از راه اندازی بازارچه های نوروزی تا دهکده گردشگری چهارده/ از باغ عمارت های دیدنی تا تمدن ارگ های باشکوه
پیک سفرها در نوروز ۱۴۰۱ پس از دو سال تعطیلات کرونایی
حسن رمضانی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: در مرکز استان با تنوع مراکز پذیرایی و اسکان مسافران نوروزی از جمله بند امیرشاه، بند دره و روستاهای اطراف شهر بیرجند مواجه هستیم.
وی ادامه داد: امسال ستادهای استانی و شهرستانی خدمات سفر ویژه نوروز ۱۴۰۱ را فعال کرده‌ایم اما تا زمانی که ستاد ملی کرونا اعلام نکند نمی‌توان از مردم دعوت به سفر کرد، بلکه در اجرای برنامه‌های نوروزی باید تابع سیاست‌های ستاد کرونا باشیم و مصوبات ستاد ملی کرونا، تصمیم‌های وزارت بهداشت و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را باید مدنظر داشته باشیم.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبیگفت: با توجه به شیوع بیماری کرونا و دوسال خاموشی مراسم و سفرهای نوروزی و همچنینی با توجه به همزمانی و تقارن اعیاد با برکت شعبانیه با نوروز جشن بهار طبیعت و از طرفی تداخل ماه مبارک رمضان از سال آینده با ایام نوروز، امسال شاهد افزایش حجم سفرها خواهیم بود.
او افزود: ایام نوروز، فرصتی است که با بهره‌گیری از حداکثر ظرفیت‌ها زمینه معرفی هر چه بهتر و بیشتر استان و ایجاد نشاط اجتماعی بین مردم فراهم شود و باید با برنامه‌ریزی درست بتوانیم ارائه خدمات مناسب همراه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی را به مسافرین داشته باشیم.
رمضانی تأکید کرد: برای آن دسته از افرادی که در این ایام به دلیل شیوع بیماری کرونا سفر نمی‌کنند نیز باید با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی بتوانیم زیبایی‌های استان را معرفی کنیم تا در دوران پس از کرونا میزبان آنها باشیم.
برپایی ۵۰ بازارچه نوروزی
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی گفت: امسال تعداد ۵۰ بازارچه دائم و موقت نوروزی در ۳۳۰ غرفه در سطح استان برپا خواهد شد.
رمضانی از برپایی نوروزگاه در تمام شهرستان‌های استان خبر داد و افزود: در تمام شهرستان‌ها برای ایجاد نشاط اجتماعی مراسم نوروزگاه اجرا خواهد شد و آداب‌ورسوم محلی و سنتی به نمایش گذاشته می‌شود.
او گفت: اپلیکیشن معرفی استان نیز فعال است و در آن‌همه جاذبه‌های تاریخی، صنایع‌دستی، اسکان و… برای گردشگران معرفی شده است.
رمضانی بیان کرد: اقلام راهنمای سفر از قبیل نقشه، بروشور، کتابچه‌های راهنما و … نیز برای ایام نوروز طراحی و چاپ شده است که در ورودی شهرها و اماکن تاریخی و تفریحی شاخص استان، در اختیار مسافران و گردشگران قرار خواهد گرفت.
دهکده گردشگری چهارده آماده میزبانی از مسافران
رمضانی تصریح کرد: انتظار مسافران و گردشگرانی که از خارج استان وارد می‌شوند تامین و فراهم بودن امکانات و تجهیزات است از طرفی چون در مسیر زائران امام رضا (ع) قرار داریم این را وظیفه معنوی خود می‌دانیم.
وی بیان کرد: امسال برای نخستین بار، دهکده گردشگری چهارده بیرجند با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آماده میزبانی از مردم و مسافران نوروزی است.
در این گزارش به معرفی تعدادی از جاذبه های تاریخی و گردشگری با اهمیت شهرستان زیبا و کمترشناخته شده بیرجند می پردازیم.
