اطلاعاتی در مورد کرج/ ریشه نام کرج از کجا آمده است؟!
شهرستان کرج دارای جاذبه‌های گردشگری بسیار مهمی است که توانایی جذب گردشگر داخلی و خارجی فراوانی دارد، با این حال شاید کمتر کسی بداند که نام سومین کلانشهر پر جمعیت کشور از کجا آمده است.
گروه استانی «تیتریک» ؛ ایران کوچک، عبارتی کوتاه که تنها از دو کلمه تشکیل شده است. "ایران ـ کوچک" اما همین عبارت دو کلمه‌ای، معانی بسیاری به همراه دارد.
ایران کوچک توصیفی است که رهبری معظم انقلاب اسلامی از شهرستان کرج داشته‌اند.
علت این توصیف حضرت آیت‌الله خامنه‌ای حضور قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف ساکن در شهرستان کرج است.
مرکز استان البرز و مردم ساکن آن دارای ویژگی‌های والای بسیاری هستند که در ابعاد مختلف می‌توان به تحلیل و تشریح آنها پرداخت.
* ویژگی‌ها کرج و مردم آن از دیدگاه رهبری معظم انقلاب اسلامی
به طور قطع بهترین توصیف از مردمان ساکن این شهرستان را رهبری معظم انقلاب اسلامی ارائه فرموده‌اند.
معظم‌له در تاریخ بیست و چهارم مهر ماه سال 1376 سفری پر خیر و برکت به کرج داشته و طی سخنانی در جمع هزاران نفری مردم این شهرستان فرمودند: "لازم می‌دانستم به این شهر که هم برای من حامل خاطرات عزیزی است و هم در انقلاب و در جنگ و در حوادث بزرگ این سال‌های پر افتخار دارای نقش بوده است، سفری بکنم که بحمدالله امروز این توفیق دست داد و من امروز در مقابل ده‌ها هزار جمعیت پرشور مؤمن و باصفا و انقلابی در این شهرستان قرار دارم.
مطالبی که مایلم با شما در میان بگذارم، بعضی مربوط به شهر شماست و بعضی مسائل عمومی کشور است، که خوب است شما عزیزان و برادران و خواهران در جریان این مطالب قرار داشته باشید و در این زمان هم، مردم کرج مانند همه ملت بزرگ ایران و مثل همیشه، سهم عظیم خودشان را در برابر این انقلاب انجام دهند، که داده‌اند و بحمدالله خواهند داد.
اما آن بخشی که مربوط به شهرستان کرج است، به طور خلاصه این است که امروز بعد از پیروزی انقلاب، دیگر امتیاز یک شهر فقط به این نیست که دارای آب و هوای ممتاز یا باغستان‌های زیبا و سرسبز است. خدای متعال این نعمت را به کرج داده است. اما نعمت‌های دیگر و بزرگتری هست که آن نعمت‌ها را هم به طور وافر به این منطقه و شما مردم مؤمن و انقلابی آن بخشیده است.
امروز در شمار امتیازات درجه اول هر شهری این است که مردم آن شهر چقدر نسبت به سرنوشت خود، نسبت به کشور خود، نسبت به انقلاب خود، نسبت به نظام انقلابی خود، احساس مسئولیت می‌کنند و در شمار ملت عظیم ایران، به وظایفی که برای سربلندی ملت و پیشرفت کشور بر عهده همه است، عمل می‌کنند.
من اگر بخواهم در این زمینه نسبت به شهر کرج مطلبی بگویم، باید بگویم که شهر کرج در این زمینه، در طول انقلاب امتحان بسیار خوبی داده است. این را ما شاهد بوده‌ایم و از نزدیک مشاهده کرده‌ایم. از همان لحظات حساسی که انقلاب اسلامی پیروز می‌شد و دشمن با چنگ و دندان سعی می‌کرد در مقابل انقلاب، موجودی خود را حفظ کند، شهر کرج و مردم کرج و جوانان آن‌روز کرج، نقش خود را ایفا کردند.
در این جا بود که مردم شنیدند قرار است از منطقه‌ای تانک‌های نظامی به سمت تهران سرازیر شود، تا از پادگان‌هایی که در تهران در دست مردم قرار گرفته است، دفاع کند و پادگان‌ها را از دست مردم خارج نماید. مردم کرج اعلان آمادگی کردند که در مقابل آن تانک‌ها بایستند و مانع شوند که تهران مورد حمله قرار گیرد.
شاید همین اعلام آمادگی، مشکل را از تهران دفع کرد. این اولین قدمی بود که این شهر بیدار و جوان و سرزنده در انقلاب برداشت.
