درخشش معلم فردیسی در جشنواره تجربیات برتر ارزشیابی تحصیلی استان البرز
برنامه درسی
شیوه ی آموزش شیوه ی ارز شیابی
الف ) راس اول : برنامه درسی
ب)راس دوم : شیوه ی آموزش
ج) راس سوم : شیوه ی ارزشیابی
این سه رکن اساسی در تقابل مداوم با هم قرار دارند و در واقع یک نظام آموزشی ، هنگامی توانمند و موفقیت آمیز عمل می کند که این سه رکن همدیگر را هدایت و حمایت کنند.
بیشتر نظامهای آموزشی به ایجاد تحول ویا تغییر نگرش در موارد مرتبط با رئوس اول و دوم پرداخته اند و راس سوم را یا فراموش کرده اند یا تابع دوراس دیگر دانسته اند که این امر باعث شکست یا کندی روند پایداری تحول درنظام های آموزشی شده است به عبارت دیگر ،برای ایجاد تحول در آموزش ، باید هم زمان هر سه رکن مثلث را در نظر داشت .
بیان وضعیت موجود
ارزشیابی از دانش آموزان در پایان یک دوره ی تحصیلی ، ارزشیابی پایانی نامیده می شود . امکان دارد این ارزشیابی شفاهی ، عملکردی ویا کتبی باشد . در طراحی یک ارزشیابی پایانی کامل وخوب باید به موارد ی توجه کرد .که به شرح زیر می باشد:
در طراحی پرسش از دانستنی ها به صورت مفاهیم وحقایق ، معلم مجاز است فقط در محدوده ی محتوای کتاب در پایه ی مربوطه سوال طرح کند . امکان دارد یک دوره ی تحصیلی ، یک ماه یک ثلث یا یک ترم باشد به عبارت دیگر معلم می تواند امتحان پایانی را در پایان هر ماه هر ثلث و یا هرترم برگزار کند . در مواردی نیز ممکن است این زمان را اداره های آموزش و پرورش هر منطقه تعیین کند در پرسش های شفاهی یا کتبی توجه به موارد نگرشی و دانستنی نیز مهم است و حداقل ۳۰ درصد از پرسشها باید از محدوده ی دانش فراتر رود و نگرش ویا مهارت را شامل شود .
بدیهی است که معلم توانایی طراحی پرسش های تلفیقی ، که حداقل دو حیطه از سه حیطه ی مهارتها نگرشها و دانستنی ها را شامل می شود را به تدریج کسب می کند و دانش آموزان برای موفقیت در چنین ارز شیابی هایی باید به درستی آموزش ببیند و این کار چندان ساده ای نیست .
در ارز شیابی پایانی از دانش آموز ، معیار قضاوت حدود انتظارات پرسش است . بنابراین نمره ی دانش آموز بر اساس بارم بندی معلم برای هر سوال ارزشیابی می شود . به این ترتیب ، پیشرفت تحصیلی دانش آموزبا خودش یا با دیگری مقایسه نمی شود ، بلکه معیار ارز شیابی ، بارمی است که معلم در نظر گرفته است . بنابر این توصیه می شود
معلمان هنگام طراحی چنین پرسش هایی دقت به خرج دهند ودر طرح این گونه پرسش ها بسیار دقیق باشند و همه جوانب را از نظر دور نداشته باشند و مهم این است که معلم آنچه را که به دانش آموزان آموزش داده است ارزشیابی کند . با توجه به هدف های آموزش علوم ، معلم در آموزش مهارت ها و نگرش ها حداقل باید به اندازه ی دانستنی ها تاکید کند ، بنا براین باید سعی کند در پرسش های پایانی دانش آموزان ، آنها را از بعد این آموخته ها هم ارز شیابی کند . بر نامه ی جدید آموزش علوم سعی دارد اولا دانش آموز را توانا سازد تا آنچه را که آموخته است ، در زندگی روزمره ی خود ( هر جا که لازم باشد ) به کار گیرد و ثانیا از محیط زندگی اش به منزله یک آزمایشگاه استفاده کند تا هدف های آموزش علوم بهتر تامین شود .
