دستیابی محققان ایرانی به فناوری انتقال ژن با ویروس‌های نوترکیب

گروه علمی «تیتریک»؛ پس از سال ها تلاش در حوزه تحقیقات چشم، محققان پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری توانستند برای اولین بار در ایران تمام روش های لازم در زمینه ساخت وکتورهای ویروسی AAV، تغلیظ و تخلیص این ویروس ها را جهت انجام تحقیقات in vivo کسب کرده و مطالعات بافت شناسی آن را در پژوهشگاه ژنتیک راه اندازی کنند.

 این گروه از محققان موفق شدند بیان ژن فلورسانس را در چشم موش های مورد مطالعه در استانداردهای مناسب به اثبات برسانند. به طور حتم، دستیابی به این تکنیک ها می تواند نقش موثری در ارتقای سطح تحقیقات در حوزه های مرتبط داشته و ورود به تحقیقات ژن درمانی را میسر کند. نتایج حاصل از این تحقیقات در پنجمین همایش سالیانه تحقیقات چشم پزشکی و علوم بینایی در ایران ارائه شده و جایزه نخست را دریافت کرد.

دکتر زهرا سهیلا سهیلی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری و مدیرگروه تحقیقاتی ساخت وکتورهای ویروسی AAV گفت: ویروس های نوترکیب آدنو ویروس (recombinant Adeno-Associated Virus) به عنوان یکی از پرکاربردترین وکتورها برای انتقال ژن در ژن درمانی مطرح شده است. کارایی درمانی این ناقل ها در دامنه وسیعی از مدل های حیوانی به اثبات رسیده و هم اکنون استفاده از آن ها در بسیاری از بیماری های تک ژنی، فازهای بالینی خود را پشت سر می گذارد. عدم بیماری زا بودن این ویروس و ایمنوژنیسیته پایین آن در کنار کارایی و وجود سروتیپ های متعدد، این ناقل ها را به عنوان بهترین وسیله در این حوزه معرفی کرده است.

وی افزود: علاوه بر استفاده از ناقل های ژنی AAV در مطالعات کلینیکی بیماری هایی نظیر سیستیک فیبروزیز، دیستروفی عضلانی، پارکینسون، هموفیلی A و البته در بیماری های چشمی متعددی نظیر LCA، داروهایی نظیر Glybera که بر پایه این ویروس ها تولید شده اند تاییدیه های درمانی ایالات متحده و اروپا را کسب کرده اند. اهمیت ورود به تحقیقات از فاز آزمایشگاهی به فاز آزمون بر روی موجودات زنده در مطالعات مربوط به بیان ژن ها در سطوح تحقیق و درمان بر کسی پوشیده نیست،

گفتنی است، ویروس ‏AAV‏ (‏Adeno-Associated Virus‏)‏ یک ویروس خیلی ساده از شاخه های خانوادهٔ ‏parvoviridae‏ و جزو ویروسهای بدون پوشش و کوچک است.

وکتورهای ‏AAV‏ مشتق از ویروسِ ‏AAV‏ از عملکرد طبیعی خودشان استفاده کرده و ژنها را به سلول تحویل می‌دهد. جهت تولید یک وکتور ‏AAV‏ ، ویروس ‏AAV‏ را با خارج کردن ژن ویروسی و جایگزین کردن آن با ژن درمان کننده (برای تولید پروتئین مربوط) تغییر می‌دهند.

با استفاده از این روش در حالی که هیچ‌‏‎ ‎کدام از ژنهای ویروسی وجود ندارد اتصال سلولی کارا و ساز و کار ورود ژن بوسیلهٔ پروتئین پوششی "‏AAV‏ ویروس" مهیا می‌شود. فقط قسمتی کوچکی از ‏DNA‏ متعلق به ‏AAV‏ در طرفین این قطعهٔ ژنی درمان کننده در وکتور باقی می‌ماند که حاوی قطعات خودکامل شونده ‏DNA‏ است و این ژنها برای تامین سطح بالایی از بیانِ ژنِ درمان کننده‌ای که وکتور آن را حمل می‌کند، لازم است.‏

سادگی این سیستم باعث می‌شود که گیرندگان وکتورهای ‏AAV‏ در معرض حداقل مقدار مواد خارجی (بیگانه) قرار گیرند.