البته من هیچ تعجبی نمی کنم. چون از قبل از انقلاب این شهر را در مایه‌های انقلابی، در زمینه‌های مربوط به نهضت و حرکت، از نزدیک دیده بودم. در سال 1345 یعنی درست سی و یک سال قبل (تاریخی که رهبری معظم انقلاب فرمودند در مقایسه با زمان سخنرانی یعنی سال 1376 است) در مسجد جامع این شهر جمعیت پر شور و مومنی جمع می‌شدند، تا در آن ایام اختناق مطلق، سخنانی را بشنوند.
من روزها و شب‌های ماه رمضان از تهران می‌آمدم و با این مردم حرف می‌زدم. البته پلیس و دستگاه امنیت آن رژیم اختناقی و خفقان‌بار و ضد آزادی، اجازه ندادند که آن ماه رمضان به شکل مطلوب تمام شود و جلسات را قطع کردند. من از آن وقت، مردم کرج و روحیه کرج و نشاط و سرزندگی را در این شهر می‌شناختم؛ لذا تعجبی نمی‌کنم. از لحظات پیروزی انقلاب هم هر چه گذشته است، همین روحیه تکرار شده است. در این خصوص می‌توان به تشکیل تیپ سیدالشهداء از مردم کرج و جوانان مومن این شهر و بعد از اندکی تبدیل آن تیپ به یک لشکر مقتدر و نیرومند و بعد در مجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اشاره کرد که امروز یک لشکر سازمانی و یک سپاه عملیاتی به تمام توان و قدرت، متشکل از همین جوانان این منطقه است و من شنیدم بسیج این شهرستان و حتی شوراهای اسلامی در این جا هم با گذشت هجده سال از انقلاب، هنوز با نشاط و فعالند. پس، این نعمت، یعنی نعمت مشارکت مردم در دفاع از کیان انقلاب و از عزت و آبرو و سربلندی کشور، نعمت بزرگی است. من به شما عرض کنم که با همین روحیه است که جوانان خواهند توانست نقش خود را در هر مرحله‌ای در پیشبرد و توسعه و آبادانی کشور ایفا کنند، و مردمی چون شما می‌توانند با چنین روحیه‌ای مدعی شوند که عضو فعال یک ملت زنده و عزیز مانند ملت ایرانند.
شهر کرج، یک نمونه از همزیستی قشرهای گوناگون از بخش‌های مختلف کشور با یکدیگر است. در این شهر، چه مردم بومی کرج و این منطقه و چه میهمانان و مسافرانی که از بخش‌های مختلف آمده‌اند، با یکدیگر در کمال آرامش و مهربانی زندگی می‌کنند."
با مطالعه و دقت در رهنمودهای رهبری عظیم‌الشان انقلاب اسلامی می‌توانیم مهمترین ویژگی‌های شهرستان کرج و مردم آن را به درستی دریافت کنیم.
در نظر مبارک معظم‌له ساکنان شهرستان کرج دارای ویژگی‌هایی چون مومن، باصفا، انقلابی، داشتن سهم عظیم در حرکت انقلاب، موفق در امتحانات الهی، بهره‌مندی از نعمت مشارکت مردم در دفاع از کیان انقلاب و از عزت و آبرو و سربلندی کشور و بالاخره داشتن بصیرت در برابر دشمنان و حضور انقلابی برای دفاع از کشور هستند.
از سوی دیگر ایشان ویژگی‌هایی نیز برای شهرستان کرج بیان فرمودند که عبارت است از بهره‌مندی از "نعمت آب و هوای ممتاز" ، "باغستان‌های زیبا و سرسبز" و بالاخره شهری "بیدار و جوان و سرزنده با نشاط و فعال."
* کرج کجاست؟
وقتی رهبری معظم انقلاب اسلامی چنین تعاریفی را برای مردمان یک شهرستان بیان می‌فرمایند، لازم است که شناخت بهتر و دقیق‌تری نسبت به این منطقه داشته باشیم.
شهرستان کرج بر اساس اسناد معتبر تاریخی، دارای قدمتی چندین هزار ساله است و در ادوار مختلف تاریخ پر افتخار ایران، رونق بسیار داشته است.
با وجود شهرت و قدمت والا و طولانی کرج، شاید کمتر کسی بداند که واژه کرج به چه معنی است.
در لغت نامه‌های مختلف برای کرج معنی متعددی مانند گودی گریبان، شکاف و حتی چاک پیراهن ذکر شده است.
