اصالت تاريخی اميرچخماق زير تيغ اختلاف!!

این مشکلات به طور مکرر توسط رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده است و مسئولان نیز هر بار رسیدگی به این مسائل را به اجرای طرح ساماندهی امیرچخماق موکول کرده‌اند.

اکنون طرح ساماندهی امیرچخماق آغاز شده اما به نظر می‌رسد با اجرای این طرح قرار نیست مشکلات و خطرات بنا رفع شود و یا اینکه بازارچه امیرچخماق ساماندهی شود بلکه عملیات دیواره سازی در آن آغاز شده که البته این عملیات اکنون مورد بحث و اختلاف است.

میراث فرهنگی و معاونت عمرانی استانداری یزد با جدیت دیواره سازی امیرچخماق را دنبال می کنند اما صاحبنظران و اساتید دانشکده هنر و معماری به عنوان یکی از مهم‌ترین مراجع علمی در حوزه معماری، مخالفت صریح خود را با اجرای این طرح اعلام کرده‌اند.

ادامه بازوهای امیرچخماق طرحی جدا از طرح ساماندهی است

رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد در مورد ساخت‌وساز جدید میدان امیرچخماق یزد  گفت: بازوهایی که در حال حاضر در دو سمت امیرچخماق در دست ساخت است، طرحی جداگانه و مستقل از طرح ساماندهی است که از مشاور طرح خواسته شد و مشاور طرح نیز بر اساس مستندات تاریخی، نظر خود را اعلام کرد.

محمدحسین آیت‌اللهی بیان کرد: مشاور طرح بر اساس مستندات تاریخی که به‌ دست آورده بود، ثابت کرد که هم قسمت اولیه‌ این بازوها که از قبل اجرا شده و هم ادامه آنها که قرار است اکنون به مرحله اجرا درآید، مستندات تاریخی ندارد بنابراین بررسی و کار کارشناسی بیشتر آغاز شد.

وی افزود: به دلیل اینکه میراث فرهنگی بر اساس طرحی که دستی تهیه شده بود، در نظر داشت این بازوها را در دو سمت امیرچخماق ادامه دهد، تصمیم بر آن شد که عامل چهارم طرح یعنی پژوهشکده معماری بومی نیز در این زمینه اعلام نظر کند اما متاسفانه این از اظهارنظر این مرجع استفاده نشد.

میراث فرهنگی اعتبار علمی دانشکده معماری را زیر سئوال برد

آیت‌اللهی عنوان کرد: اعتبار دانشکده به مرجع علمی و بدنه علمی آن است که با این اقدام میراث فرهنگی و نادیده گرفتن نظر این مرجع، دانشکده و پژوهشکده زیر سئوال برده شدند.

وی با بیان اینکه دانشکده هنر و معماری به عنوان عامل چهارم در این طرح شناخته شده و شهرداری این عامل چهارم را منتخب خود در اجرای طرح معرفی کرده است، افزود: عامل چهارم، در اسفندماه سال ۹۳ این نظر که طرح، مستندات تاریخی ندارد را به‌ صورت رسمی و کتبی به شهرداری ابلاغ و اعلام کرد که ادامه بازوها به‌ هیچ ‌وجه درست نیست اما در عمل اتفاقی که افتاده است، مخالف رأیی است که از طرف شهرداری ارائه شده در حالی که باید حتما نشستی تشکیل می‌شد تا به تفاهم می رسیدیم.

آیت‌اللهی بیان کرد: متاسفانه برای انجام این کار یک اجماع تخصصی نسبت به صاحب‌نظران به دست نیامده در حالی که قاعده این بود که میراث فرهنگی این اجماع را به ‌دست می‌آورد و خردجمعی باید شکل می‌گرفت و سپس بهترین راه انتخاب می‌شد که این اتفاق نیفتاد.

وی تصریح کرد: از آنجا که این بنا، یک اثر تاریخی و ثبت شده جهانی است، هر گونه دخل و تصرفی در آن باعث خدشه‌دار شدن اعتبار آن خواهد شد.

نیاز به تامل و  هم اندیشی

به طور قطع برای آنچه که در حال حاضر در حال وقوع است، می‌شد اندکی صبر و تامل پیشه کرد تا مسائل مختلف پیرامون این طرح حل می‌شد و پس از حصول وفاق متخصصان نسبت به اجرای آن اقدام می‌شود.

