در سطح فراملی دولت رجب طیب اردوغانهمواره تلاش کرده است تا به عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه ای چالش های منطقه را با توجه به منافع ملی کشورش مدیریت کند. مواضع ظاهراً متضاد دولت اردوغان در قبال بحران های منطقه­‌ای نظیر تحولات سوریه، عراق و فلسطین ابهامات فراوانی را در ارتباط با سیاست های این کشور ایجاد می کند. از جمله اصول اساسی سیاست­های حزب عدالت و توسعه عبارت است از:

- ایفای نقش محوری در منطقه؛

- چندجانبه­‌گرایی و توجه به کشورهای عربی و مسلمان؛

- سیاست مشکلات صفر با همسایگان[1]؛

- ایفای نقش میانجی در مسائل مختلف منطقه‌­ای؛

- تلاش برای ایجاد تعادل در سیاست­های منطقه­‌ای و اروپا؛

- ایجاد الگویی برای کشورهای مسلمان و عرب منطقه؛ که این الگو در تضاد و تعارض با الگوی حکومت اسلامی در ایران و اسلام سنتی در عربستان است.

حزب عدالت و توسعه، هویت اسلامی و مذهبی را محدود به فرد و مسائل فرهنگی دانسته و در مسائل سیاسی دخالت نمی­دهد. همچنین تنها ملاک سیاست خارجی دولت کنونی ترکیه منافع ملّی است که در این ارتباط هیچ شرطی غیر از این، اعم از جهان اسلامی یا غربی بودن مسائل نیز مطرح نیست. در واقع ایدئولوژی برای دولتمردان ترک در عرصه خارجی جایگاه ممتازی ندارد بلکه بر اساس دیدگاه ناسیونالیستی­ای که دارند منافع برایشان ارجح است.

ترک­ها قدرت ملّی خود را از طریق جذب توده­ه ای مردمی در چارچوب دین تقویت می­ کنند و با تقویت قدرت ملّی خود بر آن هستند تا اسلامِ به اصطلاح میانه رویِ حاکم بر آنکارا را به عنوان الگوی اساسی در جهان اسلام و در جهت­ گذار از بحران­های منطقه معرفی کنند. در واقع ناسیونالیست­های ترک تلاش کرده­ اند که با نزدیک شدن هر چه بیشتر به اردوگاه غرب، تفاوت خود با دیگر مسلمانانِ -عموماً عقب­‌مانده از پیشرفت­های غرب- را به رخ آنان بکشند. اما امروزه منافع خود را در پیوستن به اردوگاه مسلمانان دیده­‌اند و تلاش می­کنند با مطرح کردن مفاهیمی هم­چون «اسلام ترکیه­‌ای» پرچم اسلام را از دست سایر مدعیان گرفته و خود را به عنوان الگویی برای همه مسلمانان جهان معرفی کنند.

این در حالی است که ترکیه با توجه به تحولات منطقه و جهان اسلام در چند سال اخیر رفتارهایی برخلاف آنچه که می­گوید و ادعا می­کند عمل کرده است. به عنوان نمونه می­توان به دو شاخصه از این نوع رفتارها اشاره کرد:

- اجازه عبور نیروهای آمریکا برای حمله به عراق در سال 2003؛ این حزب حامی تصویب قطعنامه‌­ای در مجلس ترکیه بود که به نیروهای ایالات متحده اجازه می­‌داد از قلمرو ترکیه به سمت عراق عبور کنند. همچنین حضور پایگاه­های نظامی ناتو و ایالات متحده موجب نفوذ هر چه بیشتر غرب در دنیای اسلام شده است.

- رابطه ترکیه با رژیم صهیونیستی؛ ترکیه از اولین کشورهایی بود که پس از اعلام موجودیت اسرائیل، دولت یهودی را در سال 1949، به رسمیت شناخت و روابط خود را از اوایل دهه 90 میلادی گسترش دادند. ترکیه اینک به یکی از نزدیک‌ترین کشورها در حوزه پیرامونی اسرائیل تبدیل شده است و علی­رغم نشان دادن بعضی رفتارهای اعتراض‌­آمیز در مقابل جنایت­های رژیم صهیونیستی – که نمایشی ابزاری برای آن­ها در جهان اسلام داشته است- رابطه نزدیک با این رژیم را حفظ کرده است.

