«کرونا» جرقه «عدالت آموزشی» در سیما/ وقتی قاب جادو «کلاس» می‌شود
از جایی به بعد مدارس کلاً تعطیل شد و دانش‌آموزان آن سال‌ها بخشی از دروس خود را از طریق جعبه‌های جادویی و در خانه‌هایشان دنبال کردند.
این روزها اگرچه شرایط با روزهای بحرانی بمباران و جنگ در دهه ۶۰ فاصله‌ای بعید دارد اما ویروس «کرونا» باردیگر دانش‌آموزان را خانه‌نشین کرده و همین بهانه‌ای شده تا تلویزیون یک بار دیگر سراغ تکرار تجربه «آموزش از راه دور» برود. تجربه‌ای که پیش از این هم جواب داده و حالا قرار است نه به خاطر یک تهدید که به خاطر یک هدف متعالی در راستای تحقق شعار «عدالت آموزشی» و «فرصت برابر» برای همه دانش‌آموزان از آن بهره گرفته شود.
«کرونا»؛ جرقه اجرایی شدن ایده «عدالت آموزشی»
اگرچه جرقه شروع این اتفاق در دوره‌ای زده شد که کشور درگیر شیوع ویروس کرونا و بیماری است که نه تنها ایران بلکه جهان را با چالش مواجه کرده است اما طبق برنامه‌ریزی شبکه آموزش سیما که این روزها سکاندار اصلی این رویداد است، مقدمات این اقدام خیلی پیش از این‌ها کلید خورده و فقط منتظر جرقه‌ای برای اجرایی شدن بوده است.
مقدمات اصلی برنامه‌ریزی برای اجرای این طرح به ابتدای سال تحصیلی ۹۸-۹۹ برمی‌گردد؛ به روزهای آلوده آبان و آذر که شاخص آلودگی هوای تهران بارها از مرز استاندارد گذشت. مدارس ابتدایی بارها تعطیل شد و حتی شهر تهران و برخی از کلانشهرهای دیگر بارها برای گروه‌های ناسالم خطرناک تشخیص داده شدند. این اتفاق و همچنین شرایط بخشی از مناطق محروم و ناسالم در شهرهای حاشیه و دور افتاده کشور و حتی نبود امکانات آموزشی و تجهیزات لازم برای برقراری کلاس‌های درسی، همه و همه باعث شد تا مدیران شبکه آموزش به همراه وزارت آموزش و پرورش طرحی را راه اندازی کنند که طی آن فرصتی برای آموزش همه بچه‌های ایران و همه دانش آموزان و محصلان کشور در هر شرایطی فراهم شود.
طی اقدام تازه صداوسیما، شبکه آموزش در ایام تعطیلات مدارس که این بار با شیوع ویروس کرونا همزمان شده است، دروس مقاطع مختلف تحصیلی را برای دانش‌آموزان در خانه تدریس می‌کند. دوره اجرایی شدن این طرح از روز گذشته شنبه ۱۰ اسفندماه آغاز شده و طی آن ۱۰ ردیف درسی در پایه‌های مختلف تحصیلی از صبح تا عصر روی آنتن شبکه آموزش یا همان شبکه هفت سیما می‌رود.
طبق این رویکرد دبیران آموزش و پرورش که پیش از این انتخاب شده‌اند هر روز به استودیو ضبط برنامه‌های سیما در خیابان الوند می‌روند تا این بار آموزش‌های خود را نه از طریق مدارس و برای بچه‌های یک کلاس درسی، بلکه از قاب تلویزیون و برای چندین میلیون محصل در خانه ارائه کنند.
نکته ویژه این آموزش‌ها این است که در روزهایی که برنامه‌های تلویزیونی به ضبطی و تولیدی شدن نزدیک می‌شوند این برنامه‌ها به صورت زنده روی آنتن می‌رود و پویایی و به روز بودن اولین ویژگی آنهاست.
ایده «آموزش از راه دور» چگونه شکل گرفت؟
مسعود احمدی افزادی مدیر شبکه آموزش که چند ماهی است جلسات مختلفی را در سطوح مختلف از مدیران و معاونان وزارت آموزش و پرورش تا معاونت سیما و حتی ریاست صداوسیما برگزار کرده است، درباره این رویداد گفت: شعار شبکه آموزش فرصت‌های برابر و عدالت آموزشی بوده و هدفمان هم در آموزش توانایی فرد بود. ما طی چند ماه گذشته پیگیری‌های زیادی برای این منظور داشتیم. یک پیگیری بحث آموزش‌های نوین بود که چطور می‌توان دانش آموزان امروز را از طریق آموزش‌های نوین به مهارت و توانمندی رساند.
