند فرصت‌های تعریف‌شده برای دانش آموزان را برای برنامه‌ریزی و کسب علم، به تهدیدهای جبران‌ناپذیری تبدیل کند.
قطعاً یکی از برنامه‌هایی که مدارس برای دانش آموزان در نظر می‌گیرند برنامه‌ریزی تحصیلی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی است. برنامه‌هایی که جزء لاینفک وظایف مدارس تعریف‌شده است. اما با گسترش فعالیت در فضاهای مجازی و حضور پررنگ نوجوانان و پایین آمدن سن کاربران این فضاها، چه بلایی بر سر تفکرات دانش‌آموز می‌آید؟
به‌عنوان‌مثال مدرسه از یک‌سو تعالیم دینی قرآن و روایات معصومین را در ارتباط با روابط ناصحیح محرم و نامحرم را آموزش میدهد. اما نوجوان در کمال ناباوری با نقطه مقابل این تعالیم در فضای مجازی روبرو می‌شود. تطبیق آموزه‌های دینی در مدارس و قیاس آن‌ها با اتفاقات فضای مجازی او را به یک دوگانگی عینی می‌رساند و حالا اوست که باید یکی از دو فضا را انتخاب کند؛ حقیقی یا مجازی!
قطعاً سنین نوجوانی تنها باید معطوف به آموزش باشد و جذابیت‌های فضای مجازی در انتخاب او تأثیرگذار می‌شود؛ درنتیجه نوجوانی که سرشار است از احساسات پیش از جوانی، باعقل به انتخاب نمی نشنید و تنها با معیار احساس و جذابیت انتخاب می‌کند!
علاوه بر موضوع دوگانگی که دانش‌آموز را بر سر دوراهی عقل و احساس قرار میدهد، زمانی که وی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایلی می‌گذارد، وقت او را برای پرداختن به مباحث تحصیلی پر می‌کند! تحقیقات نشان میدهد، نوجوانانی که تلفن‌های همراه پیشرفته‌تر دارند بیشتر اوقات خود را صرف شبکه‌های اجتماعی میکنند؛ حال‌آنکه در چنین سنی بیشتر وقت نوجوانان باید در کنار تفریح، صرف تحصیل و آموزش شود.
راه‌حل پیشنهادی:
به نظر میرسد والدین برای حل این معضل باید تعامل بهتری با فرزند خود برقرار کنند و درباره استفاده از این شبکه‌ها و حدود استفاده از آن‌ها با فرزندان خود صحبت کنند . توضیح دهند که با غریبه‌ها ارتباط برقرار نکنند. پدر و مادر طوری با کودک خود رابطه داشته باشند که کودک بتواند درباره اتفاقی که در آن شبکه می‌افتد، صحبت کند تا به‌صورت روزانه یا هفتگی مروری روی کارهایی که او انجام داده، داشته باشند و راهنمایی کنند که کدام کارها خوب است و از کدام کارها باید پرهیز کند.
از سوی دیگر معلمان تربیتی مدارس نیز می‌بایست با آشنایی با چنین شبکه‌های اجتماعی، دانش آموزان را از تهدیدها آگاه سازند. تجربه ثابت کرده است که موضع‌گیری نوجوانان در این سنین در قبال دوستان خارج از خانواده کمی نرم‌تر است. به‌عبارت‌دیگر هر چه نوجوان در این سن نصیحت خانواده، پدر و مادر را از یک گوش می‌شوند و از گوش دیگر درمی‌کند، اما یک ارتباط دوستانه و صمیمی در مدرسه به‌راحتی می‌تواند او را از پرتگاه شبکه‌های اجتماعی دورنگه دارد.
شاید بتوان این اقدامات را راهبردی‌ترین راهکار پیش روی والدین و اولیای مدارس قرارداد. راهکاری که نه چکشی و برخوردی است و نه انفعالی و تهدیدآمیز.
