آیا اجرای برجام بدون اعلام نظر مجلس شروع شده است؟
گروه سیاسی «تیتریک»،توافق هسته ای ایران و 5+1 بالاخره بعد از 2 سال مذاکره در دولت یازدهم و در مجموع پس از 12 سال تنش، با عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک»، نهایی شد.
ایران و آمریکا تنها کشورهایی بودند که پیش از توافق اعلام کرده بودند که آنرا برای تائید به نمایندگان مجلس خواهند سپرد؛ بعد از توافق نیز این اعلام به حقیقت پیوست و کنگره در آمریکا و مجلس شورای اسلامی در ایران کار بررسی برجام را آغاز کردند.
در ایران برخی نمایندگان مجلس تاکید داشتند که برجام یک تعهد بین المللی است و اجرای آن باید با مجوز مجلس آغاز شود، اما برخی نظر دیگری درباره تصویب برجام داشتند؛ دولتی ها معتقد بودند که برجام تنها یک «برنامه جامع اقدام مشترک» است، نه یک تعهدنامه.
در روزهای اخیر و درست زمانی که کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس مشغول نهایی کردن گزارش خود از چندین هفته بررسی توافق هسته ای بود، خبری درباره برجام از سوی یکی از مسئولان منتشر شد.
شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در اراک و در جمع خبرنگاران با بیان اینکه بررسی برجام در مجلس در مراحل پایانی است، تصریح کرد: «ما به طور قطع وارد اجرای آن شده‌ایم و در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند، عبور خواهیم کرد.»
دبیر شورای عالی امنیت ملی درحالی از وارد شدن به مرحله اجرای برجام خبر داد که هنوز گزارش کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس نهایی و ارائه نشده و به تبع آن، از جانب نمایندگان ملت هیچ مجوزی برای اجرای برجام صادر نشده است.
خبر شمخانی برای برخی کارشناسان تامل برانگیز بود؛ حالا همه می خواهند بدانند آیا اجرای برجام بدون انتظار برای رسیدن نظر قطعی مجلس از سوی دولت آغاز شده یا منظور شمخانی از ورود به مرحله اجرای برجام چیز دیگری بوده است.
برجام و دولتی های مخالف تصویب در مجلس
درست از روزی که پای برجام به مجلس باز شد، مسئولان وزارت خارجه و اعضای تیم مذاکره کنند تاکید داشتند که برجام نباید در مجلس تصویب شود؛ موضوعی که نمایندگان با تاکید بر اینکه «برجام یک سند تعهد آور است و باید برطبق قانون با نظر مجلس اجرایی شود»، به آن واکنش نشان دادند.
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی از اولین چهره هایی بود که به موضوع تصویب برجام در مجلس واکنش نشان داد؛ وی در این باره گفت: «این متن [برجام] هنوز موافقت نامه، کنوانسیون یا معاهده بین المللی تلقی نمی شود، از این رو است که این متن را برنامه جامع اقدام مشترک نام گذاری کرده اند، حال در هر صورت وزارت خارجه متولی این حوزه بوده و باید در این رابطه تصمیم گیری کند.»
برخی نمایندگان مجلس اظهارات صالحی را بازی با الفاظ دانستند و حتی آیت الله یزدی رئیس مجلس خبرگان رهبری و از اعضای شورای نگهبان در واکنش به این ادعا که «برجام یک موافقت‌نامه و معاهده بین المللی نیست»، تاکید کرد که «هر سند تعهد آوری باید به تصویب مجلس برسد، حتی اگر نام آن چیز دیگری باشد.»
سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای 20 مردادماه سال جاری در برنامه گفت‌وگو ویژه خبری بر موضع دولت و وزارت امور خارجه مبنی بر عدم لزوم تصویب برجام در مجلس به شکلی دیگر، تاکید کرد.
عراقچی معتقد بود که صلاح نیست برجام در مجلس تصویب شود: «از نظر سیاسی، وزارت امور خارجه معتقد است که برای حفظ منافع ملی کشور صلاح نیست که برجام در مجلس به تصویب برسد چرا که هیچ کدام از کشورهای 1+5 آن را در پارلمان‌های کشورهایشان به تصویب نمی‌رسانند.»
وی در ادامه با اشاره به بررسی برجام در کنگره آمریکا گفت: «مباحثی که در کنگره آمریکا مطرح می‌شود برای رد کردن برجام است و نه تصویب آن.»
برخی معتقدند که عراقچی با این اظهارنظر سعی داشت ایفای نقش مجلس در زمینه برجام را تحت تاثیر اقدامات منفی کنگره آمریکا قرار داده و مجلس را از ورود به میدان تصویب برجام به دلیل تبعات منفی آن دور کند.