احمدی‌افزادی: کشور ما با حوادثی از جمله سیل، آلودگی هوا در شهرها و حتی مناسبت‌هایی روبه‌رو است که می‌طلبد امکانات آموزشی برابر در این مقاطع برای همه دانش آموزان از طریق تلویزیون فراهم شود وی ابتدا با اشاره به چگونگی شکل گرفتن این ایده در شبکه آموزش بیان کرد: برگزاری این آموزش‌ها ابتدا از طرف رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش مطرح شد که بتوانیم حوزه‌های درسی مکمل را آموزش دهیم. این پیشنهاد به معاونت سیما و حوزه ریاست صداوسیما ارجاع شد. ما بحث‌های کاملی را مطرح کرده بودیم و منتظر زمان مناسب برای اجرا بودیم و این طرحی نبود که دفعتاً در سیما مطرح شود.
احمدی افزادی درباره ضرورت‌های اجرای این طرح که آیا فقط برای شیوع ویروس کرونا بوده و یا قرار است ادامه‌دار باشد، اظهار کرد: کشور ما با حوادثی از جمله سیل، آلودگی هوا در شهرها و حتی مناسبت‌هایی روبه‌رو است که می‌طلبد امکانات آموزشی برابر در این مقاطع برای همه دانش آموزان از طریق تلویزیون فراهم شود. ما به همان میزان که به شهرستان‌های دور فکر کردیم به آلودگی هوا در کلانشهرها نیز اندیشیدیم و این مسائل باعث شد روی آموزش‌های مکمل و فراگیر فکر کنیم.
وی ادامه داد: با این حال وقتی به بازه زمانی شیوع کرونا رسیدیم سه شنبه هفته گذشته، پیشنهاد شورای اندیشه ورزی شبکه هفت سیما مورد تأیید قرار گرفت و دستوراتی صادر شد که هرچه زودتر بحث آموزش مکمل در این شبکه اجرایی شود.
معلم و روش تدریس چگونه انتخاب می‌شود؟
مدیر شبکه آموزش درباره فرآیند انتخاب معلم‌ها و متد درسی آن‌ها که یکی از دغدغه‌های دانش آموزان برای همراهی با این برنامه‌های آموزشی می‌تواند باشد، به همکاری با وزارت آموزش و پرورش اشاره و عنوان کرد: طی این فرآیند با معاونت ابتدایی و متوسطه و ادارات کل وزارت آموزش و پرورش مبانی اصلی ریخته شد و روز شنبه را آغاز عملیات تعیین کردیم. طی این فرآیند ده‌ها معلم از طرف آموزش و پرورش بررسی و انتخاب شدند تا از طریق رسانه ملی به بچه‌ها آموزش دهند. درباره متد درسی هم باید گفت یکی از معضلات اصلی تنوع کتاب‌های کمک آموزشی است که باعث شده است از کتاب‌های اصلی درسی غفلت شود. معلمان در آموزش تلویزیونی تمرکزشان روی همین کتاب‌های اصلی درسی است.
وی درباره تجربه پخش این برنامه‌ها در روز گذشته که شروع این رویداد بود و بازخوردهایی که دریافت شد، نیز گفت: ما شنبه ۸ صبح عملیات را شروع کردیم و در چهار مقطع ابتدایی، متوسطه اول، دوم و هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش دروس تحصیلی از ۸ صبح تا ۵ عصر آموزش داده شد.
بنا داریم نرم افزار تعاملی «هفت» را تا اواسط هفته راه‌اندازی کنیم تا بچه‌ها بتوانند خودشان سوالات را به صورت زنده و آنلاین و یا حتی بعد از آموزش تلویزیونی مطرح کنند و با معلم‌ها در ارتباط باشند. در این نرم افزار، گروه‌های دبیران همزمان یا بعد از برنامه به پرسش‌ها جواب خواهند داد مدیر شبکه آموزش سیما درباره میزان بالای اقبال مخاطبان و پرسش درباره این رویکرد نیز سخن گفت و بیان کرد: تمام سامانه‌های مرتبط با صداوسیما طی روزهای گذشته سرشار از سوال شد که درباره چند و چون این حرکت بود. بعد از آموزش دروس طی همین یک روز نیز سوالاتی پیرامون مباحث داشتیم که بعضاً به چندین هزار رسید یا ۴۰ هزار پرسش درباره یک درس داشتیم که عدد زیادی است.