شناسایی مساله
مسئله
ارزشیابی از دانش آموزان پایه ششم دبستان از ابتدای سال همیشه موجب دغدغه
خاطر من بود چرا که به علت گستردگی مفاهیم اساسی و علمی که در کتاب علوم
ششم وجود دارد دانش آموزان به طور متوسط به مطالعه انفرادی می پردازند .
نمرات حاصل از آزمونهای فردی رضایت بخش نبود
لذا بر آن شدم که برای پیدا کردن یک راه حل خوب وساده به مطالعه مقاله های
ایرانی و خارجی بپردازم چرا که :
تنظیم فهرست ارزشیابی برای دانش آموزان با هدف ارزشیابی پایانی از آنها کار چندان ساده ای نبود ومن باید در مورد شیوه ی تنظیم آن مهارت کافی می داشتم وبرای استفاده از آن آگاهانه عمل می کردم.یک هدف از تهیه ی چنین فهرست هایی این بود که معلم در هر پایه ای که تدریس می کند حدود انتظارات خود را از کودک کاملا از قبل مشخص کرده باشد و برای این کار لازم است طرح درس کاملا مشخصی داشته باشد . اوباید تا حد امکان از فهرست های احتمالی در تدریس استفاده کند تا رسیدن به هدف های سه گانه ی آموزش علوم عملی شود.
با این حال به دلیل دشواری آموزش در این پایه ، من بایدحدود اتتظارات را فهرست می کردم . و این کار را آن طور که عملی تر ومفید تر بود انجام می دادم .و دیگر این که اطلاعاتی را که طی ساعات درسی کلاسی جمع آوری کرده بودم ، ترجیحا در پایان همان ساعات یادداشت کنم تا خللی در مراحل آموزش وی وارد نشود . برای رسیدن به این اهداف من ضمن مطالعه وتحقیق به موضوعی در ارزشیابی دانش آموزان در مقالات موجود بر خوردم که بسیار من را دراین امر یاری داد . در مقاله ای مبنی بر ارز شیابی در برنامه ی جدید آموزش علوم که درآن برای آزمون ارزشیابی پایانی دانش آموزان مقطع ابتدایی توصیه می شود که دانش آموزان در حین فعالیت و به صورت گروهی ارزشیابی شوند.
به این منظور ، آموزگار باید چند فعالیت طراحی کند و در هر فعالیت دانش آموز موظف است کار خاصی را انجام دهد و معلم بر اساس هدف های اساسی آن فعالیت ها و حدود انتظارات خود ، فراگیر را ارز شیابی کند .مقالات موجود مرا بر آن داشت که از شیوه ی عملی که نویسندگان این مقالات بیان کرده بودند استفاده کنم البته شاید به نظر بیاید این روشی است که از طریق دیگران مطرح شده است ویک شیوه ای جدید نیست ولی من به جرات میتوانم بگویم که در اجرای این روش توسط خیلی از همکاران کوتاهی شده است ومورد بی مهری قرار گرفته است لذا دو سال است که وقتی من این روش را اجرا می کنم خیلی ها به من لبخند می زنند وخیلی از همکاران بی تفاوت از کنار آن رد می شوند و بیشتر آنها به خاطر کمی حوصله به خرج دادن وآماده کردن فضای آزمون آن را روشی خوبی نمی دانند در حالی چون روش های بکار گرفته شده مورد استقبال اولیا و دانش آموزا ن کلاسم قرار می گیرد من آن را به اجرا در می آورم وتا وقتی که در کار آموزگاری مشغول به تدریس هستم آن رابه عنوان یک روش عالی به دیگرهمکارانم توصیه می کنم .
جمع آوری و تجزیه تحلیل اطلاعات
از مجموع شواهد جمع آوری شده و به منظور بررسی تاثیر ارزشیابی فردی و گروهی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از آزمونt وابسته استفاده شده است تا سنجش و ارزشیابی با استفاده ارزشیابی فردی و گروهی بر یادگیری درس علوم دانش آموزان بررسی گردد.