قلعه بیرجند
قلعه بر فراز تپه ای طبیعی در خیابان جمهوری اسلامی بیرجند قرار گرفته، نقشه آن به شکل چهار ضلعی با چهار برج مدور در چهار گوشه و دو برج در دو ضلع غربی و شرقی است. این قلعه دارای دو در ورودی در اضلاع شمال و غربی است، مساحت آن حـدود ۲۵۰۰ متر مربع می باشد. فضای داخل قلعه در گذشته بناها و عناصر معماری متعددی را شـامل می شده است که به مرور زمان کاملا تخریب شده و فضای داخلی به شکل یک میدان و محوطه محصور در میان حصار و برج ها در آمده است. مصالح بکار رفته در آن خشت و گل و چینه می باشد. بر اساس کاوش باستان شناسی صورت گرفته در این محل می توان گفت قلعه بیرجند در دوره صفویه بنا شده و در دوره قاجاریه مورد بازسازی اساسی قرار گرفته و تعمیراتی نیز در ضلع شمالی و برج‌های آن اعمال شده است.
باغ و عمارت اکبريـه
در میان آثار تاريخي بيرجند باغ و عمارت اکبریه بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را بسوی خود جلب می کند تا انسان را بی اختیار وادار به مدح و ستایش طراح و معمار بنای عظیم و باغ با شکوه اکبریه نماید. این باغ و بنا در زمینی به مساحت۵/۳ هكتار و كوشك مركزي آن در دو طبقه مجزا مربوط به دوره های زندیه تا اوایل دوره پهلوی طراحی و احداث شده است. تزئینات آن شامل تالارآینه، میانخانه وگنبد عرقچین و تزئینات مقرنس، رسمی بندی می باشد. با توجه به کاربری اولیه بنا که به عنوان دارالحکومه مورد استفاده بوده است، باغ در گروه باغهای حکومتی قرار می گیرد. هم اکنون سفره خانه سنتی وسه گنجینه ارزشمند باستان شناسی ومردم شناسی، حيات وحش و.. برای بازدید کنندگان و مشتاقان آثار و یادگارهای تاریخی شهر کهن بیرجند دراین مجموعه گنجانده شده است.
باغ و عمارت اکبریه در سی و پنچمین اجلاس کمیته میـراث جهانی(ژوئن ۲۰۱۱ – پاریس) در ذیل پرونده ثبت جهانی باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
باغ و عمارت رحيم آباد
مجموعه باغ و عمارت رحيم آباد در شهر بيرجند و در روستايي با همين نام واقع شده است. باغ رحيم آباد دارای دو در ورودی است که فضای دسترسی به داخل از همين دو در ميسر می باشد. مجموعه تاریخی رحيم آباد شامل حصار، برجهاي نگهباني، باغ، عمارت اصلی، حوضخانه، عمارت کلاه فرنگی، اصطبل و فضاهاي خدماتي مي باشد. در سه گوشه حصار گلین باغ بقایای برج ها مشهود است و تنها برج شمال شرقی بنا با ساخت عمارت به کلی از میان رفته است. محور اصلی باغ در حدفاصل دو عمارت و در خط تقارن طولی آن می باشد. این محور با دو حوض، يك استخر و درختانی در دو سوی مسیر از سایر نقاط متمایز شده که خود جلوه ایی است از الگوی باغ ایرانی. همچنیـن ایـن عمـارت دارای طاقنـماهای تـزئینی و تزئـینات رسمی بندی می باشد. قدمت این بنا حداقل به دوره زندیـه بر می گردد. در مرکز باغ عمارتی ساخته شده که ویژگی های معماری آن تداعی کننده نوع معماری اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است. در بنای عمارت تزئیناتی شامل قرنیزهای گچی که البتـه به عنـوان سرستـون نیز محسوب می شود به چشم می خورد. نقشه بنا به گونه اي طراحي شده كه با تعبيه درهاي متعدد، دستيابي به فضاهاي گوناگون به راحتي صورت مي گيرد. در مقابل عمارت، استخري در وسط خيابان اصلي باغ واقع شده است. باغ داراي دو خيابان اصلي است كه عمارت مركزي در مرکز تقاطع این دو خیابان قرار دارد. درختان باغ عمدتـاً شامل كاج و سپيـدار و درختـان مثـمري چون زردآلـو و زرشك است.
