مجمع جهانی تقریب مذاهب در مصر به دنبال چیست؟

گروه دین و اندیشه «تیتریک»،آیت‌الله اراکی دبیر مجمع تقریب مذاهب اسلامی یکشنبه در نشست خبری به مناسبت بیست و پنجمین سالروز تأسیس این مجمع نکات مختلفی را مطرح کرد که از مهمترین آنها تلاش برای تشکیل مجمع تقریب در مصر بود.

وی در این باره چنین گفت: ما برای گسترش فعالیت‌های تقریبی در تلاش برای تأسیس مجمع تقریب در عراق و سوریه و مصر هستیم که امیدواریم مسئولین این کشورها با ما همکاری لازم را داشته باشند.

اما مجمع تقریب در حالی سالگرد ربع قرن حضور خود را گرامی می‌دارد و از تشکیل مجمع تقریب در مصر سخن می‌گوید که تقریب از ایران و مصر آغاز شد و نخستین تشکل جدی در این باره در مصر و در دانشگاه الازهر تشکیل شد.

* ماجرای تاسیس دارالتقریب مذاهب اسلامی الازهر؛ نتیجه فعالیت‌های آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت

«درالتقریب اسلامی الازهر» نتیجه فعالیت‌های آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت با نقش بارز شیخ محمدتقی قمی(ره) بود.

ماجرای تاسیس دارالتقریب مذاهب اسلامی الازهر از این قرار است که شیخ محمدتقی قمی(ره) که از ابتدای عمر پربرکتش دغدغه تقریب بین مذاهب اسلامی را داشت مانند خیلی دیگر از مصلحین معاصر از تفرقه و تشتت بین امت اسلامی نگران و غمگین بود؛ جهت حل این مشکل و رفع تفرقه و رسیدن امت اسلامی به یک اتحاد و انسجام، در فکر بود.

شیخ قمی(ره) پس از فراگیری زبان عربی به مصر سفر کرد و در آنجا با شیخ محمد مصطفی مراغی ـ رئیس وقت الأزهرـ این دغدغه خویش را مطرح کرد و شیخ مراغی با توجه به اوضاع خفقان‌آمیز آن زمان مصر با احتیاط اصل مسأله را پذیرفت اما بعدها کمک‌های شایانی به این مسأله کرد.

با شروع جنگ جهانی دوم شیخ قمی(ره) مجبور شد مصر را ترک کند و به ایران بازگردد اما در ایران به خدمت حضرت آیت‌الله بروجردی(ره) رفت و با ایشان نیز این مسأله را در میان گذاشت که با حمایت و تأئید قاطع معظم‌له روبرو شد.

پس از اتمام جنگ جهانی دوم در سال 1946 شیخ قمی(ره) مجدداً به مصر بازگشت و این بار فعالیت‌های تقریبی را با شدت بیشتری دنبال کردند تا اینکه یک سال بعد مصادف با 29 ربیع‌الأول سال 1366ق دارالتقریب به همت وی و با حمایت‌های حضرت آیت‌الله بروجردی(ره) از یک سو و شیخ الأزهر از سوی دیگر تأسیس شد.

پس از رحلت آیت‌الله بروجردی و با اقدامات پان‌عرب جمال عبدالناصر در نیمه‌های دهه 50 فعالیت‌های آن به مرور زمان به شدت کاهش یافت تا نهایتا در اوایل دهه 80 و آغاز دیکتاتوری مبارک فعالیت‌های آن متوقف شد و علیرغم برخی تلاش‌ها فعالیت‌های آن از سر گرفته نشد.

* دو تلاش شکست خورده برای احیای دارالتقریب الازهر

پس از تشکیل مجمع تقریب مذاهب اسلامی به دستور مقام معظم رهبری، یکی از محورهای مسئولان این مجمع احیای دارالتقریب الازهر بود؛ اقدامی که در سال‌های ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی دنبال شد.

زمانی که حضرات آیات‌ تسخیری و جنتی به همراه سیدمحمد خاتمی به قاهره سفر کردند و در پی آن تعدادی از علمای الازهر از جمله «شیخ محمود عاشور» نماینده سابق الازهر، «محمد الدسوقی» و «آمنه نصیر» فرصت را غنیمت شمردند و «دارالتقریب مذاهب اسلامی» الازهر را مجددا فعال کردند و ریاست آن را شیخ عاشور برعهده گرفت اما مبارک وارد شد و تمام تلاش‌های الازهر را نابود و این شورا را معلق کرد.

پس از انقلاب 25 ژانویه مصر اما این افراد بدون کمک مجمع تقریب مذاهب اسلامی دست به کار شدند تا شاید بار دیگر برای احیای «دارالتقریب مذاهب اسلامی الازهر» تلاش کنند.

شیخ محمود عاشور در نیمه سال 2011 گفت: فرصت اکنون برای احیای این شورا مناسب است و به‌زودی فعالیت‌های آن را از سرخواهیم گرفت و این شورا را به مجمعی بزرگ تبدیل می‌کنیم.

وی حتی از تعیین ساختمانی برای این مرکز و تجهیز آن خبر داده و افزوده بود: به دنبال تعیین سیاست‌های آینده مجمع هستیم به احتمال زیاد اندیشمندان بزرگ مسلمان در امور مختلف به این مجمع می‌پیوندند و عمل ما فقط در حیطه فقه نیست و مجمع دارای کمیته‌های فرعی همچون «فقه مذاهب»، «فرق دینی» و «تاریخ ادیان و مذاهب» خواهد بود و کمیته اصلی کمیته «تقریب» خواهد بود.