در این بخش ابتدا تحلیل توصیفی و سپس آزمون مشترکی از کلیه دانش آموزان برای آگاهی از میزان اختلاف سطح اطلاعاتی دانش آموزان در درس علوم گرفته شده است که نتیجه آن به شرح زیر می باشد :
همانطور که در جدول ۲ ملاحظه می¬شود میانگین نمره یادگیری به دو روش ارزشیابی فردی و ارزشیابی گروهی آموزش درس سرگذشت دفتر من، کارخانه کاغذ سازی، سفر به اعماق زمین،زمین پویا ، ورزش و نیرو، می خواهم بسازم ، سفر انرژی ، خیلی کوچک و بزرگ ، شگفتیهای برگ، جنگل برای کیست وسالم بمانیم به روش گروهی بیشتر از نمره به روش فردی است. اما میانگین نمره ارزشیابی درس زنگ اول و درس از گذشته تا آینده به دو روش گروهی و فردی تفاوت زیادی ندارند.
ابتکار به کار گرفته شده و ویژگی آن
در این
ارزشیابی من تلاش کرده ام که دانش آموزان را به صورت گروه های چهار نفره
پنج نفره تقسیم کنم و ارزشیابی پایانی را به صورت گروه هم یاری انجام دهم
چرا که دانش آموزان ما همیشه جلسه ی امتحان را صحنه رقابت های فردی می
بینند که درآن فردی پیروز است ، که بتواند دیگران را در آزمون شکست دهد .
لذا فکر کردم که بنا به گفته ی آن گرال ری شل این نگرش باید دگرگون شودو
فرد باید پیروزی خود را در گرو پیروزی بقیه دوستانش بداند . اگر آموزگاران
به این گونه ارزشیابی اعتماد کنند و آن را قبول کنند ارزشیابی گروهی می
تواند به آنها کمک کند .
در تجربه های با ارزشی که معلمین در
ارزشیابی گروهی دارند آنان اظهار داشته اند که نتیجه ی کار بسیار فراتر از
آنچه که فکر می کرده اند بوده است . قضاوت معلم در شیوه ی ارزشیابی گروهی
به این صورت است که یافته ها و نتایج کار هر گروه را از فرد یا افرادی که
خود معلم از گروه انتخاب می کند ، می پرسد . بدیهی است دانش آموزان باید با
این رویه ی ارزشیابی آشنا باشند . بنابراین در هنگام انجام دادن آن تمام
افراد در گروه فعالند و یافته هاو نتایج را باهم مرور می کنند . این که
امتیاز افراد در گروه چگونه باشد به تشخیص معلم است . این شیوه ارزشیابی به
یک بار امتحان کردنش می ارزد .
با اجرای این گونه ارزشیابی جو امتحان به یک محیط شاد وپر از نشاط تبدیل می کنید و در عمل می بینید که دانش آموزان می توانند در یک زمان هم یاد بگیرند وهم آزمون بدهند وفضای آموزش به دور از هرگونه دلهره واضطراب است . فایده مهم این نوع ارزشیابی این است که دانش آموزان ازهم می آموزند و اعتماد به نفس آنها تقویت می شود و این خود باوری و اتکا به نفس دستاورد بسیار با ارزشی است که شیو ه های سنتی ارزشیابی در برابر آن تا این حد موفق نبوده است .
چگونگی اجرای طرح
با این که ارزشیابی از کارهای گروهی به مراتب دشوارتر است ولی چنان که شرایط محیطی لازم برای اجرای روش کارگاهی فراهم شود ارزشیابی از آن هم امکان پذیر می شود در زیر چند روش ارزشیابی از کار گروهی آماده کردم . در هر فعالیت دانش آموزان برای انجام فعالیت باید فعالیتهایی گروهی را انجام بدهند و واکنش آنان را ثبت می کردم . عملکرد هر دانش آموز بر اساس نمره ۱تا ۴ و با نشانه های کیفی عالی ،خوب ، متوسط وضعیف ارزشیابی می شدند . ارزشیابی از عملکرد فراگیران در کل فرایند شامل ارزشیابی از مهارت ها و نگرش ها و گاه دانستنی هایی بود که بر اساس فهرست ارزشیابی انجام می شد و من باید حوصله ودقت کافی به خرج می دادم و در قضاوت دقیق می بودم . طبیعی است که این کار در ابتدا چندان آسان نبود و به تمرین نیاز داشت .
