بازرسی از تأسیسات نظامی چگونه امکانپذیر است

گروه سیاسی«تیتریک»؛ حمید بعید‌ی‌نژاد عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای و رئیس هیأت کارشناسی ایران در مذاکرات با گروه 1+5 درباره بحث «امکان بازرسی از تأسیسات نظامی» با اشاره به اینکه در علم ارتباطات و در اصول مذاکره، قاعده‌ای وجود دارد که یکی از مهمترین اصول در این حوزه شناخته می‌شود، عنوان کرد: براساس این اصل، توجه انسان‌ها در تعاملات و مذاکرات بیش از آنکه به عبارت‌ها و کلماتی باشد که توسط طرف‌ها ادا می‌شود، به پیام‌هایی است که طرف‌ها مبادله می‌کنند. بر این اساس آنچه طرف‌های یک ارتباط و مذاکره از کلام هم می‌فهمند، دقیقا منطبق بر معانی کلمات و عباراتی که طرف یا طرف‌های مقابل، قصد ادای آنها را دارند، نیست، بلکه گاهی پیامی که از جانب یک طرف به طرف مقابل می‌رسد حتی با کلمات و عباراتی که طرف اول استفاده می‌کند، متعارض هم هستند. 

وی افزود: گاهی طرف مقابل ما چنان واکنش تندی در برابر نظری که مطرح می‌کنیم، نشان می‌دهد که اصلا با معانی عبارت‌هایی که به کار برده‌ایم، همخوانی ندارد. این به دلیل آن است که توجه شنونده به پیامی بوده است که از کلام و موضع ما فهمیده است. 

به گفته بعیدی‌نژاد با توجه بیشتر و دقیق‌تر به پیام‌هایی که به دیگران می‌دهیم یا می‌گیریم، می‌توانیم بخش مهمی از سوء برداشت‌ها و یا سوء تفاهمات را کم کرده یا آنها را از بین ببریم.

وی ادامه داد: این موضوع کاملا در شرایط موجود در مذاکرات هسته‌ای بین ما و اعضای 1+5 مصداق بارز دارد، به ویژه که در این مذاکرات طرف‌ها نسبت به هم بسیار بی اعتماد هستند و به نیت‌ها و مقاصد یکدیگر بسیار سوء ظن دارند. طرف‌ها در این مذاکرات بیش از آنکه به کلمات و عبارتی که طرف مقابل استفاده می‌کند، توجه داشته باشند، به نیت‌ها و اهداف توجه می‌کنند.

عضو تیم مذاکره کننده در صفحه اینستاگرام خود نوشت: یکی از مصداق‌های بارز این موضوع بازرسی از تأسیسات نظامی است. از طرفی می‌بینیم که کشورهای غربی و آژانس مرتب تأکید می‌کنند که ایران نمی‌تواند کشوری استثنا باشد و در صورت وجود نگرانی از فعالیت تأسیسات نظامی‌اش باید بپذیرد که برای رفع هرگونه ابهام، دسترسی لازم به آن تأسیسات برای آژانس فراهم شود و این در حالی است که ایران همواره اعلام کرده که اجازه نخواهد داد که با ایران به صورت یک وضعیت خاص برخورد شود و بر این مبنا به هیچ وجه اجازه بازرسی از تأسیسات نظامی خود را به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نخواهد داد.

وی تصریح کرد: بی شک ایران در این موضع اصولی کاملا محق می‌باشد، چرا که تأسیسات نظامی اصولا در دامنه و گستره برنامه هسته‌ای قرار نمی‌گیرند که بخواهند تحت شمول تفاهم آینده هسته‌ای یا یرنامه جامع اقدام مشترک قرار بگیرد.

بعیدی‌نژاد ادامه داد: ایران پیش از این هم در مذاکرات همین موضع را پیرامون پیشنهاد طرف مقابل برای تحت شمول قرار گرفتن برنامه موشکی خود اتخاذ کرد و با اعمال هرگونه نظارت و کنترل بر برنامه موشکی مخالفت کرد.