اما پس از این چند موضع‌گیری خبر جدی درباره دارالتقریب الازهر و فعالیت‌های آن منتشر نشد و عملا فعالیت‌های آن به دلیل عدم تحقق استقلال الازهر که یکی از اهداف انقلاب 25 ژانویه مصر بود و ورود برخی مقامات الازهر به برخی سخنان ضدوحدت به محاق رفت.

به گزارش فارس، از ابتدای پیروزی انقلاب مصر در 11 فوریه 2011(22 بهمن 89) در این طرف یعنی در ایران نیز نه تنها تلاشی برای کمک به احیای این مرکز نشد بلکه رابطه با الازهر برای وحدت اسلامی به صورت جدی پیگیری نشد و حتی سخنان نادرستی بین دو طرف رد و بدل شد.

* احیای دارالتقریب الازهر ضرورت «دیپلماسی وحدت اسلامی»

این در حالی است که به نظر می‌رسد با توجه به سخنان کارشناس درباره راه‌های تحقق «دیپلماسی وحدت اسلامی» باید مسئولان مجمع تقریب مذاهب اسلامی در ایران و بزرگان حوزه‌های علمیه چون شیخ قمی(ره) و آیت‌الله بروجردی برای احیای دارالتقریب اسلامی الازهر تلاش کنند؛ چه اینکه آیت‌الله مبلغی در این باره می‌گوید: تقریب را نمی‌شود شیعه تنها و یا سنی به تنهایی مدیریت کند؛ ... تقریب یک امر حساسی در جهان اسلام است تقریب ابتدا باید در مدیریت روندهای منتهی به تقریب، تقریب ایجاد کند؛ رفتار غیر تقریبی نمی‌تواند تقریب ایجاد کند و مدیریت بر تقریب به صورت غیرتقریبی غیر ممکن است.

حال سوال این است که آیا مجمع تقریب مذاهب اسلامی در دور جدید فعالیت‌های خود پس از ربع قرن با اعلام خبر تلاش برای تاسیس مجمع تقریب در مصر، از احیای دارالتقریب الازهر ناامید شده و قصد دارد جدا از الازهر اقدام به تاسیس مجمع تقریب بکند یا اینکه سخن آیت‌الله اراکی در این باره به عبارتی تلاش دوباره مجمع التقریب برای احیای دارالتقریب الازهر است؟

و سوال دیگر این است که آیا بیان این سخن که مجمع تقریب به دنبال تشکیل مجمع در مصر است با واقعیت‌های تقریب هم‌خوانی دارد؟ وقتی که آیت‌الله اراکی خود می‌گوید: الازهر با این عظمت خوف دارد که یک عالم شیعی وارد الازهر بشود. خب شما با این همه قدرت‌تان، با این همه سابقه‌تان چرا این قدر احساس ضعف می‌کنید. مگر یک عمامه شیعی وارد الازهر بشود، این جا چه تهدیدی برای شما است. اینها احساس خوف می‌کنند؛ ما در کنفرانس‌های وحدت دعوت می‌کنیم. هم از شیخ الازهر دعوت می‌کنیم، هم می‌گوییم نماینده بیاید. به هر شکلی که شما صلاح می‌دانید. شما کنفرانس تقریب تشکیل بدهید و ما حضور پیدا می‌کنیم. شما چرا از آیت‌الله تسخیری می‌ترسید. آیت‌الله تسخیری به مصر ممنوع الورود است. چهره‌های تقریبی به مصر ممنوع الورود هستند. چهره‌های علمایی بزرگ. چهره‌های علمای اثرگذار و شاخص به مصر ممنوع الورود هستند. مصر باید این را حل کند.

* ضرورت استفاده از چهره‌های نزدیک و معتدل در الازهر برای احیای دارالتقریب

بر پایه این گزارش به نظر می‌رسد، مجمع تقریب مذاهب اسلامی باید از چهره‌های معتدل و مهم الازهر در این زمینه استفاده کند و از آنها برای احیای دارالتقریب الازهر استفاده کند.

نکته‌ای که شیخ احمد محمود کریمه استاد برجسته فقه مقارن دانشگاه الازهر در گفت‌وگو با فارس از آن استقبال کرده و گفته بود: از زمان وفات شیخ محمود شلتوت شیخ الازهر علیرغم تلاش‌ها برای تقریب، ما گام‌های جدی نمی‌شنویم و من تلاش خواهم کرد که این مراکز تقریبی در الازهر احیا شود؛ این تلاش را فردی انجام خواهم داد و پیشنهاداتم را به مشیخه الازهر منتقل خواهم کرد یا به شورای عالی امور اسلامی در وزارت اوقاف و یا در مجمع مطالعات اسلامی الازهر این را رسما دنبال خواهم کرد اگر جواب گرفتیم فبها اما اگر جواب نگرفتم تلاش فردی خودم را روی این قضیه قرار خواهم داد.

کاری که وی علیرغم تعلیقش انجام داد و در قالبی کوچکتر دنبال کرد و الطاهر الهاشمی از رهبران شیعه مصر و عضو مجمع جهانی اهل‌بیت در توافق با دکتر احمد کریمه استاد شریعت اسلامی دانشگاه الازهر برای برگزاری سلسله همایش‌ها و کنگره‌های تقریب بین اتباع دو مذهب شیعه و سنی و مقابله با تفکر تکفیری که داعش و گروه‌های افراطی آن را تحت پرچم اسلام نمایندگی می‌کنند به توافق رسیدند و جلساتی نیز برگزار کردند.