حفره ای بزرگ برای برگشت پذیری تحریم ها در قطعنامه شورای امنیت

یکی از خطوط قرمزنظام که  که بارها نیز از سوی رهبر معظم انقلاب بر آن پافشاری شده « لغو فوری تحریم های اقتصادی، مالی، بانکی هنگام امضای موافقتنامه و سایر تحریم ها در فواصل معقول و  منوط نشدن لغو تحریم ها به اجرای تعهدات ایران» است که می توان از فرمایشات اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان نظام به عینه شاهد بود. معظم له در تاریخ 2 تیرماه 94 به صراحت اعلام داشتند: «بنده تصریح میکنم، تحریمهای اقتصادی و مالی و بانکی، چه آنچه به شورای امنیّت ارتباط پیدا میکند، چه آنچه به کنگره‌ی آمریکا ارتباط پیدا میکند، چه آنچه به دولت آمریکا ارتباط پیدا میکند، همه باید فوراً در هنگام امضای موافقت‌نامه لغو بشود؛ بقیّه‌ی تحریمها هم در فاصله‌های معقول [لغو بشود[.» و همچنین فرمودند:« لغو تحریمها منوط به اجرای تعهّدات ایران نیست؛ نمیشود بگویند: شما رآکتور آب سنگین اراک را خراب بکنید، سانتریفیوژها را به این تعداد کاهش بدهید، این کارها را بکنید، آن کارها بکنید، بعد که کردید، بعد آن‌وقت آژانس بیاید شهادت بدهد، گواهی کند که شما راست میگویید و این کارها را انجام داده‌اید، بعد ما تحریمها را برداریم! نه، این را ما مطلقاً قبول نداریم؛ لغو تحریمها منوط به اجرای تعهّداتی که ایران میکند نیست. البتّه لغو تحریم یک مراحل اجرائی‌ای دارد، ما این را قبول داریم؛ اجرائیّات لغو تحریم با اجرائیّاتی که ایران به عهده میگیرد، باید متناظر باشند؛ بخشی از این در مقابل بخشی از آن، بخش دیگری از این در مقابل بخش دیگری از آن.»

با این اوصاف در بررسی متون به جا مانده از مذاکرات، نکات اساسی و کلیدی به چشم می خورد که طرح آن در این سطور لازم می آید:

اولاً در بررسی متن، لغو فوری تحریم وجود ندارد و این موضوع به 8 سال دیگر موکول شده است و هر چه هست صرفاً تعلیق تحریم یا متوقف کردن تحریم هاست. مطابق پاراگراف19 و 20 و 21 و 24متن برجام گفته شده تحریم های اتحادیه اروپا، تحریم های امریکا و تحریم های مرتبط با هسته‌ای پس از 8 سال از روز توافق لغو می شود.

دوماً  در متن برجام کاملاً تعلیق تحریم ها موکول به اجرای کامل تعهدات از سوی ایران و راستی آزمایی آن از سوی آژانس پس از روز اجرا(Implemenetation Day) شده است که این نقض صریح خط قرمز رهبر معظم انقلاب اسلامی است. لازم است گفته شود که روزهای توافق به صورت زیر می باشد و نباید کلیدواژه ها را با معنای اشتباه نگریست و می بایست از لحاظ معنایی بین آنها تفاوت قائل شد:

- روز نهایی شدن(Finalisation Day)

روز 23 تیرماه 94 است که بلافاصله پس از آن قطعنامه به شورای امنیت می رود.

-روز توافق(Adoption Day)

روز پس از روز نهایی شدن است که در آن فرایند داخلی کشورها طی شده و مفاد برجام لازم الاجرا می شود. در این روز ایران اجرای تعهدات خود را آغاز می کند و 5+1 طی بیانیهخ ای تعلیق تحریم ها را اعلام می نماید اما آن را اجرایی نمی کند.

-روز اجرا(Implementation Day)

روزی است که ایران اجرای تعهدات خود را کامل و آژانس آن را راستی آزمایی کرده و در این روز 5+1 تعلیق تحریم ها را اجرا می کند.

-روز انتقالی(Transition Day)

پس از 8 سال از روز توافق فرا می رسد و در آن روز تحریم ها لغو می شود. لغو به این معناست که زیرساخت قانونی آنها برچیده می شود.

-روز خاتمه(Termiation Day)

پس از 10 سال از روز توافق فرا می رسد که در آن قطعنامه شورای امنیت ایران را از ذیل فصل 7 خارج می کند.

این ادعا به صراحت در پاراگراف 19 و 21 و 24 آمده است و همچنین مطابق بخشxvi  قطعنامه شورای امنیت نیز لغو تمامی مفاد وضع شده قطعنامه های قبلی شورای امنیت از روز اجرا خواهد بود که روز اجرا دقیقاً اشاره به راستی آزمایی دارد.

سوماً مهمترین نکته‌ ای که در بررسی متون به خصوص متن قطعنامه 2231 شورای امنیت به چشم می‌خورد و به گونه ای «حفره‌ای بزرگ» برای بازگشت پذیری تحریم ها ایجاد کرده است، بند 11 و 12 اجرایی این قطعنامه می‌باشد. مطابق بند 11 در صورتی که هریک از اعضای برجام گزارشی مبنی بر یک عدم پای بندی قابل توجه ارائه کند، شورای امنیت پیش نویس یک قطعنامه جدید برای تصمیم درباره بازگشت یا عدم بازگشت تحریم ها را ظرف 30 روز به رای می گذارد. همچنین در بند 12 اجرایی می‌گوید اگر در مهلت 30 روزه مقرر، درباره قطعنامه رای گیری نشود، تحریم ها به طور خودکار بازخواهد گشت مگر اینکه کشور مدعی قبل از 30 روز اعلام کند مسئله حل شده است که در قسمتی از بند 13 بدان هم اشاره می گردد. پس چنین مفهوم می شود که مکانیسم خودکار بازگشت تحریم ها کاملاً وجود دارد و این یک خطر بسیار جدی است. عملاً هر یک از اعضای برجام می تواند این مکانیسم را گروگان گرفته و از ایران باج خواهی کند. نکته کلیدی این است که اگر فی المثل فرانسه ادعایی را علیه ایران مطرح کند و قطعنامه ‌ای برای تصمیم گیری در مهلت 30 روزه رای گیری شود، باز هم این کشور می تواند این قطعنامه را وتو کند. این بند کل برجام را تحت الشعاع خود قرار می دهد.

مبنای این مذاکرات بر این استوار گردیده که مشکلات ناشی از تحریم ها را حل و فصل کند و لی ظاهراً مشکلاتی از اجرای متن برجام به مشکلات فعلی افزوده خواهد شد و چه بسا مخاطراتی هم در پی آن حادث می شود. لذا لازم است شورای امنیت و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با همکاری اعضای تیم مذاکره کننده کشور، به دقت و موشکافانه به کارشناسی بندهای برجام و قطعنامه شورای امنیت بپردازند تا بازدارنده تصویبی عجولانه و فاقد کار کارشناسی شوند و از این طریق به حفظ منافع ملی و عزت کشور کمک شایانی کرده باشند.