بلندترین سد بتنی دوقوسی جهان در ایران قد علم می‌کند

بهره‌برداری از بخش زیرساختی تا اواسط سال آینده

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه بختیاری نیز در ادامه بازدید خبرنگاران از محل احداث سد بختیاری با اشاره به این‌که طول دریاچه سد 59 کیلومتر است و این مقدار از اراضی منطقه پس از ساخت سد به زیر آب می‌رود، از بهره برداری بخش زیرساختی پروژه تا اواسط سال آینده خبرداد.

 محسن حیدری در صحبت‌های خود به وجود 25 روستای عشایری در منطقه اشاره کرد و گفت: عشایر شش ماه اول سال در منطقه بالادست که منطقه‌ای سردسیر است، اقامت دارند و در نیمه دوم سال به منطقه گرمسیر قشلاق می‌کنند. منطقه بالادست 300 متر ارتفاع دارد و سردسیر است بنابراین عشایر در نیمه دوم سال به سمت خوزستان می‌روند.

وی درباره برآورد هزینه بخش نخست کارهای اجرای زیرساخت‌ اظهار کرد: درحال حاضر چهار قرارداد بسته شده است؛ یک قرارداد به ارزش 30 میلیارد تومان، یک قرارداد به ارزش 28 میلیارد تومان و یک قرارداد به ارزش 29 میلیارد تومان بسته شده و در مجموع پیش‌بینی می‌شود که 100 میلیارد تومان اعتبار نیاز باشد.

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه بختیاری همچنین با اشاره به حمل 70 درصد از مصالح مورد نیاز از جمله سیمان، آرماتور، تجهیزات نیروگاه و ... از طریق راه‌آهن گفت: یک ایستگاه با هفت خط شکل می‌گیرد که سه خط مربوط به راه‌آهن و چهار خط به طول 3900 متر در اختیار ماست.

حیدری افزود: محل احداث سد و نیروگاه برق‌-‌ ‌آبی بختیاری یکی از صعب العبورترین مسرهای سد سازی است که احداث راه‌های مورد نیاز برای اجرای سد و نیروگاه حدود یک سال و نیم زمان می‌برد؛ در این مدت تا جای امکان تجهیزات از طریق راه‌آهن (تنها راه دسترسی به محل ) منتقل می‌شود اما انتقال تجهیزات ساخت سد از طریق راه‌های ساخته شده صورت می‌گیرد.
 


وی تصریح کرد: برای اجرای عملیات در ابتدا باید مسیر راه‌آهن را تغییر دهیم بعد از اجرای سه خط راه‌آهن و ساخت چهار خطی که در اختیار ما است می توانیم بارها را به راحتی حمل کنیم چرا که بار ریلی مقرون به صرفه‌تر و راحت‌تر است.

او با بیان این‌که در حال حاضر یکسری از بارها از تونل‌های راه‌آهن عبور نمی‌کند گفت: عرض تونل‌های راه‌آهن 3 متر و 20 سانتی متر است و بارها با عرض بیشتر از 2 متر و 80 سانتی متر و ارتفاع بیشتر از 4.5 متر از تونل عبور داده نمی‌شود بنابراین 110 کیلومتر جاده برای عبور تجهیزات از جمله ترانس و غیره را می سازیم.

حیدری با تاکید بر این‌که ایستگاه بارانداز که موسوم به ایستگاه دوآب است در مدت سه الی چهار ماه آینده به بهره برداری می‌رسد، گفت: شرکت آب و نیرو تمام هزینه این پروژه را می‌پردازد.

وی با بیان این‌که راه‌های داخلی بختیاری منحصربه فرد هستند گفت: احداث زیرساخت‌های طرح بختیاری با جاده‌های داخلی درحد خودش معادل با یک پروژه سدسازی است

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه بختیاری با تاکید بر این‌که طرح بختیاری طرح بزرگی است و نیاز به بارانداز بزرگی دارد، گفت: بدنه سد به تنهایی چهار میلیون و 800 هزار متر مکعب بتن لازم دارد. سیمان از دورود که فاصله‌ای در حدود صد کیلومتر تا محل سد دارد و میلگرد ازاهواز و اصفهان به اینجا آورده می‌شود وعمده مصالح مصرفی نیز میلگرد و سیمان هستند.
 

شش هزار اشتغالزایی به طور مستقیم و ایجاد هزاران شغل دیگر به صورت غیر مستقیم

کارشناس فنی طرح تاکید کرد: شش هزار شغل به صورت مستقیم و هزاران شغل به طور غیر مستقیم سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری ایجاد شده است.