استان یزد در زمینه هنر معماری بزرگان و مفاخری همچون هادی ندیمی، مختاری و محسن حبیبی دارد که البته همه این صاحب‌نظران با ادامه این بازوها مخالفت کرده‌اند، به ویژه به این شکل که در حال حاضر در حال ساخت است.مسئولان برای توجیه صحت عملشان به مصوبه کمیسیون ماده پنج و شورای عالی شهرسازی و معماری اشاره می‌کنند اما خوب است بدانیم که این دو نهاد فقط اعتبار حقوقی و قانونی دارند و اعتبار علمی ندارند و مصوباتشان رافع شبهات علمی وارد بر طرح‌ها نیست

به طور قطع با برگزاری جلسات مختلف با حضور این افراد صاحب‌نظر ممکن بود، طرحی به مرحله اجرا درآید که بنای واقعی گذشته را نشان می‌داد اما این شکل بازسازی مورد قبول و تایید بسیاری از افراد فعال و متخصص در حوزه میراث فرهنگی و معماری نیست.

عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نیز در این زمینه با بیان اینکه پروژه امیرچخماق دو وجه دارد، اظهار داشت: این پروژه یک وجه حرفه‌ای به عنوان یک پروژه که واجد یک یا چندین طرح شهرسازی و معماری است و یک وجه علمی به عنوان یک موضوع با حساسیت بالا در موضوع مرمت شهری دارد.

رضا شکوری بیان کرد: نظرات و ایده‌های علمی اهالی دانشگاه برای ثمربخشی باید با ملاحظات حرفه‌ای همراه باشد و اقدامات اجرایی مدیران اجرایی بدون تایید و تنفیذ نهادهای علمی می‌تواند محل و محمل خطاهای بزرگ و گاه جبران ناپذیر باشد اما خطای راهبردی اصلی در مورد امیرچخماق این است که نهاد اجرایی خود را بی‌نیاز از نهاد علمی می‌داند.

وی افزود: مسئولان برای توجیه صحت عملشان به مصوبه کمیسیون ماده پنج و شورای عالی شهرسازی و معماری اشاره می‌کنند اما خوب است بدانیم که این دو نهاد فقط اعتبار حقوقی و قانونی دارند و اعتبار علمی ندارند و مصوباتشان رافع شبهات علمی وارد بر طرح‌ها نیست.

طرح جداره سازی امیرچخماق فاقد مصوبه شورای فنی میراث فرهنگی است

شکوری عنوان کرد: طرح در حال اجرا تنها مصوبه با اما و اگر شورای فنی استان را داشته و به عنوان یک پروژه ملی فاقد مصوبه شورای فنی میراث فرهنگی کشور است.

وی خاطرنشان کرد: به دلیل اهمیت حضور نهاد علمی در کنار پروژه‌های بزرگ، دستگاه‌های اجرایی عضو همین کمیسیون ماده پنج استان که محل توجیه مجریان طرح شده، کارت سبز تایید خود بر پروژه را به حضور دانشگاه وابسته کردند و در نهایت رئیس میراث فرهنگی استان یزد طی نامه ششم فروردین ماه سال ۹۳، موافقت خود را با عاملیت چهارم پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد به شهرداری یزد اعلام کرد.

شکوری ادامه داد: با این وجود میراث فرهنگی یزد امروز اعلام می‌کند: به دلایلی که برای من مشخص نیست این وظیفه یعنی عاملیت چهارم به عهده پژوهشکده معماری بومی گذاشته شده که این اظهارات جای تعجب است.

وی تصریح کرد: رجوع یک نهاد اجرایی به یک نهاد علمی، حرکتی بر مدار منطق و تعقل بوده و شاید حداقل حسن آن برای نهاد اجرایی، تقسیم مسئولیت در زمینه پیامدهای یک طرح است و اینکه دوستان اظهار می‌کنند ما با تشکیل دادن شورای فنی استان دیگر به نهاد پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد نیازی نداشتیم، نه عالمانه است و نه سیاستمدارانه و نه شاید مودبانه زیرا حضور پژوهشکده معماری بومی در راهبری پروژه این حسن را دارد که دو وجه علمی و حرفه‌ای در داخل یک نهاد به اشتراک برسند.

رجوع یک نهاد اجرایی به یک نهاد علمی، حرکتی بر مدار منطق و تعقل بوده و شاید حداقل حسن آن برای نهاد اجرایی، تقسیم مسئولیت در زمینه پیامدهای یک طرح است و اینکه دوستان اظهار می‌کنند ما با تشکیل دادن شورای فنی استان دیگر به نهاد پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد نیازی نداشتیم، نه عالمانه است و نه سیاستمدارانه و نه شاید مودبانهوی با اشاره به اینکه ما به عنوان عامل چهارم معاونت شهرسازی شهرداری مشغول راهبری طرح و بحث‌های علمی با مشاور پروژه بودیم، افزود: به یکباره کلنگ پروژه حاضر بر اساس طرحی مربوط به سال‌های دور در ایام تعطیلی دانشگاه به زمین خورد اما آنچه که نظر پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد با لحاظ هر دو وجه علمی و حرفه‌ای ـ حقوقی (عامل چهارم قانونی پروژه) کماکان همانی است که در دی‌ماه ۱۳۹۳ در قالب بیانیه کارشناسی ارائه شد که البته این درخواست کارفرما یعنی شهرداری از ما به عنوان عامل چهارم هم بود.