باغ و عمارت شوکت آباد
مجموعه باغ و عمارت شوكت آباد در فاصله ۵ كيلومتري جنوب شرقي بيرجند و در روستاي شوكت آباد واقع شده است و شامل حصار، برجهاي ديده باني، سردر ورودي، عمارت اصلي، حوضخانه، عمارت نارنجستان، باغ، اصطبل و فضاهاي خدماتي مي باشد. در مجموع بناهاي باغ شوكت آباد بصورت متراكم بوده و در جبهه جنوبي و شرقي باغ احداث شده است. جبهه جنوبي اكثراً اتاق هاي منفرد و داراي كاربري خدماتي جهت ساكنان باغ بوده و عمارت اصلي جبهه جنوبي مخصوص حاكم و خانواده او بوده است كه بعضي از فضاهاي داخلي جهت تشريفات و پذيرايي از ميهمانان مورد استفاده قرار مي گرفته. عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکت آباد به صورت طولی و شرقی- غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت می باشد. از دیگر ویژگی های جالب این بنا ارتباط یافتن فضاهای داخلی با یکدیگر است که این ارتبـاط به وسیـله دالان ها، راهروها و اتاق ها میسر می گردد. عمارت نارنجستان يكي از فضاهاي مهم محسوب شده و در پشت عمارت اصلي واقع شده است. اين بنا اندروني بـاغ بـحساب مي آمده كه زنـدگي خصوصي حاكم و خانواده او در اين بخش جريان داشته است. محوطه سازي باغ از نقطه نظر درختان و فرم بصورت منظم و داراي مسيرهاي ارتباطي به طرف همديگر است كه تقاطع هايي را نيز در آن بوجود آورده و اين بـخش ها را گل هايي زيـنت مي دهند كه در حاشيه اين مسيرها چشم نـوازي مي كنـد. وجود يك استخر و كانال هاي متعدد باعث شده كه آبياري درختان تسهيل گردد. درختان ميوه موجود در اين محوطه شامل انار، سيب، انگور، گلابي واز جمله درختان تزئيني مي توان به سرو، چنار، تبريزي، سپيدار و كاج اشاره نمود. تاريخ احداث باغ و عمارت شوكـت آبـاد به دوران قاجاريـه باز مي گردد.
باغ و عمارت بهلگرد
باغ بهلگرد در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی بیرجند، در امتداد جاده بیرجند _ زاهدان و در روستاي بهلگرد واقع شده است. مجموعه باغ و عمارت بهلگرد شامل بخشهاي متعددي همچون ورودي، هشتي، حياط اندروني، محل سكونت خدمه، حياط بيروني و اصطبل مي باشد. ورودی باغ دارای سردری ساده با درب چوبی دو تکه است که با گل میخهای کروی تزئین شده است. طاق نماهای کم عرض و کم عمق فضای هشتی را تشكيل مي دهد كه بعد از ورودی قرار گرفته است. محوطه اندرونی در امتداد هشتی واقع شده و فضای نسبتاٌ وسیعی را به خود اختصاص داده است. در میان این محوطه استخری به شکل چهار ضلعی به آن چشم می خورد و عمارت اندرونی باغ درضلع جنوبي در دو طبقه ساخته شده است. حياط بيروني كه به محوطه اصلي باغ راه دارد شامل عمارتي با معماري ساده و زیبا مي باشد. باغ بهلگرد با بهره گیری از شیب زمین و در جهت جنوب به شمال طراحی و ساخته شده است. برخورداری از اندرونی و بیرونی و تنوع پوشش گیاهی از شاخصه های مهم آن است. باغ و عمارت بهلگرد به عنوان تفرجگاه ييلاقي حاکم محلی، در دوره قاجار بنا شده است.