انحراف آب در بختیاری

حیدری تصریح کرد: طول تونل دوم انحراف آب با قطر 12 متر، 1183 متر است که حفاری آن هفت ماه به طول انجامید ولی تونل انحراف پایین با قطر 13 متر. چون از دو طرف حفاری صورت گرفت چهار ماه و 20 روز طول کشید. ضخامت بین دو انحراف حدود 13 متر است ولی چون شیب تند است، آن را دور زدیم و با شیب ملایم 7.9 درصدی حفاری کردیم.

وی با بیان‌این‌که کف تونل انحراف هنوز تکمیل نشده است، افزود: تا دو ماه دیگر کار کف تونل به پایان می‌رسد. حفاری 800 متر از 1200 متر انجام شده و به موازات کار می کنیم فقط بحث تردد مطرح است، در صورت سیل تونل انحرافی بالا به تونل انحرافی پایین کمک می کند و سیلاب کنترل شود.

وی با تاکید بر این‌که از لحاظ ساختار زمین شناسی سنگ خوبی در تونل است و به جز برخی از جاده‌ها می توان گفت در کل در منطقه نیاز تحکیم آنچنانی نیست، اظهار کرد: سفره آب زیرزمینی پایین‌تر از تراز تونل است و خروجی انحراف با تراز رودخانه تقریبا یکی می‌شود.در مطالعات زمین شناسی مشخص شده که پایین‌ترین نقطه حفاری دو متر از سفره زیرزمینی بالاتر است بنابراین در حفاری به سفره آب زیرزمینی برخورد نمی کنیم.

محور سد

بدنه سد بختیاری بین دو کوهی که در تصویر نشان داده شده است ساخته می‌شود.

کارشناس فنی طرح گفت: در محور سد باید آب را در سازه انحراف اول منحرف کنیم و بلافاصله احداث فرازبند را شروع کنیم که زمان سیل، آبی وارد سمت پایین دست نشود.

حیدری با بیان این‌که ارتفاع فرازبند 51 متر است افزود: اگر سیل بیاید آب وارد انحراف دوم می شود و ما می توانیم در پایین دست کار حفاری سمت راست و چپ را انجام دهیم و پس ازحفاری بتن ریزی کنیم. به منظور حفاری بعد از انحراف باید سریعا دو جاده به سمت بدنه ساحل راست (AR4) و ساحل چپ (AR3) داشته باشیم.

حیدری با بیان این‌که در چند ماه آینده پس از اتمام کار بتن ریزی انحراف آب صورت می گیرد گفت: 10 قالب 9 متری در طول حدود 90 متر و 25 قالب کف و به طول حدود 250 متر کار می گذاریم. برای عملیات بتنی (لاینینگ همان پوشش بتنی است) لاینینگ سه ست قالب در نظر گرفته شده است؛ یک قالب حدود 90 متر جلو رفته و یک قالب از سمت خروجی و یک قالب از وسط تونل مونتاژ می‌شود. راه دسترسی نیز وصل است و کار بتن ریزی و نصب آرماتور از طریق راه دسترسی صورت می‌گیرد.

وی با بیان این‌که ورودی انحراف 41 متر ارتفاع دارد، گفت: ورودی انحراف بیش از شش متر اجرا شده است. از تراز 539 کار شروع می شود و تا تراز 580 ادامه پیدا می‌کند.

حیدری با بیان این‌که زیرساخت ها شامل جاده‌های داخلی و خارجی و ایستگاه‌های بارانداز می‌شود، گفت:حفر تونل انحراف جز بخشی از برنامه‌های سد محسوب می‌شود.

شروع برنامه سد بختیاری از سال گذشته

وی افزود: حفاری تونل انحراف طبق قراردادی که در اسفند ماه سال گذشته بسته شد از یک سال قبل شروع شد و حدود پنج ماه طول کشید تا حفاری ها انجام شود. چند ماهی نیز بحث کف‌برداری و سازه‌های ورودی بود و پس از آن از آبان ماه برنامه پوششی انحراف شروع شد.

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه بختیاری با تاکید بر این‌که از زمان انحراف آب و شروع حفاری بدنه سد 10 سال زمان برای تکمیل پروژه سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری لازم است گفت:‌ تاج سد 110 متر از گلوله‌های رنگی بالاتر است.