جدول ارزشیابی عملکردی به این صورت نمره داده می شد:
۴ – (عالی ) مهارت در حد عالی و پیشرفته مشاهده شد .
۳ – ( خوب ) مهارت خوب بود .
۲– ( متوسط ) مهارت تا حدی رضایت بخش بود .
۱ – ( ضعیف ) مهارت مناسب مشاهده نشد .
نمونه ای که من از یک ارزشیابی عملکردی در آزمون پایانی در پایه ششم دبستان درست کردم به این صورت بود که دراین ارزشیابی هشت ایستگاه فعالیت آماده کردم . دانش آموزان فعالیت مورد نظر را انجام می دادند و میزان دستیابی دانش آموزان را به هدف مورد نظر را در طی آن فعالیت ارزشیابی می کردم.
قبل از روز آزمون، من با استفاده از فهرست کلاس وجدول اعداد تصادفی ، یادگیرندگان را به چند گروه ( ۴ تا ۵ گروه ) تقسیم می کند، این مهم است که حتی قبل از این که مواد آزمون توزیع شود ، یادگیرندگان تکلیف گروهشان را تا روز امتحان ندانند ، در غیر این صورت ، سنجش باید شبیه حل معما باشد که در آن یادگیرندگان محتوا را تقسیم می کنند و هریک از آنها به صورت تخصصی یک متن خاصی را بررسی می کنند بعد از این که یادگیرندگان به گروه ها تقسیم شدند هر یادگیرنده یک دفترچه آزمون و یک پاسخنامه برای درج جواب ها بعد از بحث گروهی دریافت می کند یادگیرندگان گاهی اوقات ممکن است با نظر گروه موافق باشند و گزینه ای را علامت بزنند که احساس می کنند درست است توافق گروهی نه تنها لازم نیست بلکه توصیه نمی شود نمره های افراد جداگانه ثبت می شود و اغلب یاد گیرندگان درون گروه نمره های متفاوت می گیرند .
ایستگاههای ارزشیابی فعالیت ها
۱- تفکر و مشارکت دو به دو:
معلم سئوالی را در کلاس مطرح می کنند و دانش آموزان برای پاسخ فکر می کنند ، سپس هر دانش آموز نتیجه تفکر خود را با همتایش در میان می گذارد و در نهایت آن را برای کل کلاس مطرح می کنند.
۲- میز رالی:
دانش آموزان به صورت جفت ( دو تا دو تا ) در داخل گروه ها باهم کار می کنند. دانش آموزان برای اینکه روی کاغذ بنویسند یا کاری را تکمیل کنند، نوبت می گیرند.
۳- سرهای بر شمرده:
دانش آموزان درون تیم شماره های ۱ تا ۴ را می گیرند معلم سئوالی را مطرح می کند . دانش آموزان سرهایشان را به هم نزدیک می کنند ودر مواد جواب بحث می کنند معلم یک شماره را به تصادف صدا می زند و از هر گروه ، دانش آموزی که آن شماره را دارد پاسخ را روی تخته جواب گروه می نویسد.
۴- رو کردن دست:
هر دانش آموز جوابش را روی تخته پاسخ شخصی خودش می نویسد . وقتی همه اعضای گروه آماده بودند معلم می گوید دست هایتان را رو کنید و در هر گروه دانش آموزان جوابهایشان را باهم مقایسه و در باره آنها بحث می کنند.