باغ و عمارت معصوميه
مجموعه معصومیه در نزدیکی غرب بیرجند قرار دارد و در دوره پهلوی احداث شده است. عمارت معصوميه كه در مقابل استخري هشت ضلعي واقع شده، داراي پلان چندضلعي بوده و همچون نگيني در ميان باغ معصوميه مي درخشد. ورودي اصلي باغ در ضلع شرقي قرار گرفته كه هم اكنون مورد استفاده نيست. در این عمارت همچون سایر بناهای تاریخی تمام فضاها و اتاقهای آن به یکدیگر راه دارند، به صورتی که امکان ورود به داخل ساختمان ازهر سوی عمارت میسر می باشد. قوسهاي بكار رفته در بنا از نوع هلالي بوده و نماي بيروني آن با هره چيني آجري مزين شده است. در فضاي زيرين اين ساختمان زيرزمين بنا وجود دارد. اين عمارت از جبهه شرقي به استخري مشرف است كه جلوه زيبايي به آن داده است. پلان بنا در ضلع شرقي به حالت مدور در آمده و در جلوي آن بالكني به چشم مي خورد. در این مجموعه علاوه بر باغ اصلی دو باغ دیگر نیز وجود دارد که در یکی از آنها عمارتی ساده خودنمایی می کند و دیگری فاقد عمارت است. گونه گياهي غالب در اين باغ درخت كاج بوده و درختان ميوه اي همچون زردآلو، زرشك و عناب نيز در آن وجود دارد.
باغ و عمارت امیرآباد
باغ و کوشک امیرآباد واقع در روستاي اميرآباد، در غرب شهر بیرجند و در فاصله ۵ کیلو متری جاده خوسف – بیرجند واقع شده است. اجزاي مجموعه شامل باغ، كوشك و محل اسكان خدمه مي باشد. باغ داراي خيابانهاي متعددي است كه در جهات گوناگون امتداد دارند. كوشك اصلي در وسط باغ و در دو طبقه ساخته شده است. اين بنا داراي پلان ۸ ضلعي است که ورودي آن در ضلع شرقي و پس از ورودي، پلكان طبقه فوقاني قرار دارد. در امتداد ورودي، دالاني است كه به يك حوضخانه در بخش مركزي بنا منتهي مي شود. طبقه فوقاني داراي يك شاه نشين با پلان چليپايي است كه داراي درگاهها و پنجره هايي با طاق نيم دايره مي باشد. نماي كوشك داراي تزيينات آجري از نوع هندسي است. گونه های گیاهی سازنده باغ از تنوع زيادي برخوردار است و شامل انبوهي از درختان كاج، سرو شيراز، چنار، زرشك، انواع پسته، انجير، عناب و.. مي باشد. باغ و كوشك اميرآباد در دوره قاجاریه ساخته شده و به شماره ۱۹۶۹در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
باغ و عمارت منظريه
مزرعه و زميني كه اين عمارت درآن ساخته شده است، در سال ۱۳۱۷ شمسي توسط محمد ابراهيم شوكت الملك، حاكم قاينات، به كلنل پريدوكس، كنسول دولت انگليس، مقيم قاينات و سيستان واگذار شده است. مجموعه ساختمان كنسولياري در داخل باغي مصفا واقع شده و به علت اينكه در شيب كوهپايه هاي باقران قرار گرفته براي استفاده از زمين، با استفاده از كرسي چيني سنگي در فواصل مختلف زميـن را هموار و مسطح كرده اند. اين بنا بر روي يك صفه به ارتفاع ۹۰ سانتيمتر احداث شده كه نماي صفه با آجرهاي ايراني بصورت راسته، تزئين شده است. كل مجموعه در چهار جهت داراي رواقي با ستونهاي قطور مستطيل و مربع است. جهت ساختمان رو به شمال شرق و درب ورودي در وسط ايوان قراردارد. در طرفين ايوان اصلي، ستون هاي رواق بصورت قرينه اجرا شده که فواصل بین آنها دارای تزئینات آجری است. باغ داراي دو خيابان اصلي است و با توجه به شيب زياد زمين كرتهاي باغ به شكل پلكاني مي باشد. با توجه به نحوه ساخت و طرح و نقشه مجموعه مي توان گفت كه روح معماري اروپايي به همراه عناصر معماري ايراني در اين مجموعه بهم درآميخته است. تاريخ ساخت بنا به دوره پهلوي باز مي گردد.