او ادامه داد: پس از ادامه مسیر به شیب منفی می رسیم و یک مسیر دسترسی احداث می‌شود که تاج سد در آن قرار می‌گیرد. تراز سد 840 متر از سطح اقیانوس است و مخزن سد نیز چهار میلیارد و 800 میلیون متر مکعب قابلیت ذخیره سازی آب را دارد.

لاینینگ تونل انحراف به قطر 65 سانتی متر است؛ ابتدای یک لایه بتن می ریزیم و سطح سنگ را صاف می کنیم و سپس چون سطح مقطع بتن دارای کامل و 360درجه است ابتدا 75درجه را موسوم به بتن کف اجرا می کنیم و بعد از چند مقطع قالب لاینینگ را سوار می کنیم.

مابقی 360 درجه توسط قالب بتن ریزی می شود و هر لیفت بتن نیز حدود 12-13 ساعت زمان می‌برد. بنابراین هر دو سه روز یکبار بتن لاینینگ به طول 9 متر اجرا می‌شود.

وی با بیان این‌که سطح پایین تونل انحرافی صد متر مکعب بتن و سطح بالا 400 متر مکعب بتن می خواهد گفت:‌هر لیفت بتنی حدود 500 متر مکعب بتن نیاز دارد.
سدبتونی دو قوسی
 
حیدری با اشاره به این‌که در بخش انحراف سه قالب اجرا می شود گفت: یک ست با دسترسی حدود 535 کیلومتر است که 417 متر بتن‌ریزی در آن اجرا می‌شود. یک قالب از کیلومتر 800 تا کیلومتر 400 و یک قالب هم از کیلومتر 1166 تا کیلومتر 800 اجرا می‌شود بنابراین طول کل را به سه قطعه 400 متری تقسیم کرده‌ایم و هر قالب 400 متر از طول را به بتن پوشش می دهد.

او با اشاره به این‌که عملیات لاینینگ این تونل در آینده نزدیک تمام شود گفت: پس از اتمام کار دریچه تونل بالا نگه داشته می شود و آب را از تونل داخل منحرف می‌کنیم، پس از خشک شدن مسیر یک سازه 51 متری به اسم فرازبند اجرا و پس از آن شروع به حفاری سمت چپ و راست بدنه می کنیم.

عمر تونل 25 ساله و کاربرد آن 10 ساله است

کارشناس فنی طرح بختیاری با اشاره به این‌که عمر تونل انحراف آب 25 سال است گفت: این تونل در زمان ساخت بدنه سد مورد بهره برداری قرار می گیرد و به محض پایان عملیات اجرای بدنه، عملیات آبگیری شروع می‌شود بنابراین در همان 10 سال اجرای بدنه سد از این تونل استفاده و سپس مسدود می‌شود.


حیدری علت مسدود شدن تونل را عدم تحمل فشار آب توسط تونل به هنگام افزایش تراز آب دانست وگفت: پس از بسته شدن دریچه در همان کیلومتر عبور بدنه (کیلومتر 407 تا 452) با یک پلاک بتن با طول 45 متر تونل را پر می کنیم تا آب عبور نکند.

وی با اشاره به قطر بدنه سد به طول 45 متر گفت: آب بند نیز به طول 45 متر است وگرنه آب بند هم آب را مسدود می کرد. برای مسدود کردن تونل انحرافی بتن قبلی برداشت می شود تا بتن جدید کاملا مچ می‌شود.
 
او با تاکید بر این‌که عملیات مسدود کردن تونل انحرافی بلافاصله بعد از عملیات آبگیری سد آغاز می‌شود اظهار کرد: با بالا آمدن تا صد متر آسیبی به سیستم نمی‌رسد و ما برای مسدود کردن تونل 45 روز زمان نیاز داریم اما در این 45 روز باید سریعا عملیات اجرایی را انجام دهیم.

وی با اشاره به نصب دیوار گابیونی (روشی که در آن به جای سیمان از سنگ به شکل بولدر استفاده می شود و چون سنگ‌ها روی هم انباشته می شود در مقابل سیلاب مقاومت خوبی دارند)، گفت: رسوبات مصالح به خاطر حرکت سیلاب سنگ‌ها را محکم تر می‌کند. از این دیوار برای نریختن مصالح به داخل رودخانه استفاده می‌شود.

حیدری با تاکید بر رعایت مسائل زیست محیطی در پروژه بختیاری گفت: از خروجی خرم‌آباد تا ابتدای راه‌های داخلی به طول 112 کیلومتر راه دسترسی احداث می شود که شامل حدود شش هزار و 300 متر تونل است. در این مسیر پنج دستگاه تونل در قطعه دو و چهار دستگاه تونل اجرا می‌شود.