شکوری یادآور شد: در آن مکتوب از نظر مشورتی استادان صاحب نام و تالیف در حوزه مرمت شهری بهره مند شدیم و امروز با صراحت اعلام می‌کنم که استادانی همچون دکتر هادی ندیمی، دکتر محسن حبیبی، دکتر مهدی حجت و دکتر اسکندر مختاری در ارتباط با اجرای بازوهای الصاقی به تکیه امیرچخماق به ویژه بر اساس طرح حاضر نظر مخالف دارند و مهندس بهشتی نیز هرگونه اقدام در راستای احیای مجموعه امیرچخماق را منوط به طی مسیرهای علمی، فنی و قانونی لازم دانسته‌اند.

وی تصریح کرد: در نهایت پژوهشکده معماری بومی، اصل موضوع مرمت و احیای مجموعه، مبتنی بر حفظ اصالت را تاکید می‌کند اما به باور ما، خط قرمز مداخله در مجموعه‌ای تاریخی همچون امیرچخماق، آدرس غلط دادن در تاریخ به مخاطبان مجموعه است که متاسفانه در طرح در حال اجرا به آن توجه نشده است.

بر اساس آنچه اساتید معماری یزد مطرح می‌کنند، این طرح چند سال دیگر برای مخاطبان میدان این شبهه را به وجود خواهد آورد که میدان در تاریخ گذشته خود واجد پلان و جداره‌هایی این ‌چنین بوده که البته این خلاف واقعیت تاریخی است.

نادیده گرفتن حداقل حقوق کسبه در اجرای طرح امیرچخماق

گفته می شود این طرح برای مسائل و ملاحظات اجتماعی محله و میدان تمهیدی نیندیشیده و به گفته کسبه پیرامون میدان، حتی حداقل گفت‌وگو با آنها به عنوان ذی‌نفعان انجام نشده است و این طرحی است صرفا کالبدی و معمارمحور در حالی که می‌دانیم دوره مواجهه این ‌چنینی با فضاهای شهری، دیری است سپری شده است.

اما یکی دیگر از اعضای هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه نیز در مورد این پروژه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در این پروژه طبق قوانین، عامل چهارم یعنی پژوهشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نماینده کارفرما (شهرداری) بوده و سازمان میراث فرهنگی، معاونت استانداری و اداره مسکن و شهرسازی موافقت خود را در این زمینه اعلام کرده بودند.

ادعای میراث فرهنگی صحیح نیست

حسین مهدوی‌پور بیان کرد: آنها اعلام کرده بودند «در صورتی که در مورد یک طرح، عامل چهارم روی طرح مشاور نظر ندهد و یا به هر دلیلی از موعد مقرر نظردهی بگذرد»، طرح مشاور تصویب می‌شود نه اینکه چون عامل چهارم نظر نداده یک طرح دیگر اجرا شود و این خلاف قانون است.

وی افزود: در مورد این طرح، میراث فرهنگی ادعا می‌کند عامل چهارم نظر نداده و طرح دیگری را اجرا کرده است در صورتی که عامل چهارم روی گزینه میراث فرهنگی یعنی طرح موجود در حال اجرا، نظر قطعی خود را مبنی بر مخالفت با این طرح اعلام کرده است.

مهدوی‌پور عنوان کرد: در این طرح باید سلسله مراتب تصویب طرح رعایت می‌شد و نظر مشاور و عامل چهارم در نظر گرفته می‌شد که متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

به گفته وی، طبق مطالعات انجام شده، اسناد تاریخی نشان می‌دهند که جداره‌های امیرچخماق، نوع خاصی بوده که با طرح در حال اجرا مغایرت دارد و از آنجا که بنای تاریخی امیرچخماق، میراث گذشتگان ما است، آیا میراث فرهنگی اجازه دارد طرحی که با گذشته مغایرت دارد و باعث ایجاد یک تصور غلط از این اثر می‌شود را اجرا کند و در این اثر تاریخی دخالت کرده و اثر را خراب کند؟

وی با اشاره به نظام کالبدی این اثر گفت: این طرح باید بر اساس چارچوب‌های تاریخی و نظام کالبدی گذشته بنا، طراحی شود و هرگونه طرح جدیدی که با طرح گذشته بنا مغایرت داشته باشد و تصور غلطی ایجاد و گذشته تاریخی بنا را مخدوش کند، مردود است.طبق مطالعات انجام شده، اسناد تاریخی نشان می‌دهند که جداره‌های امیرچخماق، نوع خاصی بوده که با طرح در حال اجرا مغایرت دارد و از آنجا که بنای تاریخی امیرچخماق، میراث گذشتگان ما است، آیا میراث فرهنگی اجازه دارد طرحی که با گذشته مغایرت دارد و باعث ایجاد یک تصور غلط از این اثر می‌شود را اجرا کند و در این اثر تاریخی دخالت کرده و اثر را خراب کند