باغ وكوشك علي آباد(ارگ سپهری)
باغ و كوشك علي‌آباد در ۳۵ كيلومتري شمال شرقي جاده بيرجند به زاهدان در دشت علي‌آباد و در روستایی به همین نام واقع شده است. وجود حصارها و برجهاي ديده‌باني و نگهباني در چندصد متري كوشك حكايت از اهميت اين باغ و روستا دارد. باغ و كوشك علي‌آباد متعلق به خاندان سپهری از کارگزاران حکام محلی منطقه بوده است.
بطور كلي اين مجموعه شامل باغ، كوشك اصلي، بناهاي بهم پيوسته جهت سكونت خدمه و كارگران و نگهبانان، حمام و مطبخ كه فضاي تفكيك شده‌اي را از بقيه بنا بوجود آورده است، مي‌گردد. بنا در دو طبقه اول و همكف طراحي و احداث شده است. طبقه همكف اين بنا به فرم چهارضلعي با فضاهايي وسيع، اتاقك‌ها، ميان خانه و انباري است كه به فراخور نياز كاربري‌هاي مختلفي نيز داشته‌اند. طبقه اول مجموعه نيز بيشتر شامل اتاقهاي تابستاني و زمستاني مي‌باشد. باغ علي‌آباد داراي يك محور اصلي است كه در دو طرف آن درختان كاج به چشم مي‌خورد و كوشك با فاصله از محور اصلي باغ واقع شده است. در دو سوي خيابان اصلي باغ كرت‌ها به شكل تقريباً منظمي قرار گرفته است.
ارگ کلاه فرنگي (ارگ اميرحسنخان)
ارگ کلاه فرنگی به عنوان دارالحکومه محل حکمرانی امیر معصوم خان بوده که در اواخر دوره زندیه احداث شده است. بناي مزبور به طور كلي از نظر فرم معماري با ساير بناهاي شهري متفاوت است. این ساختمان در ۶ اشکوب بنا شده، دو اشکوب آن فضا دار و بقیه طبقات جهت تکمیل فرم نمای بیرونی بر روی گنبد حوضخانه ساخته شده است. بخش همكف آن از يك پلان مربع شكل كه اتاقهاي متعددي آن را احاطه نموده تشكيل شده است. در همين طبقه ۴ هشتي به شکل قرينه بچشم مي خورد، كه اصلي ترين بخش ساختمان يعني حوضخانه نيز در آن واقع شده است. حوضخانه داراي پلان هشت ضلعي است كه طاقنما و سكوهايي آن را احاطه كرده اند. يك حوض در وسط و گنبد با تزئينات مقرنس، رسمي بندي و كاربنديهاي زيبا به شكوه آن افزوده است. طبقه دوم شامل يك هشت ضلعی مي باشد كه چند اتاق را در خود جاي داده و بخش هاي فوقاني فقط جنبه سمبليك و زيبايي داشته با پنجره هایي كوچك وكم عرض كه جهت تأمين نور حوضخانه تعبيه شده وبه كلاه فرنگي موسوم است. بخش محوطه و باغ مجموعه بر اساس اسناد قديمي آن به شكل چهارباغ بوده كه به دليل تغييراتي كه در آن ايجاد شده شكل اصلي خود را از دست داده است.