طول تونل‌های قطعه دو چهار هزار و 700 متر است و تونل طول‌های این مسیر حدود هزار و 600 متر است.

پایان کار زیرساخت‌های بختیاری تا اواسط سال آینده

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه برق آبی بختیاری اعلام کرد: احداث زیرساخت‌های سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری تا اوسط سال آینده به پایان می‌رسد.

حیدری گفت: راه‌های داخلی با توجه به زیرساخت‌ها 200 هزار میلیارد تومان هزینه داشته و برای این‌که به ایستگاه راه‌آهن خدشه‌ای وارد نشود در یک روز به مدت 10 ساعت یک زیرگذر برای عبور از زیر ریل خط آهن احداث کردیم.

وی تصریح کرد: سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری از لحاظ قابل قیاس با هیچ کدام از طرح های دیگر مثل گتوند، کرخه، کارون 3 و غیره نیست. ابعاد بدنه سه سد کارون 3، کارون 4 و سیمره روی هم سه میلیون و 700 هزار متر مکعب بتن دارد در حالی که برای ساخت سد بختیاری نیاز به 4 میلیون و 800 هزار متر مکعب بتن است.

کارشناس فنی طرح سد و نیروگاه برق آبی بختیاری در پایان صحبت‌های تاکید کرد: اگر سد دز را نیز به سه سد مذکور اضافه کنیم حجم بتن چهار سد چهار میلیون و صد هزار متر مکعب می‌شود و باز هم حجم بتن آن‌ها کمتر از حجم بن سد بختیاری است.

پروژه بختیاری، نمادی از توان ملی

ساختگاه سد بختیاری در جنوب غرب ایران، در میان ارتفاعات سربه فلک کشیده زاگرس چین خورده قراردارد. موفقیت این سد در مجاورت ایستگاه راه‌آهن تنگ پنج (هشتمین ایستگاه حدفاصل دورود اندیمشک) در مسیر راه آهن تهران اهواز واقع و در مرز استان‌های لرستان و خوزستان، در 80 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خرم‌آباد است.

سد بختیاری حدود 50 کیلومتر بالاتر از سد دز و پنج کیلومتر بالاتر از تقاطع رودخانه‌های سزار بختیاری، بر روی رودخانه بختیاری واقع می‌شود.

در حال حاضر دسترسی به ساختگاه سد تنها از طریق راه‌آهن امکان‌پذیر است و برای رفع مشکل فنی ناشی از محدودیت عبور برخی محموله‌ها از تونل‌های راه‌آهن و رفع تنگناهای انحصار حمل و نقل ریلی، مطالعات احداث راه دسترسی نیز انجام شده که در نهایت مسیر خرم آباد چشمک تنگ 7 تنگ 5 به طول 105 کیلومتر به عنوان گزینه برتر شناخته شد.

در حال حاضر 57 کیلومتر از این مسیر موجود است که نیاز به بازسازی دارد و 48 کیلومتر آن باید ساخته شود.

بر این اساس در سال 1371 شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، مطالعات مرحله شناخت ظرفیت تولید انرژی برق‌آبی رودخانه‌های بختیاری و سزار، را انجام داد و پس از آن ساختگاه‌های الکن، زالکی و بختیاری با درنظرگرفتن ویژگی‌های برتر و اقتصادی آن‌ها برای مطالعات مرحله اول پیشنهاد شدند.

پس از انجام مطالعات مرحله اول طرح بختیاری در سال‌های 1376 تا 1379، در سال 1384 بازنگری و تکمیل مطالعات و انجام مطالعات مرحله دوم طرح به "مشارکت مشاورین مطالعات طرح بختیاری" واگذار شد.

مرحله بازنگری طرح تا تیرماه 1388 زمان برد و در اسفندماه سال 1389 قرارداد احداث راه بخش زیرساخت سد بختیاری بسته شد و اجرای زیرساخت از سال 1390 شروع شد.

انتظار می‌رود که سد و نیروگاه بختیاری در 10 سال ساخته شود اما این امر منوط به تامین اعتبار لازم است گرچه کمبود اعتبارات انگیزه ای برای اجرای تهاتری پروژه شد.

اجرای سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری پس از لغو قرارداد مشارکت پیمانکاری و سرمایه‌ای چین به قرارگاه خاتم الانبیا سپرده شد.