برخی دیگر از مقامات دولتی نیز تاکید داشتند که تنها بررسی برجام در شورای عالی امنیت ملی و تصویب این مصوبه از سوی رهبر انقلاب برای دادن مجوز اجرای برجام به دولت کافی است؛ نکته ای که رهبر انقلاب در سخنرانی خود در جمع اعضای خبرگان تلویحا به آن واکنش نشان داده و تصریح کردند: «از نگاه کلی، من معتقدم و به آقای رئیس جمهور هم گفته ام که مصلحت نیست، مجلس شورای اسلامی از موضوع بررسی برجام کنار گذاشته شود.»
در این میان حتی پس از اشاره صریح رهبر انقلاب به لزوم ایفای نقش مجلس در بررسی توافق هسته ای، اظهارات مسئولان ارشد مذاکره کننده و دولت نشان می داد که آنها علاقه ای به ورود جدی مجلس به مساله برجام (در حد تصویب آن) ندارند.
آمریکا؛ بازی دولت با «برگ برنده کنگره»/ کری: به احترام کنگره اجرای توافق را متوقف کردیم!
اما در سوی دیگر میدان آمریکایی ها راه دیگری را پیش گرفتند؛ اوباما رئیس جمهور و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در فاصله اعلام توافق تا اجرای آن و در یک دوره زمانی 60 روزه تلاش کردند تا از طرفیت کنگره آمریکا بیشترین استفاده را برای تحقق اهداف برجام انجام دهند.
اوباما ساعاتی پس از توافق نهایی ایران و کشورهای 5+1 در حالی که می گفت از حق وتو مصوبات کنگره استفاده خواهد کرد ولی در عین حال تاکید داشت که «تلاش می کند تا نمایندگان کنگره را درباره توافق راضی کند»
جان کری وزیر امور خارجه آمریکا نیز به همراه معاونان خود با حضور چندباره در جلسات کنگره آمریکا تلاش کرد با برشمردن امتیازات بدست آمده در برجام برای ایالات متحده، نمایندگان را راضی کند تا به این توافق از سد کنگره عبور کند.
کری در اظهارات ضمن آنکه در اظهارات خود خطاب به نمایندگان کنگره، آنها را از عواقب رد کردن برجام برای آمریکا مطلع می کرد، اما در عین حال تلاش داشت که جایگاه کنگره آمریکا در اجرای برجام را جایگاهی جدی عنوان کند.
وی در اول مرداد ماه سال جاری و چند روز پس از توافق هسته ای در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنای آمریکا و در راستای دفاع از جایگاه کنگره آمریکا گفت: «ما با متوقف کردن اجرای توافق به کنگره احترام گذاشتیم؛ اگر اینگونه نبود توافق اکنون باید اجرا می شد.»
آیا اجرای برجام آغاز شده است؟
اما در ایران برخی سفر آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران را نقطه آغاز اجرای برجام می دانند و نمونه برداری از پارچین _که به ادعای آمانو با حضور کارشناسان این آژانس انجام شده_ را یکی از دلایل خود برای این آغاز ذکر می کنند.
اظهارات مسئولان دولتی و اعضای تیم مذاکره کننده مبنی بر عدم نیاز به تصویب برجام در مجلس این احتمال را در ذهن منتقدان ایجاد کرده که «دولت قبل از رسیدن گزارش کمیسیون برجام و طرح آن در صحن علنی مجلس و تصویب احتمالی مراحل اجرای برجام را آغاز کرده است.»
اظهارات شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی مبنی بر «آغاز اجرای برجام» در کنار حرف های 2 ماه گذشته مقامات مذاکره کننده ایران این علامت سوال را در میان افکار عمومی پررنگ تر می کند که «آیا اجرای برجام قبل از اعلام نظر مجلس _فارق از مثبت با منفی بودن آن_ آغاز شده است؟»
برخی نمایندگان مجلس بر این باورند که تاکید بر
اجرای برجام پیش از اظهارنظر مجلس، علاوه بر آن که از منظر قانونی دارای
ایراد بوده و با سیاست های مصرح نظام در این خصوص در تضاد است، نوعی بی
توجهی دولت به نهاد قانونگزاری را نیز نمایان می سازد. پدیده ناخوشایندی که
در برخی دولت های گذشته نیز رخ داده و به نظر می رسد علاوه بر مجلس،
پشتوانه سیاسی و قانونی خود دولت را در مواجهه با طرف های غربی دچار خدشه
می کند. شاید مجریان دولت آمریکا به رغم همه سیاست ورزی ماکیاولیستی که
دارند، بهتر از برخی دولتمردان ما دریافته اند که مشارکت دادن نمایندگان
مردم می تواند بیش از هر چیز دیگری مجریان را در تثبیت قانونی سیاست ها
یاری کند.