ارگ بهارستان
احداث ارگ بهارستان به زمان امیر علم خان فرزند امیر علم خان اول بر می گردد و از وقايع مهم تاريخي آن مي توان به پناهنده شدن لطفعلي خان زند و همراهانش به ارگ اشاره نمود. ساختمان اصلی ارگ به صورت هشت ضلعی است که طبقه اول شامل حجره ها و اتاقهایی مجزا و مخصوص سربازان و ماموران دولتی بوده و طبقه دوم شامل دالان مرکزی مدوری است با راهروهایی که از آن منشعب شده است. در این طبقه محلهای مخصوص برای برافروختن مشعلها و همچنین تیرکش هایی جهت دیده بانی، مشرف بر تمام قسمتهای ارگ مشاهده می شود. اصلی ترین بخش کوشک اختصاص به فضای شاه نشین دارد که با تزئینات گچبری و آئینه کاری مزین شده است. اتاق شاه نشين علاوه بر فرم خاص معماري خود، مشرف بر كشتزارها و عنابستانهاي مجاور و باغ بهارستان بوده است. کوشک مرکزی آخرین طبقه احداث شده در بنا است که به فرم چند ضلعی با نورگیرهایی گوناگون می باشد. برج اصلی بنا با آجرکاری به شیوه رگچین و از نوع طرح لوزی و به صورت نقش برجسته مزین شده است. ایـن شیـوه آجـرکـاری از ویژگیهای دوره زندیه است. از ديگر عناصر معماری ارگ، حصار و برجهاي مربوط به آن مي باشدكه بخشي از ديواراصلي به ساختمان كوشك متصل شده و درطول ديوار ازپشت بندهايي جهت تقويت شالوده حصار استفاده شده است.
ارگ حاجي آباد
ساختمان هاي ارگ حاجي آباد به وسيله امير ابراهیم علم ملقب به شوكت الملك ثانی بنا شده است. در گذشته استخر آبي در حد فاصل ارگ و در ورودی قرار داشته است. ساختمان ارگ نيز در زمان خود محلی برای اقامت های کوتاه مدت تابستانی فرمانرواي قهستان يعني شوكت الملك علم بوده است. حصار ارگ داراي چهار برج بوده كه جهت نگهباني از آن استفاده مي شده است هم چنين اين ارگ داراي چهار باغ بوده كه به نامهاي باغ بزرگ، باغ نهالي، باغ زيرين و باغ طاقي خوانده مي شدند که محوطه ارگ را در ميان گرفته بودند. بتدريج با جاری شدن قنات شوكت آباد قنات حاجي آباد خشك و باغهاي اين محل رو به نابودي و تخريب گذارده و محل روستا خالي از سكنه شده است، تاريخ بنا نيز به اواسط دوره قاجار مي رسد. ارگ حاجي آباد از دو بناي مستقل تشکيل شده كه بعنوان اقامت گاه تابستاني از آن استفاده مي شده است. ساختمان اصلی كه از بناي ديگر بزرگتر از دو بخش بوجود آمده، طبقه هم كف و طبقه اول بنا مشتمل بر چند دالان، سرسرا و اتاق هاي تشريفاتي با پذيرايي و اتاقهاي نشيمن است. بنا از بیرون دارای پلانی مستطیل شکل است که دو ضلع بزرگ آن ۳۳ متر و دو ضلع کوچکتر ۱۸ متر می باشد. کلیه اتاقها به شکل چهار ضلعی می باشند. بناي دوم كه در فاصله ۳۰ متري در جبهه شمال غرب بناي اصلی واقع است مخصوص اقامت خدمه، نگهبانان، مهتران و نگهداري چهار پايان بوده است. در طبقه اول تزئینات گچبری زیبایی به چشم می خورد که دور تادور اتاقهای شمالی و جنوبی را در بر گرفته (قطار بندی)که در حال حاضر تنها بخش کوچکی از آن باقیمانده و مابقی تزئینات با تخریب سقفها به دلیل نزولات جوی و باد و باران و تخریبهای انسانی کاملاً از بین رفته است. در این اتاقها روی اندود گچ نقش های هندسی بسیار ساده ای حکاکی شده است.