- برخورد دوگانه در قبال تحولات کشور سوریه؛ در شرایطی که سوریه در خاک خود وارد جنگ با گروه­های تروریستی شده بود، دولت ترکیه مواضع و سیاست­های چندگانه‌­ای را در برخورد با تحولات سوریه اتخاذ کرد. از یک سو شاهد حمایت­های لجستیکی و تأمین ارتباطات سرزمینی گروه تروریستی داعش از طرف دولت ترکیه بودیم، از سوی دیگر دولت ترکیه در صدد همراهی با ایالات متحده برای اقدام نظامی در جهت تغییر ساختار سیاسی در سوریه بود و از سوی دیگر همواره در جهان اسلام داعیه‌­دار حل مشکلات به صورت مسالمت­‌آمیز بوده است در حالی که حمایت­‌های آشکار و پنهان آنان از تروریسم منطقه‌­ای بخصوص در سوریه شرایط غیرقابل انکاری به خودش گرفته است.

- حمایت غیرعلنی و غیرمستقیم از گروه تروریستی داعش؛ و خرید نفت به تاراج‌رفته­ عراق و سوریه از این گروه تروریستی می­‌تواند به تحکیم دامنه مطالبات تروریسم در دو کشور مهم منطقه منتهی شود.

نظام سیاسی ترکیه یک نظام سکولار است و نسل کنونی ترکیه با معیارهای سکولار به یادگار مانده از آتاتورک بزرگ شده­اند اما بسیاری از ترک­های لائیک هیچ منافاتی بین کمالیسم -کنایه از افکار کمال آتاتورک- و اسلام نمی­‌بینند. 41 درصد از رأی دهندگان به حزب اسلام­گرای عدالت و توسعه در انتخابات اخیر ترکیه نیز به نوعی لائیک بوده‌­اند که خود شاهدی بر این مدعاست. اما تغییرات اخیر جامعه ترکیه و گرایش روزافزون مردم این کشور به اسلام موجب شده است تا ناسیونالیست­های افراطی نیز به فکر بیافتند که با مطرح کردن مفهوم «اسلام ترکیه­‌ای» هویت خود را پربارتر سازند؛ البته تاکنون موفق نبوده‌­اند و برخلاف اصول اساسی­ای که ادعا می­کنند و خود را بر آن پایبند می­دانند رفتار کرده­اند. زیرا از یک طرف با سرزنش­های دیگر کشورها بابت عبور بی­‌دردسر تروریست­های خارجی از مرز این کشور روبرو هستیم و از سوی دیگر ضعیف شدن مناسبات ترکیه را با همسایگانش نظیر عراق و ایران و عربستان سعودی را شاهدیم. در حالی که آنان معتقدند بودند که باید مشکلات را با همسایگانشان -که همه مسلمان هستند- به صفر برسانند.

کشور ترکیه نیز مثل هر کشور دیگری یک هویت سرزمینی و ملّی دارد. مثلاً می­توانند مردان ترکیه‌­ای، زنان ترکیه‏‌ای، لباس ترکیه­‌ای و ... داشته باشند. اما آیا می­توان اسلام را هم ترکیه­ای کرد؟ قطعاً پاسخ منفی است چرا که نمی­توان شأن اسلام، که یک دین و مکتب جهانی است را تا این حد پایین آورد و تبدیل به ابزاری کرد برای منفعت­‌طلبی و سودجوییِ یک گروه، حزب یا کشور خاص. اسلام یک «کل» است و کشورهای مسلمان همه «جزء» هستند و اجزا هیچ وقت نمی­‌توانند به تنهایی «کل» را تعریف کنند. مسلمانان باید به این نکته توجه داشته باشند که همه با هم یک امّت واحد را تشکیل می­‌دهند؛ امّتی که از ده­ها کشور و قومیت مختلف، با زمینه­‌های فرهنگی و آداب و سنن متفاوت تشکیل شده است. بنابراین هیچ شخص یا گروهی نمی­‌تواند در بلندمدّت دین و مکتب بیش از یک میلیارد و هشتصد میلیون مسلمان را به نفع خود مصادره کند.