تلاش ناتمام در بازنمایی صداقت
مجموعه تلویزیونی «راستش را بگو» به کارگردانی محمدرضا آهنج، تجربه ای تازه در به تصویر کشیدن مفاهیم اخلاقی و دینی در قاب سیما محسوب می شود. مضمون محوری این سریال که هر شب روی آنتن شبکه یک می رود، تقبیح دروغ گویی و تجلیل از راستی و صداقت است. با این حال، این سریال نیز مانند بسیاری از تجربه ها و تلاش هایی از این دست، دچار گسست میان ساختار و محتوا شده است. یعنی کارگردان سریال، پیام و گفتمانی متعالی و عالی را دستمایه أثر خود قرار داده، اما نتوانسته ابزار و لوازم متناسب با حرف خود را به طور جامع و کمال یافته گرد هم آورد.
سریال «راستش را بگو» براساس یک ایده بدیع و جدید شکل گرفته است؛ بازتولید فرهنگ و ارزش های پهلوانی و جوانمردی (به مفهوم سنتی) در جامعه ای نوین (به مفهوم مدرن). طرح برآمده از این ایده هم بسیار درخشان و تحسین براگیز است؛ یک نسل سومی قصد دارد همچون قهرمانان افسانه ای اعصار گذشته راه و رسم فتوت را در پیش گیرد و با پلیدی های درون و بیرون خود مبارزه کند. او در این مسیر به تعدادی از رزمندگان دوران جنگ تحمیلی بر می خورد. ایثارگرانی که هر یک در موقعیتی مشغول خدمت به جامعه هستند. آن ها هم مانند جوان، نسبت به شرایط اخلاقی و فرهنگی پدید آمده در بخش هایی از این اجتماع ناراحت هستند و حسرت دوران سپری شده گذشته را می خورند. نکته قابل توجه این بوده که این گروه در مقطعی از جنگ، با شهید چمران همرزم بودند.
نمایش صحنه هایی از دفاع مقدس و به ویژه بازنمایی یک اسوه شجاعت و ازخودگذشتگی به نام شهید مصطفی چمران در این صحنه ها، جلوه ای دیدنی و معنوی به این کار بخشیده است. علاوه بر ارزش های بصری و هنری نهفته در این تصاویر، ارجاع به دفاع مقدس و شخصیت های بزرگ میدان نبرد هشت ساله، مفهوم مدنظر این درام تلویزیونی را جلا داده است. اشارات داستان به آن دوران که به وسیله تکنیک فلاش بک (بازگشت به عقب) شکل گرفته، این مفهوم را پدید آورده که پهلوانی و جوانمردی، آرمان هایی صرفا افسانه ای و مربوط به دوران کهن نیست، بلکه در همین زمانه و در دوره ای که از آن به نام هشت سال دفاع مقدس یاد می شود اوج پهلوانی و جوانمردی ثبت شد. امروز هم فقط کافی است پیوندی نزدیک میان نسل گذشته با نسل جدید اتفاق بیفتد تا باز هم ارزش های آن دوران احیا شود. جوانمردان دوران جنگ با اعتماد به مردانِ جوان این روزگار و زنده کردن روحیه آرمان خواهی و تعالی جویی در این نسل می توانند بر سیاهی ها و ناپاکی های روزگار غلبه کنند. همچنان که نسل امروز هم این توانایی را دارند که با مرشد قرار دادن میراث داران دفاع مقدس و الگو گرفتن از آن دوران، به رستگاری و درستی برسند.
کلان شهر تهران به عنوان یک متروپولیس پیچیده و در هم و برهم و شبه مدرن که بسیاری از کالبدهای آن وارداتی و کپی شده از موارد مشابه غربی است، به طور طبیعی زاینده بسیاری از صفات اخلاقی و رفتاری نکوهیده و ناپسند است. یکی از این خصوصیات اخلاقی ناپسند، عادت به دروغ گویی است. طی سال های اخیر، هرچه ساختارها و امکانات مدرن و نوین در تهران گسترش پیدا کرده، به همان میزان نیز گرایش به فرهنگ غربی و تضعیف فرهنگ سنتی در این شهر افزایش یافته است. انفعال در برابر این وضعیت و تسلیم شدن در برابر آن، و یا برخورد سطحی با مسائل، نه تنها به کاهش این مشکلات کمک نمی کند که باعث می شود وجوه ضدارزشی بیش از پیش خود را بر ساکنان تهران تحمیل کنند. مانور تصاویر سریال در فضای مترو، استعاره ای است از نوعی نفوذ در زیر پوست شهر و رسوخ در عمق این متروپولیس برای مبارزه با رذائل و پلشتی ها. «راستش را بگو» با وجودی که بر سیاهی ها و زشتی های رایج در این شهر متمرکز شده اما روحیه امید و مقاومت را نیز به مخاطب خود القا می کند و این نوید را می دهد که می توان در این موقعیت نیز آرمان ها و ارزش های اصیل و اصلی را زنده کرد، اگر به رسم و رسوم فتوت و جوانمردی بازگردیم.
با این حال، گرایش اخلاقی محتوای سریال «راستش را بگو» خام مانده و مقهور فرم و شاخصه های ظاهری و شکلی آن شده است. آنچه به این سریال لطمه زده و مانع پخته شدن مضمون آن شده ضعف در ترسیم شعاعر ارزشی است؛ مشکلی که بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی با رویکرد مذهبی و اخلاقی به آن مبتلا می شوند. بطوری که در همین سریال می بینیم، بسیاری از مفاهیم و پیام ها در قالب سخنرانی و صدور بیانیه از زبان شخصیت ها ارائه می شود. این درحالی است که این مفاهیم باید تبدیل به درام شده و از مسیر روایت به مخاطب القا شود. اما برخی از تمهیدات به کار گرفته شده در سریال «راستش را بگو» برای تعریف شخصیت ها و داستان در تضاد با شعارهای آن است. مثل اختلاط شدید دانشجویان پسر و دختر در دانشگاه و تأکید بیش از حد بر روابط و تعامل آن ها در این فضا، یا نوع آرایش بازیگران زن که با اهداف اخلاقی سریال تعارض دارد.
برای شکل گرفتن محتوای اخلاقی و دینی در یک سریال تلویزیونی یا فیلم سینمایی باید علاوه بر توجه به موضوع و داستان، عناصری چون شخصیت پردازی، پوشش و ظاهر، سبک زندگی و سایر جزئیاتی که فضای یک درام را تشکیل می دهند نیز متناسب با مقصود باشد. در غیر این صورت محتوای أثر ناپخته می ماند و در تأثیرگذاری دچار تناقض می شود. همان طور که درباره سریال «راستش را بگو» این اتفاق افتاده و نتیجه کار را می توان نوعی تلاش ناتمام در بازنمایی مفهوم صداقت دانست.