وی گفت: تیم مذاکره کننده ایران از همان ابتدای مذاکرات یک موضع هماهنگ و منسجمی در خصوص رد هرگونه مداخله نظام نظارتی آژانس در برنامه دفاعی و یا تأسیسات نظامی ایران داشته است و ضمن مخالفت با برخورد ویژه با ایران، با بازرسی آژانس از برنامه دفاعی و موشکی ایران و یا اعطای اختیار خاص به آژانس جهت بازرسی از تأسیسات نظامی ایران مخالفت کرده است.

مدیرکل امور سیاسی و امنیت بین‌المللی وزارت خارجه ادامه داد: اما متاسفانه پیامی که طرف‌های غربی از این موضع ایران به جوامع و رسانه‌های خود تلقین کرده‌اند، این است که ایران به بهانه تمسک به این نوع استدلال‌ها قصد دارد، تاسیسات نظامی خود را به طور کامل و جامع از هرگونه امکان دسترسی بین‌المللی مستثنا کند تا با خیال راحت اگر به نقطه‌ای رسید که خواست یک برنامه مخفی نظامی هسته‌ای را به پیش ببرد با راه‌اندازی یک تأسیسات غنی سازی مانند فردو در تاسیسات نظامی خود، مواد شکافت پذیر هسته‌ای لازم را مخفیانه تولید کند و با توجه به مستثنا کردن تاسیسات نظامی خود از بازررسی آژانس و با توجه به توانمندی‌هایی که در تکمیل و توسعه سلاح هسته‌ای دارد و این توانمندی‌ها در چارچوب بحث مربوط به بررسی گذشته برنامه هسته‌ای ایران مشخص شده است، در زمان سریعی برنامه نظامی هسته‌ای خود را در حالی که دنیا به اجرای تفاهم هسته‌ای دلخوش کرده است و با لغو تحریم‌ها حتی تکمیل این برنامه را راحت‌تر از گذشته نیز کرده است، عملی کند و یکباره دنیا را در برابر اقدام انجام شده نظامی خود قرار دهد. 

بعیدی‌نژاد عنوان کرد: متاسفانه پیام‌های نادرستی که رسانه‌ها و مراکز دارای جهت‌گیری‌های خاص غربی (از جمله مقاله اخیر دیوید آلبرایت) صبح تا شب القا می‌کنند، نگرانی‌های زیادی را در بین رسانه‌ها و افکار عمومی در غرب ایجاد کرده است. شکی نیست که ایران از طریق اصرار بر مجاز نبودن بازرسی از تاسیسات نظامی خود به هیچ وجه قصد پیگیری برنامه نظامی هسته‌ای در تاسیسات نظامی خود را ندارد، چرا که ایران با صدایی بلند توسعه و تولید سلاح هسته‌ای را هم از نظر دکترین‌های دفاعی - امنیتی خود و هم از نظر شرعی مردود اعلام کرده است.

وی نوشت: نگرانی ایران از بازرسی از تاسیسات غیرهسته‌ای شامل تاسیسات نظامی به این دلیل است که معتقد است اصولا هیچگونه کار هسته‌ای در تاسیسات نظامی ایران صورت نمی‌گیرد که نیاز به اعمال بازرسی داشته باشد. برنامه‌های نظامی ایران همگی بر افرایش توان دفاعی کشور متمرکز است و در این عرصه چون تاسیسات نظامی با مواد هسته‌ای سرو کار ندارد، دلیلی هم بر اعمال بازرسی بر تاسیسات نظامی که همه واجد اطلاعات محرمانه امنیت ملی هستند، وجود ندارد.

بعیدی‌نژاد با طرح این سؤال که آیا در این شرایط بی اعتمادی و در شرایطی که تلاش‌های مسمومی برای ایجاد پیام و درک نادرست از مواضع اعلامی ایران در جریان است،  راهی برای حل مشکل وجود دارد؟ پاسخ داد: به نظر می‌رسد بله وجود دارد و این راه اعمال بدون تبعیض چارچوب پروتکل الحاقی به موازات دقیق‌تر شدن برخی ابعاد آن در مذاکرات هسته‌ای و از جمله تبیین هر چه دقیق‌تر مفاهیم کلیدی زیر باشد. 