۵- مشاوره گروهی:
هر دانش آموز یک نسخه از سئوالات را دارد یک فنجان بزرگ رادر وسط گروه قرار می دهند و دانش آموزان مدادها را در فنجان می گذارند تا زمانی که مدادها در فنجان هست ، آنها در مورد پاسخ سئوال فکر وبحث می کنند وقتی همه گروه آماده بود مدادها را برداشته ، شروع به نوشتن جوابشان می کنند واین در حالی است که دیگر به هم حرفی نمی زنند و سکوت اختیار کرده اند همین کار در مورد سئوالات بعدی تکرار می شود.
۶- چهار اس – یورش فکری:
دانش آموزان در گروه ها نقش هایی دارند .
کاپیتان سرعت ( موجب ایده های بیشتر می شود ) ، فوق پشتیبان ( ایده ها را تشخیص و تشویق می کند ) ، معلم همیار ( اعضا را تشویق می کند که براساس ایده های دیگران ایده های جدید بسازند ) و منشی ارشد ( ایده ها را می نویسد ) اعضا نقش خود را در تیم ایفا می کنند و با همیاری به پاسخ های متفاوت مشترک دست می یابند .
۷- انجام آزمایشهای آزاد:
در این روش دانش آموز پس از مشاهده آزمایش های کتاب درسی خود ( که توسط معلم مربوطه انجام شده ) به مطالعه آزمایشات کتب سال های بالاتر یا کتب دیگر در این زمینه می پردازد و سپس شنیده ها ، دیده ها و آموخته های خود را در کلاس اجرا می نماید ، این آزمایش ها هر چند ساده توسط دانش آموز و با وسایلی که خود تهیه نموده در کلاس و در حضور سایر دانش آموزان ، با کمک و راهنمایی معلم انجام می گیرد.
۸-ساخت وسایل علمی:
در این روش دانش آموزان می توانند به صورت گروهی یا انفرادی با مطالعه کتاب های درسی یا سایر کتاب هایی که در دسترس دارند وسیله ای هرچند ساده را انتخاب نموده و می سازند سپس وسیله دست ساز خود را برای سایر همکلاسی ها توضیح داده و نحوه کارکردن با آن ، نتایج آزمایش با وسیله و …. را برای آنها تشریح می نمایند . ساخت وسیله ، ابتکار دانش آموز و توضیحات وی هر کدام به طورجداگانه دارای امتیاز می باشند .
این ارزشیابی همه ی حیطه های شناختی عاطفی و روانی حرکتی را در بر می گرفت ومن معلم از طریق مشاهده ی مستقیم توانستم که یک ارزشیابی با نشاط وکامل را در جریان آموزش از دانش آموزان به عمل آورم .
نتایج حاصله :
ارزشیابی گروهی درس علوم تجربی ششم ابتدایی در مقایسه با ارزشیابی فردی ، موجب افزایش یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می¬شود.
جدول ۸: آماره های آزمون t درس علوم با استفاده از ارزشیابی فردی و ارزشیابی گروهی
شاخص آماری T
درجه آزادی سطح
معنا داری تفاوت میانگین ها تفاوت خطای معیارها سطح اطمینان۹۵/۰
حدپایینی حد بالایی
نمره کل علوم ۶۰۶/۳ ۵۸ ۰۰۱/۰ ۹۷۶۶۷/۰ ۲۷۰۸۴/۰ ۵۱۸۸۰/۱ ۴۳۴۵۳/۰
چون t
محاسبه شده(t=3/606) در سطح اطمینان ۹۹ درصد (a=0/01) و درجه آزادی ۵۸ از t
جدول بحرانی t=2/660)) بزرگتر است، نتیجه گرفته می¬شودکه بین استفاده از
ارزشیابی فردی و ارزشیابی گروهی در درس علوم تفاوت معنا داری وجود دارد. به
عبارت دیگر ارزشیابی گروهی بر یادگیری درس علوم و پیشرفت تحصیلی دانش
آموزان تاثیرگذار بوده است .
در این نوع ارزشیابی دانش آموز در حین آزمون
گروهی و عملی مهارت های یادگیری خود را به کار می گرفت ومهارت های یادگیری
فرا گیر مثل شنیدن ، مشاهده کردن ، تفسیر کردن ، آزمایش کردن ، پیش بینی
کردن و طبقه بندی در آنها تقویت شد .
