چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 May 01
سینمای مقاومت قبل و بعد از انقلاب زیر ذره‌بین «تیتر یک»:
ابراهیم حاتمی‌کیا، سینمایِ داستانیِ دفاع مقدس را کلید زد
کلید سینمای داستانی دفاع مقدس را ابراهیم حاتمی‌کیا با ساخت اثر «دیده‌بان» زد.
به گزارش گروه فرهنگی «تیتر یک»؛ «مهدیه سادات نقیبی» منتقد سینما و تلویزیون در یادداشتی اختصاصی برای «تیتر یک» به تحلیل سینمای دفاع مقدس از پیروزی انقلاب تاکنون پرداخت: هر سال با آمدن ماه بهمن و ایام دهه فجر، برنامه‌های تلویزیون رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرد.
برنامه‌هایی که دیگر به نوستالژی تبدیل شده است و با رنگ‌های سیاه و سفید خود ذهن مخاطب را به سمت و سوی اوایل انقلاب و دهه ۶۰ می‌کشاند، اما آیا رسانه‌ها علی‌الخصوص فیلم‌ها، سریال‌ها و یا سینمای دفاع مقدس پس از گذشت ۴ دهه توانسته است، آن‌قدر پیشرفت کند که علاوه بر جذب مخاطبان به این‌گونه سبک از آثار سینمایی بتواند نقطه عطفی در آثار سینمای دفاع مقدس داشته باشد؟
در ابتدای این مقاله نقدی کوتاه به اصطلاح و معنای سینمای امروز ایران در ۴ دهه انقلاب اسلامی ایران خواهیم داشت و در پایان سینمای مقاومت را در این ۴ دهه مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اصطلاح سینمای مقاومت در ادبیات فرهنگی و رسانه‌ای در واقع از سال ۱۳۸۹ رونق و رواج بیشتری یافت.
در سال ۱۳۸۹ که هم‌زمان با برگزاری یازدهمین جشنواره فیلم دفاع مقدس بود، نام این جشنواره به مقاومت تغییر یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران تصور اولیه این بود که در عالم هنر مخصوصاً رسانه نیز سریعاً باید آرمان‌ها و ارزش‌های اسلام و انقلاب حاکم شود و سایر عقیده‌ها و اشکال هنری که قالب در رسانه می‌شد، از میان خواهد رفت.
اما حقیقت این بود که به‌رغم همه تغییرات شکلی و محتوایی پس از انقلاب اسلامی، فعالیت جریان‌های مدرنیستی و سکولار در سینمای ایران ادامه داشت. در واقع می‌توان به قطع یقین چنین بیان کرد که در این ۴۴ سالی که از انقلاب اسلامی می‌گذرد، آثار سینمایی و هنری فراوانی حتی با این که با بودجه کلان دولت تولید شده اما هیچ نسبتی با شعار‌های اسلامی و آرمان‌های انقلابی نداشته است.
متأسفانه از گذشته تا به امروز زمان فرا رسیدن جشنواره فجر که در اصل جشنواره سینمایی انقلاب اسلامی بود، سینماگران و تهیه‌کنندگان و کارگردانان سینمای دفاع مقاومت مورد اعتراض مردم وحتی فیلم‌سازان نسل انقلاب قرار می‌گرفتند که چرا فیلم و آثار سینمای مقاومت وارد جشنواره شده است، بنابراین این انقلاب در گذشته و در زمان حال همیشه با یک سری معترض‌هایی رو به رو است که نهایت اهداف‌شان بازگشت این انقلاب است اما از ریشه این انقلاب اطلاعی ندارند و یا با کوته فکری و آسیب‌هایی که غرب و دشمن در کمین این انقلاب گذاشته است، سرگرم هستند.
فراز و فرود‌های سینمای دفاع مقدس پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
هشت سـاله دفـاع مقـدس، دورانـی خـاص و درخشـان در تاریـخ کشـور ماسـت کـه بی‌تردیـد سـینما، یـا همـان هنـر هفتـم، یکـی از مؤثرتریـن ابزارهـای انتقـال ارزش‌های ایــن دوران به مردم اســت. ویژگــی ژانــر دفــاع مقــدس تا قبل دهه ۸۰ پرداختــن بــه خلقیات رزمنــدگان دفــاع مقــدس، باور‌ها و اعتقادات آنهــا بــر اســاس واقعیات بــوده است کــه به تدریــج در سال‌های شکل‌گیری ایــن ژانر سینمایی بــه اوج خـود رسید و موجب ارتقای سطح کیفی سینمای مقدس شد.
در ایام دفــاع مقــدس و چنــد سالی پس از آن، سرمایه‌گذا‌ری‌های خوبی در زمینه انعــکاس ارزش‌های دفاع مقدس صـورت گرفت، امـا سـال‌های متمـادی بعـد از دهه ۷۰ دیگر گیشه‌های سـینما تعییـن می‌کند، سـینما بایــد روی چــه چیــزی سرمایه‌گذاری کند. بنابراین متوجه این خواهیم شد که اهداف سینما دیگر کیفیت و روی آوردن به خلقیات و باور‌های شخصیت‌ها نیست بلکه با توجه به پیشرفت رسانه به لحاظ بصری اهداف تا حدی روی چگونه تولید شدن و... متمرکز شده‌اند.
با این که ما در دهه ۹۰ شاهد یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های دفاع مقدس بودیم، اما باز هم ژانر دفاع مقدس نتواسته جایگاه خود را در سینمای ایران بیابد که این جزء نقاط ضعفی است که ما با آن همچنان رو به رو هستیم.