وی در توضیح بیشتر عنوان کرد: اولا نقطه تمایز تاسیسات هسته‌ای از تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی، سرو کار داشتن با مواد هسته‌ای است. اگر تاسیساستی با مواد هسته‌ای سر و کار دارد باید تحت شمول تاسیسات هسته‌ای اعلام شود و تحت نظارت آژانس قرار گیرد.اما بر عکس اگر تاسیساتی غیر هسته‌ای است و لذا اعلام نشده است، یعنی آنکه با مواد هسته‌ای سرو کار ندارد. تاسیسات نظامی غیرهسته‌ای بر این اساس تا وقتی با مواد هسته‌ای سرو کار نداشته باشند، اعلام نمی‌شوند و تحت نظارت آژانس قرار نمی‌گیرند و این باید به عنوان یک اصل محوری تثبیت شود.

عضو تیم مذاکره کننده اضافه کرد: دوم اینکه تنها بهانه‌ای که می‌تواند نسبت به فعالیت یک تاسیسات غیر هسته‌ای از جمله تاسیسات نظامی مطرح شود، سر و کار پیدا کردن آن تاسیسات با مواد هسته‌ای و با فعالیت‌های مخفی مانند غنی سازی و یا ساخت سانتریفیوژ از یک طرف و اعلام نشدن آن تاسیسات از سوی کشور می‌یاشد.

به گفته بعیدی‌نژاد تا زمانی که تاسیسات غیرهسته‌ای شامل تاسیسات نظامی در کشور با مواد هسته‌ای سر وکار پیدا نکند، که در واقع هم همین گونه است، این تاسیسات از پذیرش هرگونه نظارت هسته‌ای مبرا هستند. در چنین شرایطی باید روشن شود که آژانس به هیچ وجه نمی‌تواند درخواستی برای بازرسی از تاسیسات نظامی مطرح کند و چنین درخواستی به هیچ وجه در چارچوب وظایف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار نمی‌گیرد.

وی ادامه داد: سوم اینکه تنها فرضی که می‌تواند برای دسترسی به یک تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی متصور باشد، ادعای سرو کار پیدا کردن این تاسیسات غیرهسته‌ای با مواد هسته‌ای و یا درگیر شدن در فعالیت‌های ناقض تفاهم هسته‌ای آینده مانند ورود به مراحل طراحی چرخه تولید سوخت در تاسیسات نظامی می‌باشد، در این صورت آژانس می‌تواند از کشور میزبان درخواست ارائه توضیحات کند. در چنین شرایطی البته باز از طرق مختلف باید تلاش شود که فرآیند حل و فصل مردود دانستن این ادعا منجر به افشای اطلاعات و برنامه‌های دفاعی و نظامی در این تاسیسات نگردد. برای حل این کار اصول زیر باید روشن شده و در فرآیند حل و فصل ادعای مطرح شده در نظر گرفته شوند.

عضو تیم مذاکره کننده اضافه کرد: چهارم اینکه حل و فصل ادعای مطرح شده نسبت به انجام اقدامات هسته‌ای و یا اقدامات ممنوعه در تاسیسات غیرهسته‌ای شامل تاسیسات نظامی باید بر ارائه توضیحات لازم در همان مرحله اول فیصله یابد. بر این اساس آژانس نباید فقط به طرح ادعا بسنده کند، بلکه باید اطلاعاتی را که مبین اثبات این ادعا می‌باشد را نیز به کشور ارائه کند.

وی ادامه داد: این اطلاعات اولیه ضمن آنکه کمک می‌کند کشور دقیقا با ادعای مطرح شده آشنا شده و مشکل را به خوبی بفهمد، می‌تواند زمینه شکل گرفتن یک تبادل سازنده و مستند بین آژانس و کشور در همان مرحله تبادل اطلاعات را برای حل و فصل موضوع فراهم کند.

مدیرکل امور سیاسی و امنیت بین‌المللی گفت: پس مکلف کردن آژانس به ارائه اطلاعات مستند، در همان مرحله اولیه بسیار مهم تلقی می‌شود.

بعیدی‌نژاد اضافه کرد: پنجم اینکه در صورتی که آژانس و کشور نتوانند در همان مرحله اول مشکل مطرح شده را حل کنند، نهایت چیزی که آژانس باید بتواند از کشور درخواست کند، دسترسی به محل خاصی از تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی می‌باشد که هدف عمده آن هم انجام نمونه‌برداری محیطی برای اثبات وجود برنامه هسته‌ای در آن تاسیسات می‌باشد.