با این کار برای فراگیر موقعیتی فراهم شد که
با استفاده از مهارت های یادگیری به مطالب و وپدیده های تازه و مواد و کشف
کردن علاقه مند شود . و موقعیتی فراهم آمد که دانش آموز در گرو ههای کوچک
به بحث وگفتگو بپردازد و دانش آموز تشویق گردید تا فعالیت های دیگر ایستگاه
ها را با رغبت بیشتری انجام دهد . این گونه ارزشیابی قدرت خلاقیت دانش
آموز را بالا می برد و اعتماد به نفس اورا بیشتر می کند . در این ارزشیابی
به روابط بین فردی بسیار توجه شده است ودر گروه همه فعال هستند و فضای
مشارکت کودکانه به وجودمی آید .محیطی سراسر پر از شادی و نشاط و اشتیاق
برای انجام آزمون پدید ار می شودو سرعت عمل کودک در حین ارزشیابی بالامی
رود .
محدودیتها و پیشنهادات حاصله از این طرح ارز شیابی
در این ارزشیابی من هیچ نوع محدودیتی را
مشاهده نکردم چرا که تمام مواد و وسایل را خود دانش آموزان با کمک والدین
ومعلم و کارکنان آموزشگاه تهیه کرده بودند ونیاز به خرج کردن و خرید وسایل
نبود . این وسایل هیچ کدام ، هزینه بر و گران قیمت نبودند و همه آنها در
محیط اطراف پیدا می شد . فضای برگزاری ارزشیابی بسیار خوب بود و از نظر نور
تهویه و.. در شرایط مناسب قرار داشت . با توجه به نتایج بدست آمده به
معلمان پیشنهادهایی در خصوص استفاده از ارزشیابی گروهی در تدریس علوم به
دانش آموزان ارایه می شود :
۱ – ارزشیابی هدف نیست ، بلکه فرآیندی جهت
گرد آوری اطلاعات در خصوص میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس مورد نظر
است و هدف نهایی آن ، بهبود و اصلاح فرآیند یاددهی یادگیری می باشد برای
مثال ممکن است عدم یادگیری دانش آموز به روش تدریس ، محتوا و یا شرایط
امتحان مربوط شود که باید مورد تجدید نظر قرار گیرند .
۲ – در فرآیند ارزشیابی باید فعالیت های
فردی و گروهی دانش آموزان مورد توجه قرار گیرد و فرد و گروه هر دو مورد
ارزشیابی قرار گیرند .
۳ – در فرآیند ارزشیابی ، دانش آموزان باید بتوانند آموخته های خود را مورد ارزیابی قرار دهند .
۴ – درفرآیند ارزشیابی با توجه به هدف ،
ماهیت و روش تدریس درس از روش های مختلف ارزشیابی استفاده شود و از تمامی
آموخته های دانش آموزان در بخش های عملی ، نظری و کار تحقیقی ارزشیابی به
عمل آید .
۵- آموزش معلمان به وسیله دوره ضمن خدمت باانواع ارزشیابی بخصوص ارزشیابی گروهی
۶ – استفاده از روش های مختلف ارزشیابی به ویژه ارزشیابی گروهی در امتحانات پایان ترم و حتی کنکور سراسری .
۷ – توجیه کردن مدیران مدارس نسبت به ارزشیابی گروهی
۸ – آماده کردن ابزار و وسایل لازم برای ارزشیابی گروهی
پایان سخن
ارزشیابی گروهی در درس علوم باعث می شود که در هنگام انجام فعالیت فراگیران ارتباط صمیمانه ای با هم دارند و در تلاش ورقابت سالم هستند و در آخر همه ی کارها پذیرفته می شوند وهر دانش آموز به اندازه ی توانایی خود تلاش می کند و از این کار لذت می برند و برای انجام فعالیت ها لحظه شماری می کنند .
نویسنده: زهرا جعفری
آموزش و پرورش ناحیه ۲
مدرسه شهدای شهرداری