حمام چهاردرخت (موزه پهلواني)
اين حمام نمونه‌اي به جاي مانده از حمام‌هاي قديمي بيرجند است. و در حال حاضر بخشي از آن به عنوان زورخانه پورياي ولي جهت انجام ورزش باستاني تغيير كاربري داده است. حمام مذكور در محل موسوم به سرآب‌ميان‌ده در جنوب ميدان چهاردرخت قرار دارد و يكي از دو حمام بزرگ شهر بوده كه آب آن از قنات قصبه تامين مي‌شده است. ورودي حمام پايين‌تر از سطح معبر قرار دارد و از طريق يك دالان به سربينه و سپس به بينه ارتباط پيدا مي‌كند. در وسط فضاي داخلي بينه يك گودي هشت ضلعي به عمق يك متر ديده مي‌شود بينه با يك گنبد كوچك پوشيده شده و روشنايي آن از طريق نورگيرهايي تامين و هواي آن تهويه مي‌شده است. گرم‌خانه، آتشدان‌ها، انبار سوخت، انبار خاكستر از ديگر فضاهاي حمام چهاردرخت به شمار مي‌رود مصالح عمده بكار رفته در بنا آجر، گچ، آهك و ساروج است اين حمام با وجود معماري استادانه هيچگونه تزيينات خاصي ندارد.
بند دره
بند تاريخي دره در زمان حشمت‌الملك علم بنا شده است و مي‌توان احداث آن را همزمان با قديمي ترين بناي مجموعه باغ اكبريه دانست و در واقع به لحاظ تاريخي، قدمت بند مربوط به اواخر دوره زنديه و اوايل دوره قاجاريه است. همچنين اين بند در زمان امير شوكت‌الملك علم(۱۳۰۰-۱۳۶۴هجري قمري) حكمران قهستان در زمان قاجاريه يكبار تعمير و مرمت شده است. ساختمان اين بند با پيروي از شيارهاي واقع در كوه و در مناسبترين قسمت دره پايين روي طبقات رسوبي كف رودخانه شكل گرفته است. بند داراي ارتفاع ۵/۱۵ متر از كف رودخانه است كه طولي برابر با ۳۵ متر دارد و برج آبگير آن با فاصله ۹ متر از لبه كوه غربي بر بدنه آن بازسازي شده است.
مدرسه شوکتيه
این بنا به سبک تک ایوانی و در دو طبقه ساخته شده و بزرگترین حسینیه تاریخی بیرجند محسوب می‌شود. عناصر معماری آن شامل: دو سر در ورودی با تزیینات مقرنسکاری، هشتی‌ها، دالانهای منتهی به صحن، صحن، حوضخانه، ایوان، گنبدخانه و حجره‌ها و رواق‌های اطراف صحن است.
مهمترین بخش شوکتیه ایوان آن است که دارای طاق کلیل دو گلویی است که بر روی دهانه‌ای عریض ایجاد شده است. این بنـا در سال ۱۳۱۲ ه. ق به فرمان اسماعیل خان‌شوکت‌الملک اول به منظور برگزاری مراسم عزاداری محرم ساخته شد و در سال ۱۳۲۶ ه. ق پس از تاسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز با ابتکار محمد ابراهیم خان شوکت‌الملک دوم جهت تاسیس نخستین مدرسه جدید بیرجند انتخاب شد. در حال حاضر از این اثر تنها به عنوان حسینیه استفاده می‌شود.
منبع: خاورستان