اکر فیلم‌هایی کــه در اوایل جنگ تحمیلی ساخته می‌شد بــا هـدف تقویـت روحیه عمومــی مــردم شـکل می‌گرفتند، به گونه‌ای کــه موضوع اکـر آن‌ها شبیه بــه هـم بـود که این عمل در آن برهه زمانی بسـیار سـتودنی بـود و همان‌طور که گفته شد این گونه فیلم‌ها برای تقویت روحیه مردم بسیار لازم بود، آثاری مثـل پایـگاه جهنمـی، عقاب‌ها، برزخی‌ها، گـذرگاه و... از ایـن نـوع فیلم ها بودنـد.
در دهه ۶۰ فیلم‌ها حالت انتقادی به خود گرفت مثل فیلم «عروسی خوبان» ساخته محسن مخملباف که با نقد مخاطبان مواجه شد و تقریباً در این دهه از طریق فیلم‌ها به شرایط اجتماعی و اقتصادی نگاه اعتراض گونه و منتقدانه داشتند.
بعد از سپری شدن سال‌های پر التهاب جنگ تحمیلی دیـدگاه فیلم‌سازان بــه مقوله جنـگ عـوض شـد و فیلم‌هایی با موضوعات رشـادت‌ها و ایثار‌های رزمنـدگان ایرانی را به خوبـی نشان می‌دهنـد و بــه جنبه معنوی دفـاع مقـدس نیـز می‌پرداختند.
در دهه ۷۰ با توجه به این که از جنگ فاصله گرفتیم در کنار موضوعات معنوی عشـق زمینی در این نوع فیلم‌ها مطرح می‌شد که در سال‌های گذشته سابقه نداشـته است، به عنوان مثال فیلم «شیدا» به عنوان اولین اثر ساخته کمال تبریزی با موضوع عشق زمینی در سال ۱۳۷۷ اکران شد. در دهه ۸۰ فیلم‌ها رنگ و بوی شرایط خاص خود را داشتند، برای مثال اثر اخراجی‌ها ساخته مسعود ده نمکی به عنوان شاخص‌ترین فیلم‌ها در ژانر دفاع مقدس شناخته شد و بعد از اخراجی‌ها فیلم‌هایی از قبیل روز سوم، ملکه و روز‌های زندگی ساخته شد که خروجی مناسبی نسبت به ژانر دفاع مقدس دیده نشد.
بنابراین تا دهه ۸۰ فیلم‌های دفاع مقدس به فراخور زمان و شرایط حال جامعه و روحیه مردم ساخته می‌شد. اما اگر بخواهیم از نقطه شروع سینمای داستانی دفاع مقدس بگوییم، باید تأکید کنیم که کلید سینمای داستانی دفاع مقدس را ابراهیم حاتمی‌کیا با ساخت اثر «دیده‌بان» زد.
ابراهیم حاتمی‌کیا از همان ابتدای کار تا به امروز خود به طور جدی، مصمم و با اخلاص در حوزه سینمای دفاع مقدس کار کرده و به عنوان موفق‌ترین کارگردان در این حوزه شناخته شده است.
بررسی کامل فیلم‌های دفاع مقدس از دهه ۶۰ تا ۹۰
آثار دهه ۶۰ بــا تأثیرپذیـری از جنگ و فرهنگ والای دفــاع مقــدس ساخته شـدند و بـه اکـران رسـیدند. دهه ۷۰ فیلم‌هایی بــا مضمـون دفــاع مقــدس و عشق‌های زمینی بــازار داغی داشت و در دهه ۸۰ تمرکز کارگردانان بر روی موضوع اصلی فیلم دفاع مقدس بود، اما از آنجایی کــه هنرمندان ســینما بیشــتر بــه مســائل روز جامعــه توجــه داشتند و البتـه رسالت سـینما نیـز همیـن اسـت، پرداختـن بـه موضوع جهـاد، جبهـه و زندگـی رزمنــدگان در دهه‌های بعــد از جنگ نیــز ادامــه داشت و با گذشت زمان، سینمای دفاع مقدس به سینمای تاریخی تبدیل شد.
در دهه ۹۰ اگرچــه تعداد فیلم‌هایی کــه بــا موضـوع دفاع مقدس روی پــرده رفته‌اند، به لحــاظ عددی کاهش یافته اما باید تأکید کنیم که آثار فاخری در دهه ۹۰ بـا موضـوع سـینمای دفـاع مقـدس سـاخته شده‌اند.
در پایان اگر بخواهیم به صورت آماری تولیدات فیلم‌های دفاع مقدس را از دهه ۵۰ پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا به دهه ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت تولیدات سینمایی با فراز و فرود‌هایی کم شدند، حال این روند کاهشی وابسته به شرایط اجتماعی، اقتصادی و بودجه‌ای که برای تولید یک فیلم سینمایی در نظر گرفته شده، است و یا نبود طرح و ایده‌های نوینی که مخاطبان را جذب کند و یا مورد استقبال واقع نشدن از سوی این نوع سبک از آثار سینمایی است، بنابراین آنچه از سوی کارگردانان و تهیه‌کنندگان طرفداران سینمای دفاع مقدس باید انتظار داشت، این است که با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی کشور نقطه‌های عطفی را در حوزه سینمای دفاع مقدس برانگیزند و البته اگر بودجه‌های قابل تولیدات این‌گونه آثار لحاظ گردد.
الهه ملاحسینی _ تیتر یک
انتهای پیام/ل
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