در فرهنگ لغات دهخدا نیز در برابر واژه کرج تعاریف متعددی ذکر گردیده است، از جمله آنکه در این باره می‌خوانیم: کرج . [ ک َ رَ ] (اِخ ) از شهرستان‌های تابع استان تهران است. شهری است کوچک در راه شوسه تهران به قزوین کنار رودخانه کرج، سردسیر و معتدل. کرج در گذشته دهی بیش نبوده است و پس از احداث راه شوسه و موسسات کشاورزی در آنجا، آباد شده است و روز به روز بر آبادی آن افزوده می‌شود. دانشکده کشاورزی و کارخانه قند و کارخانه‌های سیم‌سازی و مقواسازی و الکل‌سازی و کارخانه‌های بسیار دیگر در آنجا احداث شده است. راه‌آهن تهران به آذربایجان از جنوب کرج می‌گذرد. از آثار قدیم این شهرستان کاروانسرای شاه عباسی در ده قدیم کرج و بنای امامزاده حسن است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1). در این شهرستان نزدیک به 45 مسجد، 15 امامزاده و 4 مدرسه وجود دارد. سد کرج به گنجایش 205 میلیون متر مکعب و با تولید 149 میلیون کیلو وات برق در سال بر روی رود کرج ساخته شده است. (از ایرانشهر).
در نزدیکی این شهر مقدمات ایجاد یک مرکز یا شهر صنعتی تهیه شده است. این شهر در قدیم دهی بیش نبوده است. صاحب معجم البلدان آورده است: قریه‌ای است از قرای ری. و صاحب آنندراج نوشته: شهرکی است به دو منزلی تهران جنب رودی موسوم به کرج. و در ناظم الاطباءآمده: نام دهی در کنار رود کرج که پادشاهان قاجار در آنجا بناها و قصور عالیه بنا کرده‌اند.
همچنین در این فرهنگ لغات یک بیت شعر نیز درباره کرج ذکر شده به این مضمون "رو ز ری در راه قزوین تا کرج - تا بیابی از غم دنیا فرج"
بر اساس نقشه جغرافیایی و جغرافیای سیاسی امروز ایران، شهرستان کرج مرکز استان تازه تاسیس البرز است و پیش از این از جمله شهرستان‌های استان تهران به شمار می‌آمد.
کرج در غرب تهران قرار داشته و با پایتخت حدود 35 کیلومتر فاصله دارد.
اگر شهرهای ایران را بر اساس جمعیت تقسیم‌بندی کنیم، کرج با داشتن حدود دو میلیون نفر جایگاه سوم را پس از تهران و مشهد به خود اختصاص می‌دهد.
شهرستان کرج در دامنه رشته کوه‌های پر افتخار البرز قرار داشته و از شمال به استان سرسبز مازندران و دریای مازندران می‌رسد. از شرق و جنوب به استان‌های تهران و مرکزی راه دارد و از غرب به شهرستان‌های ساوجبلاغ و نظرآباد نزدیک است.
این شهرستان دارای چند راه ارتباطی بسیار مهم بوده که دارای اهمیت ملی و کشوری هستند که یکی از مهمترین آنها جاده توریستی و بسیار زیبای چالوس است. همچنین شهرستان کرج از شرق به آزادراه تهران ـ کرج و از غرب با آزادراه قزوین مرتبط است.
مردم استان تهران برای رسیدن به استان‌های شمالی، شمال غربی و غربی باید از استان البرز و راه‌های برون شهری شهرستان کرج استفاده کنند و همین امر بر اهمیت مرکز استان البرز افزوده است.
برای اطلاع از قدمت کرج نیز منابع متعدد تاریخی در دسترس ما قرار دارد.
در منابع تاریخی درباره کرج آمده است: "دامنه سلسله جبال البرز از دیر باز به دلیل آب و هوای مناسب و رودخانه‌های جاری و پناهگاه‌های مطمئن، همیشه محل استقرار و سکونت گاههای موقتی و دائمی اقوام و گروه‌‌های مختلف بوده است. طبق اسناد و منابع تاریخی و آثاری همچون تپه‌های باستانی (آق تپه، مردآباد) در حاشیه شهر، بقایای معابد و قلعه‌ها (قلعه شاه‌دژ، قلعه دختر، قلعه کلاک، قلعه سنگ کسیل) و دژهای استوار در جاده کرج ـ چالوس و تختگاه‌هایی مثل تخت رستم و تخت کیکاووس در جنوب کرج و دیگر آثار تاریخی و باستانی همگی معرف آن است که در دوران پیش از اسلام این منطقه از تمدنی برخوردار بوده است و در دوران اسلامی بنا به گفته (ابن اثیر) از قرن پنجم (ه.ق) منطقه کرج جزئی از طالقان به شمار می‌رفته چنان‌که در کتاب نزهة‌القلوب به نوشته حمدالله مستوفی به سال 740 (ه.ق) آمده است.
با توجه به منابع و آثار موجود، منطقه کرج دارای ریشه‌های کهن و تاریخی است، اما شکل‌گیری و شهرسازی فعلی آن از اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی آغاز می‌گردد.
