سنجاب ایرانی، ناجی درخت بلوط!

گروه محیط زیست «تیتریک»؛ «وحید میرزایی» کارشناس ارشد علوم جنگل اظهار کرد: سنجاب ایرانی، پستاندار شاخص جنگل‌های بلوط زاگرس است. این جانور 25 سانتی‌متر طول دارد. سر و دم قرمزرنگ سنجاب ایرانی مشخصه‌ای است که این پستاندار را از دیگر سنجاب‌های موجود در ایران متمایز می‌سازد با این‌حال هرچه از جنگل‌های شمال زاگرس به سمت جنوب آن پیش می‌رویم، رنگ این جانور دستخوش تغییراتی شده و با کاسته شدن از رنگ حنایی آن بیشتر به رنگ نخودی نزدیک می‌شود.

وی افزود: این جانور از میوه‌هایی مانند توت، مغزهایی همچون گردو، بادام، فندق و بلوط، برگ‌ها، جوانه‌ها و پوست درختان تغذیه می‌کند. سنجاب ایرانی روزها فعال است معمولاً به‌صورت انفرادی بر روی درختان زندگی می‌کند، برای تغذیه گاهی اوقات بر روی زمین دیده می‌شود.

کارشناس ارشد علوم جنگل ادامه داد: حیوان بسیار فعال و چابکی است ‌و‌ لانه‌اش را در سوراخ درختان ایجاد می‌کند و سطح آن را به‌وسیله علف‌های نرم مفروش می‌سازد و برای فصل زمستان مقدار زیادی مواد غذایی و به‌خصوص دانه بلوط را در سوراخ‌های زمین، زیر ریشه، یا سوراخ‌های درختان مخفی می‌کند.

میرزایی بابیان اینکه میوه بلوط غذای اصلی این پستاندار است، خاطرنشان کرد: سنجاب‌ها به پنهان کردن دانه بلوط و ذخیره کردن آن‌ها علاقه زیادی دارند. آن‌ها میوه‌های بلوط را جمع‌آوری و در شکاف صخره‌ها درون تنه پوک درختان و به‌خصوص در زیرخاک مخفی می‌کنند.

این کارشناس ارشد جنگل ادامه داد: در فصل زمستان که دیگر بلوطی روی درختان باقی نمانده سنجاب به جست‌وجوی بلوط‌هایی که پنهان کرده‌اند، می‌رود، اما چون جانورانی فراموش‌کار هستند، نمی‌توانند همه آن‌هایی را که پنهان کرده بودن پیدا کنند. دانه‌هایی که در زیرخاک مانده‌اند، در فصل بهار جوانه می‌زنند و درخت‌های جدیدی به وجود می‌آید.

وی با اشاره به اینکه سنجاب‌ها از روی غریزه مقاوم‌ترین دانه‌ها را برای دفن کردن انتخاب می‌کنند و بنابراین احتمال سالم ماندن میوه در زیرخاک و جوانه زدن آن در سال بعد بالا می‌رود، گفت: این جوندگان موجب زایش مداوم جنگل‌های بلوط هستند. زادآوری توسط بذر، روش طبیعی تجدید نسل جنگل‌های تمام دنیا است. زادآوری حاصل از بلوط‌های دفن شده توسط سنجاب باعث ایجاد توده‌های جنگلی دانه‌زاد بلوط خواهد شد.

میرزایی تصریح کرد: توده‌های جنگلی با منشأ زادآوری دانه‌زاد از پایداری بیشتری نسبت به توده‌های شاخه زاد برخوردار بوده، ارتفاع متوسط توده آن‌ها افزایش فراوانی دارد، ساختار عمودی آن‌ها چنداشکوبه بوده و باعث افزایش تداوم حاصل‌خیزی خاک، کاهش فرسایش و درمجموع توده‌های جنگلی بلوط دانه‌زاد بر بستر رویشگاه اثر حمایتی چشمگیری دارند.

کارشناس ارشد منابع طبیعی با بیان اینکه در سال‌های اخیر برخی کارشناسان از خطر انقراض سنجاب ایرانی گفته‌اند که در ادامه حیات جنگل‌های بلوط ایران نقشی اساسی دارند، افزود: عاملی که حیات سنجاب ایرانی را تهدید می‌کند، تخریب زیستگاه‌های آن در ایران است. اسکان عشایر و روستائیان دامدار مناطق غربی در جنگل‌های بلوط این منطقه سبب شده تا آن‌ها برای تغذیه دام‌های خود اقدام به بریدن شاخه‌های درختان بلوط نمایند که همین امر موجب خشکیدن درختان بلوط و درنتیجه از دست رفتن منبع غذایی اصلی سنجاب‌های این منطقه شده که خود تهدیدی جدی برای حیات سنجاب ایرانی بشمار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه نسل سنجاب ایرانی به دلیل تخریب زیستگاه‌هایشان و نیز عوامل انسانی به‌سرعت در حال کاهش است، تصریح کرد: متأسفانه برخی سودجویان و شکارچیان به دلیل عدم آگاهی یا منفعت‌طلبی از ارزش زیستی این موجود باخبر نیستند و اقداماتی در جهت انقراض این‌گونه باارزش انجام می‌دهند که این امر صیانت و فرهنگ‌سازی در خصوص حفاظت از گونه‌های باارزش را ضروری می‌کند. انقراض این‌گونه ارزشمند باعث نابودی جنگل‌های بلوط خواهد شد.

 مستندساز ایلامی «مهدی نورمحمدی» که در مستند «در پناه بلوط» با نگاهی هنرمندانه تلاش سنجاب ایرانی را برای زادآوری بلوط به تصویر کشیده است، گفت: از سال‌ها قبل دلم می‌خواست در مورد نابودی جنگل‌های بلوط ایلام فیلم بسازم. یک روز به طور اتفاقی در جنگل به یک سنجاب برخوردم. همان موقع ایده‌ای در ذهنم شکل گرفت که می‌شود درد این جنگل‌ها را از زبان سنجاب روایت کنم.

«در پناه بلوط» که تاکنون توانسته جوایز متعددی را از آن خود کند از جمله مستندهای‌ست که 57 دقیقه مخاطب را با رازها و چالش‌های زندگی سنجاب ایرانی آشنا می‌کند این فیلم اولین مستند جامعی است که رازهای زندگی سنجاب ایرانی را افشا می‌کند.