مهدوی‌پور با اشاره به اینکه حسینیه امیرچخماق کالبدی منحصر به فرد داشته و میدان امیرچخماق جز اولین میدان‌هایی شهری ایران بوده که دارای نظام کالبدی منحصر به فرد است که از سه میدان تشکیل شده که اینها با هم مجموعه شهر را می‌ساختند، افزود: در حال حاضر به این نظام توجه نشده در صورتی که باید به آن احترام گذاشته می‌شد.

وی افزود: انتخاب مصالح، طرح‌ها و رنگ‌ها و تکنولوژی ساخت، نظام کالبدی را تشکیل می‌دهند و اگر بخواهیم در کنار یک اثر تاریخی، چیزی بسازیم باید به نظام کالبدی اثر تاریخی توجه شود و در مورد این بنای تاریخی، طبق نظر دکتر هادی ندیمی از بزرگان هنر و معماری ایران و استاد نمونه کشوری، نظام کالبدی ساخت ‌و سازهای جدید در مجاورت این بنای عظیم (میدان امیرچخماق) بسیار غیرکارشناسانه و مبتدی است و حتی از لحاظ مقیاس تناسبات تکنولوژی ساخت و همچنین انتخاب اشکال و فرم‌ها بی‌توجه به مجموعه امیرچخماق است در نتیجه لازم است با فکر و اندیشه مناسب نظام کالبدی این ساخت‌وساز تدوین و با توجه به اصالت و ارزش بنا طراحی شود در حالی که ساخت‌وساز جدید با منطق شهر یزد بیگانه است.

مهدوی‌پور تاکید کرد: لازم بود قبل از هر اقدامی در جلسه‌ای نظرات بزرگانی چون دکتر ندیمی، دکتر محسن حبیبی و به ویژه دانشکده هنر و معماری یزد که برای حفظ ارزش‌های میراث در بافت تاریخی حضور پیدا کرده، استخراج شود در غیر این صورت وجود دانشکده هنر و معماری در بافت تاریخی و همجواری آن با میراث فرهنگی در صورتی که سازمان میراث فرهنگی توجهی به آن ندارد، ضرورت ندارد.

این عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری یزد با ارائه سه عکس، مغایرت طرح در حال اجرا را با طرح گذشته این بنا نشان داد.

عکس اول

مهدوی‌‌پور در توضیح عکس اول گفت: این عکس این بنا را در سال ۱۳۳۶ نشان می‌دهد که با دقت در این عکس مشاهده می‌شود ضلع شمالی جنب حمام امیرچخماق در لبه ساختمان تکیه، جداره‌ای نبوده و اگر جداره‌ای وجود داشته در قسمت دیگری بوده است که باید با مطالعات دقیق نسبت به اجرای آن تصمیم‌گیری می‌شد.

وی در توضیح عکس دوم نیز بیان کرد: در این عکس نمونه‌هایی از غرفه‌ها و تکنیک‌های ساخت جداره‌های قدیمی روبروی میدان به نمایش گذاشته شده که این تصویر نشان می‌دهد تکنیک ساخت و مقیاس‌ها بسیار با وضع موجود فرق دارد و باید به نظام کالبدی آن توجه شود.

عکس دوم

مهدوی‌پور در توضیح عکس سوم نیز عنوان کرد: این عکس به صورت هوایی در سال ۱۳۳۶ گرفته شده که نشان می‌دهد وضع موجود حاصل از خرابی‌ و تخریب‌های صورت گرفته در این سال است و با دقت در آن می‌بینیم هیچ‌کدام از لبه‌ها دارای جداره مورد ادعای میراث، نیست.

به رغم اینکه مجریان طرح امیرچخماق همواره اقدامات فاقد مبنای علمی در دوره‌های قبل را محکوم می‌کنند، امروز خود با نادیده گرفتن نظرات علمی و اسناد موجود از گذشته بنای تاریخی امیرچخماق، دست به اقدامی می‌زنند که به گفته کارشناسان گرچه ممکن است زیبایی بصری داشته باشد اما خدشه‌ای بزرگ به اصل بنا وارد می‌کند.

عکس سوم

به نظر می‌‌رسد در شرایطی که تا این حد به استفاده از خردجمعی تاکید می‌شود و اقدامات گذشتگان در این راستا مورد نقد همین مسئولان قرار می‌گیرد، نادیده گرفتن مبنای علمی یک طرح ملی شایسته نیست.