تا پیش از حمله مغول رفت و آمد بیشتر از راهی بود که از طریق سگزآباد و کناره شهریار به ری می‌رفت، ولی از این دوره به بعد راه دوم یعنی راه قزوین ـ کرج به ری ترجیح داده شد و آثار تاریخی بر جای مانده همچون کاروانسراها و پل‌ها و قلعه‌ها در حاشیه جاده کرج بیانگر این موضوع است که از راه‌های مهم ارتباطی بین نواحی غربی کشور شهرهایی مانند قزوین و تبریز و نواحی شرقی کشور شهرهایی همچون ری و خراسان بوده است.
همچنین با رجوع به بروشورها و گزارش‌های مختلفی که از کرج در دنیای مجازی و مکتوب نوشته شده است، درباره این شهرستان می‌خوانیم: روزگاری کرج دهکده‌ای بیش نبود و از توابع طالقان محسوب می‌شد و بیش از 100 خانه روستایی نداشت و شب‌ها در نور ستارگان و مهتاب صدای زنگ کاروانیانی به گوش می‌رسید که بین کاروانسراهای موجود ما بین ری و قزوین در حرکت بودند و گاه برای استراحت در کاروانسراهای شاه عباسی کرج و یا در سرایی در میدان کرج بیتوته می‌کردند و پس از پرداخت باج دروازه به راه خود ادامه می‌دادند.
دوران اهمیت یافتن کرج به وقتی باز می‌گردد که شاهراه خراسان که از شهرهایی چون ری، نیشابور، بغداد می‌گذشت به روزگار تیموریان و ایلخانیان و سپس صفویان به شهرهای مراغه، تبریز، سلطانیه و قزوین منتقل شد. از این دوران بود که کرج در مسیر توجه قرار گرفت و رو به آبادانی گذاشت که البته اثری مشخص که مربوط به دوره پیش از صفویان باشد، هنوز شناسایی نشده است.
اما با مطالعاتی که بر روی پل صفویه انجام داده‌اند این احتمال می‌رود که ساخت پل اولیه مربوط به دوره‌های پیش از صفویه باشد و پل حاضر روی بقایای پل قدیمی‌تر احداث شده باشد.
در روزگار سلطنت شاه طهماسب صفوی و پایتختی قزوین بناهایی در این زمان ساخته می‌شود که نمونه بارز آن احداث امامزاده حسن (ع) کرج در زمان شاه طهماسب است. اما با انتقال پایتخت به اصفهان توسط شاه عباس تا حدودی کرج و تهران فراموش شدند و از سرعت پیشرفت آنها کاسته شد.
البته در دوران قاجار و سلطنت فتحعلی شاه قاجار که توجه خاصی به کرج به عنوان منطقه‌ای خوش آب و هوا داشتند که نمونه آن احداث کاخ زیبای سلیمانیه است و ناصرالدین شاه نیز عمارتی زیبا در شهرستانک بر پا کرد.
رشد سریع تهران به واسطه پایتختی آن در دوره قاجار و سپس پهلوی باعث شد کرج نیز به عنوان یکی از مستعدترین مناطق حومه تهران از این قاعده مستثنی نباشد . شروع توسعه و گسترش کرج را از دوره پهلوی (1310 ش) به بعد انجام باز می‌گردد.
* ریشه نام کرج از کجا آمده است؟
یکی از جالب‌ترین نکات درباره کرج، مربوط به نام این شهرستان است.
اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز در معرفی کرج و درباره ریشه نام این شهرستان تحقیقاتی را انجام داده و در این زمینه آورده است: گویش قدیم و اصلی این منطقه زبان تات بوده و بر این اساس، کلمه کرج از لغت کاوک به معنی میان تهی ماخوذ شده و این، از آن روی است که کرج میان دره واقع شده است.
یکی دیگر از وجه تسمیه کرج از کلمه کراج است و با سابقه تاریخی آن که در تپه آتشگاه، کوه‌های کلاک، قلعه دختر شهرستانک و قلعه اشتهارد در ایام تابستان برای خبر رسانی و دیده‌بانی آتش افروزی می‌شده، مرتبط است.
همچنین در منابع دیگر در این زمینه آمده است: روایت دیگر نام کرج را ماخوذ از کلمه کوه رج به معنی محلی که کوه‌های ردیف شده دارد، می‌داند و مورد دیگری که به آن اشاره شده نام کرج را منتج از واژه اکراج به معنی بانگ و فریاد می‌داند.
شهرستان کرج دارای 51 اثر تاریخی ثبت شده در میان فهرست آثار ملی است که از جمله مهمترین آنها می‌توان به کاروانسرای شاه عباسی، برج آرامگاهی میدانک، عمارت شهرستانک، حمام مصباح، کاخ مروارید (محل زندگی شمس یکی از خواهران آخرین شاه مخلوع ایران)، کاخ سلیمانیه و بالاخره پل تاریخی صفوی یا همان پل کرج اشاره کرد.
منبع: فارس
ارسال نظر
اخبار برگزیده