احمدی‌افزادی ادامه داد: به هر حال این نیاز دانش آموزان بود و این دغدغه که با وجود تعطیلات بلندمدت دانش آموز چه باید بکند، به شدت مردم را کلافه کرده بود. از طرفی بنا داریم نرم‌افزار تعاملی «هفت» را تا اواسط هفته راه‌اندازی کنیم تا بچه‌ها بتوانند خودشان سوالات را به‌صورت زنده و آنلاین و یا حتی بعد از آموزش تلویزیونی مطرح کنند و با معلم‌ها در ارتباط باشند. در این نرم‌افزار، گروه‌های دبیران همزمان یا بعد از برنامه به پرسش‌ها جواب خواهند داد و برنامه‌های پخش شده هم بارگذاری می‌شود.
وی اضافه کرد: من تصور می‌کنم حرکت شبکه آموزش در این اتفاق، صد در صد منطبق با اهداف بوده است. این حرکت اتفاق خوبی را رقم می‌زند و اعتمادافزایی به همراه دارد. این نخستین بار است این اتفاق به این شکل رقم می‌خورد. بزرگترین نکته در این اتفاق هم نزدیک شدن رسانه به مردم است. رسانه‌ای که کارآمدتر است و امکان تعاملی بودن و ظرفیت‌های برودکست و برودبند را دارد در این زمینه می‌تواند موفق‌تر عمل کند.
احمدی‌افزادی درباره تایم کوتاه این آموزش‌ها که بیشتر در ۲۰ یا ۳۰ دقیقه منحصر می‌شود نیز توضیح داد: زمان عادی آموزش در مدارس یک ساعت است اما این تایم مباحث معلم به همراه بحث و پرسش و پاسخ است بنابراین اینجا گفتگوی صرف معلم است و باید مراقبت کنیم که مخاطب خسته نشود.
ادامه «آموزش از راه دور» در نوروز ۹۹
وی در ادامه درباره ادامه این آموزش‌ها و اینکه تا چه زمانی دانش‌آموزان باید پای درس تلویزیون بنشینند بیان کرد: فاز اول تا ۲۹ اسفند ارائه می‌شود بخش دوم برای دانش آموزان در نوروز است. با توجه به اینکه سفرها در نوروز کم است قاعدتاً دانش آموزان وظایف و تکالیفی دارند که باید انجام دهند و از نیمه فروردین هم دوباره کنداکتور جدید را می‌چینیم. ما به‌عنوان یک پروسه به این اقدام نگاه می‌کنیم شاید با توجه به مناسبت‌ها و دیگر زمان‌ها حرکتی سیال باشد.
احمدی‌افزادی در پایان سخنان خود با اشاره به تجربه مشابه این سبک آموزش تلویزیونی در دهه ۶۰ یادآور شد: در دهه ۶۰ یک بار چنین برنامه‌ای اجرا شد که موفق بود ما در دهه پنجم انقلاب این بار کامل‌تر و به‌صورت نوین آموزش از راه دور را ارائه می‌کنیم چراکه یکی از وظایف رسانه‌ها در عصر جدید وظیفه آموزشی است.
یک تجربه؛ عمو فردوس و شهرک الفبا
شاید خیلی‌ها فردوس حاجیان را هنوز به خاطر داشته باشند. معلم شهرکی به نام «الفبا» که برای بچه‌های دبستانی با فضایی شاد، موزیکال و با استفاده از عروسک و فضاهای جذاب بصری کمک می‌کرد تا نسلی که شاید از مدارس خشک و آموزش‌های رسمی کمتر می‌تواند یاد بگیرد پای این درس‌ها بنشنید و اتفاقاً طرفداران بسیاری را هم پیدا کرد.
فردوس حاجیان با این برنامه محبوبیت بسیاری پیدا کرد و اگرچه اصل و اساس برنامه آموزش بود اما از اتفاقات و المان‌های عروسکی و بصری کمک می‌گرفت تا آموزش‌ها را با جذابیتی دو چندان به بچه‌ها ارائه کند.
هامون سبطی کارشناس وزارت آموزش و پرورش است که در گفتگو با خبرنگار مهر به این تجربه سال‌های دور تلویزیون اشاره کرد و گفت: شهرک الفبا و آموزش موزیکال و پرنشاطش در همین صدا و سیما شکل گرفت و در ذهن و زبان مردم ماندگار شد. یا برنامه‌های علمی و فرهنگسازی نظیر مسابقه علمی، خاطرات خوشی است که مردم از تلویزیون به یادگار دارند و اکنون زمان احیای ارزش‌های علمی و اخلاقی در برنامه‌های آموزشی رسانه ملی است.
