نقد و انتقاد، هدیه است و نه چیز دیگر!

امیدواریم با خواندن این مقاله کمی روحیه انتقادپذیری را در خودمان تقویت کنیم. ان‌شاءالله

پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصوم (ع) راه و روش زندگی را از کوچک ترین چیز ها مانند رفتار با حشره‌ای که در نوشیدنی شما افتاده است تا بزرگترین اتفاقات و تصمیمات زندگی مانند کسب علم و ارتباط با دیگران و ازدواج و ... به ما آموخته اند و ما وظیفه داریم با فراگیری و تلاش برای به کار بستن اوامر این بزرگان تلاش کنیم و فروگذار نباشیم.

مطمئنا عمل کردن به این دستورات کار ساده‌ای نیست و تلاش بسیار نیاز دارد.اولا باید بتوانیم این شیوه زندگی را با توجه به قرآن ، روایات و احادیثی که بزرگان برای برای ما نقل کرده اند بیابیم.ثانیا باید بتوانیم در راه رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی به این اوامر عمل کنیم.

در صورت لغزش و خطا در هر یک از موارد بالا رسیدن به سعادت محال و بعید میگردد یعنی اگر ما نتوانیم راه درست زندگی کردن را از مکتب قرآن و معصومین بیابیم و یا اینکه نتوانیم آن علمی را که برای رسیدن به سر منزل مقصود از ائمه (ع) کسب کرده ایم عملی کنیم ، نمیتوانیم معرفت نسبت به خدا را کسب کنیم و در راه رضایت خداوند قدم برداریم.

دین مبین اسلام برای افرادی به هر یک از لغزش های بالا دچهار می شوند راه بازگشت قرار داده است. که نشان دادن این راه بازگشت هم به عهده خود فردی است که نتوانسته راه را بشناسد و یا به آن عمل کند. بدین صورت که در وهله اول خود فرد قبل و بعد از انجام هر عملی باید جوانب آن را بسنجد و خود را به عنوان انجام دهنده عمل مورد حساب رسی قرار دهد. و در وهله دوم از افرادی که در اطراف ما هستند دوستانی برگزینیم که در صورت دیدن عیب و نقصی در ما آن را به ما هدیه دهند. به این عمل انتقاد گفته می شود که سرباز صفر قصد در تشریح آن دارد.

مفهوم نقد و انتقاد

در ازمنه قدیم که داد و ستد با سکه های نقره‌ای صورت می گرفت ، افرادی بودند که تکه های سرب را مانند سکه های نقره در می آوردندو و با آنها در می آمیختند و در مقابل این افراد ، کسانی بودند که با علم خاصی که داشتند این سکه های تقلبی را شناسایی و سکه های نقره‌ای و اصلی جدا می ساختند. این افراد را که سکه های سره را از سکه های ناسره جدا میکردند « ناقد » می نامیدند و احترام زیادی برای آنها (ناقدها) قائل بودند زیرا این ناقدین راه درست را به آن ها نشان میدادند.

نقد؛ یافتن و نشان دادن است تا اگر کسی خواست، راهش را بیابد و اگر نخواست عذری نداشته باشد. و در اصطلاح، وارسی و بررسی نوشتار، گفتار یا رفتاری برای شناسایی و شناساندن زیبایی و زشتی، بایستگی و نبایستگی، بودها و نبودها و درستی و نادرستی آنها است. هدف اصلی یک منتقد از نقد همان هدفی است که یک پزشک در معاینه بیمار دنبال می کند.

تفاوت نهی از منکر و انتقاد

از اوامر خاصی که به علت تشابه زیاد با انتقاد در موارد زیادی اشتباه گرفته می شود نهی از منکر است . نهی از منکر از عوامل بسیار مهم در زندگی اجتماعی اسلامی است که بدون وجود آن داشتن یکی زندگی اجتماعی اسلامی سخت خواهد شد . از این از اهمیت خاصی در اسلام برخوردار است .

نهی از منکر یعنی کار زشت کسی را به او تذکر دهیم تا او را از انجام آن کار زشت بازداریم. در نگاه اول تفاوتی میان مفهوم نهی از منکر و انتقاد دیده نمی شود اما با کمی تفکر در می یابیم هر نهی از منکری میتواند به نوعی انتقاد باشد اما هر انتقادی نمی تواند نهی از منکر باشد. برای مثال، نقد عملکرد فردی که دارای صفتی است که فقط از موقعیت اجتماعی او می کاهد، داخل در عنوان انتقاد است نه نهی از منکر. و تفاوت دیگر در این است که پشتوانه اصلی انتقاد، حکم عقل است اما پشتوانه اصلی نهی از منکر، حجت شرعی است یعنی نهی از منکر در قبال تکلیف و وظیفه شرعی صورت می گیرد.

اهمیت روحیه‌ی انتقاد پذیری در اسلام

در کتاب آسمانی قرآن و احادیث روایات ، اهمیت زیادی در باب انتقاد پذیری مشاهده می شود . و مذمت بسیاری در باب کسانی که از نقد و انتقاد فرار میکنند و تنها تحمل شنیدن  مدح و ستایش را دارند وارد شده است.

در کتاب بحار الانوار آمده است امام سجاد علیه السلام درمورد افرادی که از شنیدن مدح لذت برده و از انتقاد دور شده‌اند میفرمایند :

چه بسا اشخاصی که از بس خوبی شان را گفتند و مدح شان نمودند، فریب خوردند و فاسد شدند و چه بسا افرادی که چون از عیب شان چشم پوشی شد (و مورد انتقاد قرار نگرفتند)، مغرور شدند.

همچنین سایر ائمه بزرگوار افرادی که با دادن تذکر به شما باعث قرار گرفتن شما در راه درست می شوند را تنها دوست شما و انتقاد آنها را هدیه‌ای ارزشمند به شما می دانند و افرادی که ادعای دوستی با شما را دارند اما به دلایل خاصی از گفتن آن به شما پرهیز می کنند را دشمن شما میدانند.

در کتاب ارزشمند وسائل الشیعه امام صادق (ع) در مقام معرفی بهترین دوستان، چنین گفته است:

بهترین دوستان در نزد من کسانی اند که عیوب و نواقص من را به من هدیه دهند.

همچنین امام علی علیه السلام در کتاب غررالحکم و دررالکلم می فرمایند :

کسی که عیب و کاستیهای تو را پنهان کند و به منظور اصلاح، آنها را به تو تذکر ندهد دشمن توست.

هر چند امام(ع) از مقام عصمت برخوردار بوده و هرگز نقص و عیبی در وجود و گفتار و کردار او راه ندارد، اما بهترین دوستان خود را کسی معرفی می کند که اگر عیب و نقصی از آن حضرت به نظرش می رسد، بدون ملاحظه، آن را به او گوشزد کند، کمترین فایده این کار آن است که سوء تفاهم پیش آمده را می توان در فضایی صمیمی و دوستانه رفع کرد.

خوشحالیم که پیرو دینی هستیم که به این زیبایی راه را برای زندگی در دنیا هموار ساخته است تا ما بتوانیم از این پل بگذریم و به سر منزل مقصود برسیم

باشگاه وبلاگ نویسان استان البرز روایت نو