وی درباره آموزش از راه دور در تلویزیون و امکانی که برای مخاطبان چند میلیونی فراهم است، بیان کرد: در شرایط فعلی که طبق جداول و نمودارهای همه گیرشناسی (اپیدمولوژیک) احتمال ادامه تعطیلات حتی بعد از نوروز نیز وجود دارد، لازم است همچنان از تجمع پرهیز شود و تدابیر برای کمتر شدن تجمعات به کار گرفته شود.
کارشناس آموزش و پرورش: باید مراقب بود تا فاجعه‌ای که درباره برنامه‌های مشارکتی رخ داده دوباره در سطحی کلانتر تکرار نشود این کارشناس آموزشی با اشاره به آموزش‌های سراسری برای همه دانش‌آموزان تصریح کرد: باید کشور خود را آماده یک آموزش سراسری کند. این مهم است و متأسفانه در این چند سال با اینکه خیلی از صاحب‌نظران به آن اصرار داشتند مغفول ماند.
سبطی، ویروس کرونا را تهدیدی دانست که حالا به فرصت تبدیل شده است و گفت: آموزش و پرورش می‌تواند با این سیستم، عدالت آموزشی را از طریق صداوسیما و فضای مجازی سالم، برای همه بچه‌های ایران فراهم نماید، چراکه مشکل برخی از دانش آموزان مناطق مختلف ایران، نبود مکان فیزیکی نیست بلکه خلأ معلم متخصص است. البته نیازی هم نبود کرونا بیاید تا مسئولان به این مدل آموزشی فکر کنند.
وی با اشاره به معلمانی که در سیستم آموزش از راه دور در تلویزیون به کار گرفته می‌شوند نیز اظهار کرد: باید مراقب بود تا فاجعه‌ای که درباره برنامه‌های مشارکتی رخ داده دوباره درسطحی کلانتر تکرار نشود. ایرادات برنامه‌های آموزشی - مشارکتی صداوسیما در این سال‌ها تا جایی بود که خود مسئولان صداوسیما تذکر گرفتند و تذکر دادند که از ورود برخی از این معلم‌نماها که البته استخدام آموزش و پرورش نیز نبودند، جلوگیری شود.
سبطی با گلایه از برخی برنامه‌های کنکوری اضافه کرد: درمورد کسانی که به‌عنوان معلم و مشاور روی آنتن می‌رفتند. هیچ نوع صلاحیتی بررسی نمی‌شد و این در چند سال اخیر، یک مشکل فرهنگی و آموزشی جدی در سطح کشور به وجود آورده است.
این کارشناس آموزش و پرورش به تجربه آموزش از طریق تلویزیون در دهه ۶۰ اشاره و بیان کرد: در دهه ۶۰ تجربه‌ای اینچنینی داشتیم که نه می‌توان گفت ناموفق بود و نه می‌توان گفت خیلی موفق بود. در آن زمان دبیران آموزش و پرورش در تلویزیون تدریس می‌کردند اما کارشان از جاذبه چندانی برخوردار نبود و گاهی خیلی خشک و رسمی بود. البته الان وضعیت آموزش و پرورش ضعیف‌تر از آن دوره است، بنابراین همین که معلمانی بیایند و به دور از رویکردهای غیرعلمی و سودجویانه، مباحث درسی را با دقت تدریس کنند، اتفاق خوبی است.
وی ادامه داد: برخی از سخنان شبه علمی و بی‌پایه که وارد ذهن و زبان دانش‌آموزان ایران شده است از طریق برنامه‌های آموزشی - مشارکتی و اسپانسرمحور تلویزیون است که عوامل آن افرادی بی تخصص و بی تعهد بوده‌اند.
این کارشناس در بخش پایانی صحبت‌های خود درباره رویکرد تازه شبکه آموزش اظهار کرد: امیدوارم تجربه این چند ماه پایه‌گذار یک اتفاق مبارک در کشور شود و بتوانیم «عدالت آموزشی» را از طریق صداوسیما و وزارت فناوری و اطلاعات اجرایی کنیم؛ اتفاقی که در کاهش سهمیه‌های رنگارنگ هم قطعاً تأثیر خواهد داشت.
